داستان مالاریا در ایران

در ایران مالاریا مهم ترین بیماری انگلی کشور است که سابقه شیوع بسیار طولانی دارد

در ایران مالاریا مهم‌ترین بیماری انگلی کشور است که سابقه شیوع بسیار طولانی دارد. خوشبختانه به دنبال بیش از نیم قرن مبارزه و اجرای برنامه‌های کنترلی تعداد موارد بیماری از حدود ۵ میلیون مورد در سال (۳۰ درصد جمعیت ) در ۵۰ سال گذشته به کمتر از ۲۰ هزار مورد کاهش یافته و انتقال بیماری در مناطق وسیعی از کشور قطع شده و محدود به برخی مناطق به خصوص جنوب و جنوب شرق کشورگردیده است...

● تعداد بیماران مبتلا

بررسی روند بیماری در سالیان اخیر نشان می‌دهد که در دهه گذشته میزان بروز بیماری سیر نزولی قابل توجهی داشته، به طوری که در سال ۱۳۷۰، بروز بیماری در کشور ۷۶/۱ در هزار بوده است و این میزان با کاهش ۸ برابری در حال حاضر به ۲ در ده هزارنفر جمعیت رسیده است.

در حال حاضر براساس گزارش‌های رسیده از دانشگاه‌های علوم پزشکی، تعداد موارد مالاریا در سال‌جاری و تا اول شهریور ۴ هزار و ۷۰ مورد بوده، که نسبت به‌مدت مشابه در سال قبل ۲۵ درصد کاهش نشان می‌دهد. علاوه بر این، شمار مبتلایان مالاریا طی ۱۵ سال گذشته نیز کاهش قابل توجهی داشته است، به‌نحوی که از ۹۸ هزار مبتلا در ۱۵‌سال گذشته به ۱۶ هزار و ۵۰۰ مورد در سال‌۸۶ رسیده‌ایم.

لازم به ذکر است که در حال حاضر اکثر موارد بیماری در سه استان سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان و به ندرت در استان فارس گزارش شده است، به نحوی که در سال ۸۶ درصد موارد گزارش شده بیماری از سه استان مزبور ۹۵ درصد بوده است.

در حال حاضر آخرین آمار شیوع مالاریا را در کشور ۱۸ هزار نفر است که امیدواریم تعداد مبتلایان امسال به ۱۲ هزار نفر کاهش پیدا کند اما اینکه این پیش‌بینی تا چه حد واقعی باشد مشخص نیست و نیازمند سپری شدن زمان است.

خوشبختانه درصد موارد فالسیپارم که سوش بدخیم بیماری است از حدود ۵۰ درصد در ۱۵ سال گذشته به ۵/۸ درصد در سال ۸۶ کاهش داشته است که از موفقیت‌های مهم در راستای کنترل بیماری محسوب می‌شود.

● برنامه‌های کنترل کشوری مالاریا

در حال حاضر برنامه کشوری مبارزه با مالاریا در حال اجرا بوده و شامل تامین نیروی انسانی، لاروکشی در مناطق با شیوع بالای مالاریا، آموزش خانه به خانه ساکنان این مناطق به طور چهره به چهره و عمومی و اقدامات کنترلی و توصیه به مردم به خصوص به روستاییان برای پرهیز از استراحت در فضای باز، استفاده از وسایل خنک‌کننده در فضاهای بسته و استفاده از ابزار محافظت شخصی مانند پشه‌بند در برابر نیش پشه و تشخیص بیماری ظرف مدت ۴۸ ساعت است.

● داروهای ارزان و مقاومت‌های دارویی

در ایران طبق بررسی‌های انجام شده بیماران مبتلا به مالاریای نوع فالسیپارم (شدیدترین نوع مالاریا) نسبت به داروی کلروکین که برای سال‌های طولانی داروی خط اول درمان مالاریا بوده است، در سطح وسیعی مقاومت نشان دادند. برای همین داروی خط اول کشور از سال ۱۳۸۶ تغییر کرده است البته به‌دنبال یک مطالعه مشترک با سازمان جهانی بهداشت، خط جدید درمان شامل ۲ داروی ترکیبی جدید مورد توصیه سازمان جهانی بهداشت برای درمان خط اول معرفی شد که تا به امروز هیچ مورد شکست درمانی را به‌دنبال نداشته است. این داروهای ضد‌مالاریای جدید که از دسته داروهای ترکیبی مورد توصیه سازمان جهانی بهداشت است (کوارتم و آرتسونات به شکل قرص و آمپول و شیاف) با کیفیت مناسب تهیه و به‌طور رایگان در اختیار تمامی بیماران اعم از خارجی یا ایرانی قرار داده می‌شود.

● دیدگاه حذف

بررسی تجربه تلاش‌های جهانی در مبارزه با مالاریا موید این حقیقت است که کشورهایی که توانسته‌اند در یک مقطع زمانی از فرصت‌های فراهم شده استفاده نمایند، به موفقیت‌های ارزشمندی همچون ریشه‌کنی و حذف مالاریا، نایل شده‌اند. این دستاورد مهم هزینه اجرای برنامه را نیز توجیه‌پذیر می‌نماید. در گذشته‌های دور و در یک مقطع زمانی نسبتا کوتاه انگل مالاریا به کلروکین به عنوان داروی کم‌عارضه و ارزان و پشه ناقل به د.د.ت، حشره‌کشی با اثر ابقایی طولانی و ارزان حساس بوده است. اگرچه برخی کشورها هم زمان با توسعه اقتصادی اجتماعی توانسته‌اند با استفاده از روش‌های ارزشمند علمی و مبتنی بر شواهد موفقیت‌های ماندگاری را در مبارزه با مالاریا به دست آورند اما این فرصت‌ها با ظهور مقاومت انگل فالسیپارم در مقیاسی وسیع و مقاومت جزیی انگل ویواکس در بعضی مناطق به کلروکین ازیک سو و مقاومت ناقلین مالاریا به حشره‌کش‌های رایج از سوی دیگر از دست رفته محسوب می‌شود. معتقدیم که شرایط موجود در کشور فرصت ارزشمندی را برای حذف مالاریا و بر داشتن یک گام به جلو فراهم نموده است. اگرچه مجاورت با دو کشور همسایه پاکستان با حدود ۱۶۰۰۰۰۰ مورد بیمار مبتلا به مالاریا در سال و افغانستان با ۱۵۰۰۰۰۰ مورد بیماری با توجه به تعداد بسیار زیاد مهاجرین افغانی در مناطق مختلف کشور و حجم بسیار زیاد ترددهای بدون کنترل در مرزهای شرقی بر دشواری رسیدن به این هدف افزوده است. در سال‌های اخیر حذف بیماری با حمایت تکنیکی سازمان جهانی بهداشت در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفته است که به دنبال تغییر دیدگاه سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۳۸۶ در مورد هدف‌گذاری حذف مالاریا و با توجه به آخرین وضعیت موجود و با عنایت به شرایط کنونی کشور و منطقه و آخرین توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت مقرر گردید، برنامه حذف مالاریای کشور تا سال ۱۴۰۴ در راستای اهداف سند چشم‌انداز بیست ساله تهیه گردد. بر این اساس در نظر داریم تا شیوع این بیماری را در کشور تا بیش از ۳۰ درصد کاهش دهیم و پس از زمان مقرر به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت، شاهد بروز یک مورد مالاریا باشیم. این در حالی است که بر اساس آخرین آمار تقریبا از هر ۴ هزار نفر، یک نفر به مالاریا مبتلا شده است.

دکتر احمد رییسی

رییس اداره مبارزه با مالاریای وزارت بهداشت