آشنایی با خانواده دلفین ها

سوراخ بینی دلفین ها به صورت هلالی بوده و تا زمانی كه در حال نفس گیری است باز و زمانی كه به داخل آب شیرجه می روند به وسیله نیروی ماهیچه ای بسته می شود در واقع نفس خود را حبس كرده و حدود ۲ ساعت نیز می توانند زیر آب بمانند و هنگامی كه دوباره برای نفس گیری به سطح می آیند به علت برخورد هوای گرم درون شش ها و هوای سرد خارج فواره هایی ایجاد می شود كه از فاصله دور نیز دیده می شود

مطالب این مقاله مجموعه ای از اطلاعات در زمینه خانواده دلفین ها می باشد و در بر گیرنده كلیاتی پیرامون رده بندی ، فیزیولوژی ، بیولوژی ، رقتارهای آنها و معرفی بعضی گونه های این خانواده و بخصوص كونه هایی كه در خلیج فارس یافت می شوند و افسانه ها و اسطوره های مربوط به دلفین ها ارائه گردیده است.

در اولین نگاه یك دلفین بسیار شبیه یك ماهی می‌باشد. اما دلفین‌ها همانند ما پستاندار هستند، خونگرم (homoeothermic) بوده و به بچه‌های خود شیر می‌دهند.

فیلسوف بزرگ یونانی ارسطو ۲۴۰۰ سال قبل وال‌ها را جزء پستانداران معرف كرد، ارسطو حتی دریافته بود كه وال‌ها به بچه‌های خود شیر می‌دهند و از هوا تنفس می‌كنند

اجداد دلفین ها و بطور كلی والها پستاندارانی شبیه كفتار بنام mesonychids ( از دسته زوج ثمان ) بودند ، آنها مصب ها را تحت تسلط خود درآوردند.

شباهت زیادی بین جمجمه كشف شده از: Prosqualodon dovidi كه ۲۵ میلیون سال پیش زندگی می‌كرده و با جمجمه یك دلفین امروزی وجود دارد. سوراخ بینی davidi در بالای سرشان می باشد وجود دندان (homodont) هستند.

Order: cetacea

Sub order: odontoceti

Family: delphinidae

مانند؛ نهنگ قاتل (orca)، نهنگ خلبان (pilet whale) و دلفین‌ها.

● Dolphins:

گروه معینی از cetaceas نام‌شان از لغت یونانی Ketos به معنی هیولاهای دریایی گرفته شده شامل دلفین‌ها و یورپویزها می‌باشند. خانواده دلفین‌ها با ۱۷ جنس و ۳۶ گونه بزرگترین خانواده وال‌ها بوده كه در همه اقیانوس‌ها به جز آبهای سرد اقیانوس منجمد شمالی و جنوبی زندگی می‌كنند.

یك جفت اندام پیشین پارویی (Flipper) داشته اما فاقد اندام‌های عقبی‌اند. دلفین‌ها شناگران پر قدرتی هستند، بدن دوكی و دم لنگری قوی كه با حركات رو به بالا و پایین دم خود شنا می‌كنند.

این حركات نیرویی را تولید كرده كه به یك باره شتاب زیادی می‌یابند و سرعت آنها گاهی به km/h۴۰ می‌رسد در میان وال‌ها دلفین‌ها باله پشتی كاملاً مشخصی دارند و در این میان دلفین‌های رودخانه‌ای به جای باله پوششی كوژ دارند تفاوت جالب؛ شاید در فاصله دور دلفین‌ها و كوسه‌ها تقریباً مشابه هم باشند اما شكل دم دلفین‌ها و به طوركلی نهنگ‌ها مسطح بوده و حركت دم رو به بالا و پایین است در حالی كه دم كوسه ماهی‌ها عمودی و مانند سایر ماهی‌ها حركت باله دمی آنها به صورت جانبی است.

در جمجمه دلفین‌ها منقار كاملاً مشخص می‌باشد و همه دلفین‌ها به استثنای Risso’s منقار دارند. استخوان بینی پیش فكی و فكی تا حدودی نامتقارن هستند و در هر فك تعداد زیادی دندان كوچك و نوك تیز وجود دارد كه تعداد آنها در هر نیمه فك ۴۰ تا ۵۰ عدد می‌باشد و در فك بالا معمولاً تعداد دندان‌ها بیشتر است و در بعضی گونه‌ها تعداد دندان‌ها به ۲۶۰ عدد نیز می‌رسد. فاقد مینا است و به آنها جور دندان یا همودونت می گویند.

تعداد دندان‌ها و تیزی آنها دلفین‌ها را برای تغذیه از ماهی‌ها سازگار ساخته و دندان‌های دلفین‌ها برای جویدن طراحی نشده‌اند و آنها با ضربه زبان خود ماهی را درسته قورت می‌دهند.

دلفین‌ها گروهی زندگی می‌كنند و گله‌های بزرگی از آنها برای شكار ماهی دور از ساحل و گاهی در نزدیكی ساحل دیده می‌شود. مراسم شكارشان بسیار دیدنی است.

دلفین‌ها در مسیر امواج به دور گله‌های ساردین حلقه زده و یكی از آنها ماهی‌ها را به طرف بقیه می‌فرستند و سپس جای خود را با دیگری عوض می‌كند. ماهی‌ها به هوا پریده و درست به دهان دلفین‌ها می‌افتند مراسم شكار در پایان مد خاتمه می‌یابد. پوست دلفین‌ها صاف و برهنه است و البته شاید تعداد كمی مورد ناحیه اطراف دهان باشد غدد پوستی ندارند.

اپیدرمشان چند لایه بود و در زیر درم لایه هیپودرم قرار دارد كه blubber یا لایه چربی در همین قسمت است ضخامت این لایه گاهی تا cm۵۰ هم می رسد این لایه به حفظ گرما و شناوری آنها كمك می‌كند.

سوراخ بینی (blow hole) دلفین‌ها و وال‌ها در بالای سرشان قرار گرفته كه وال‌های دندان‌دار فقط یك سوراخ بینی دارند اما وال‌های فیلتر كننده دو سوراخ بینی دارند.

هوا از بینی وارده ریه‌های آنها می‌شود و قفسه سینه ارتجاعی آنها امكان تنفس‌های عمیق را می‌دهد.

سوراخ بینی دلفین‌ها به صورت هلالی بوده و تا زمانی كه در حال نفس‌گیری است باز و زمانی كه به داخل آب شیرجه می‌روند به وسیله نیروی ماهیچه‌ای بسته می‌شود در واقع نفس خود را حبس كرده و حدود ۲ ساعت نیز می‌توانند زیر آب بمانند و هنگامی كه دوباره برای نفس‌گیری به سطح می‌آیند به علت برخورد هوای گرم درون شش‌ها و هوای سرد خارج فواره‌هایی ایجاد می‌شود كه از فاصله دور نیز دیده می‌شود.

● دلفین‌ها هم مـی رقصند!

قبل از جفت‌گیری دلفین‌ها مرحله‌ای برای ابراز عشق در بین آنها وجود دارد. آنها ساعت‌ها همدیگر را دنبال كرده و به نوازش هم می‌پردازند به صورتی كه شكم‌هایشان در تماس با هم می‌باشد در واقع می‌توان گفت كه دلفین‌ها حیوانات بی‌بند و باری هستند آنها با هم جفت نمی‌شوند و در عوض هر دلفین در دفعات زیاد با یكی بعد از دیگری جفت‌گیری می‌كنند.

جفت‌گیری معمولاً در تابستان و یا پاییز صورت می‌گیرد و دوره آبستنی تقریباً حدود ۱۰ ماه می‌باشد.

بیضه‌ها به صورت كشیده و در محوطه شكمی قرار دارند. آلت تناسلی نر در جیب پوستی مخصوصی قرار دارد كه در هنگام تحریك خارج می‌شوند.

توله‌ها از دم متولد می‌شوند و بلافاصله بعد از قطع بند ناف نوزاد باید برای اولین نفس كشیدن به سطح‌‌ آب بیاید. توله‌های متولد شده نمی‌دانند چه كاری باید انجام دهند،اما مادران به توله‌های خود كمك كرده و آنها را به طرف سطح هل می‌دهند.

توله‌ها كه بعد از تولد ۹۵cm طول دارند و می‌توانند شنا كنند به همراه مادر خود به هر جایی می‌روند و از شیر پرچرب مادر خود كه ۱۰ برابر شیر یك گاو ارزش كالریك دارد می‌نوشند و در عرض ۱ هفته دو برابر می‌شوند. گاهی تا ۱ سال و ۶ ماه به توله خود شیر می‌دهد. توله‌ها زمانی كه مادر شنا می‌كند شیر می‌خورند البته در این هنگام مادر آهسته حركت می‌كند پستان‌های مادر ۱ جفت بوده و در ناحیه شكمی در نزدیكی مهبل در داخل جیب پوستی (pauch) قرار دارد. تنها در زمان شیردهی نوك پستان‌ها خارج می‌شود و مادر برای اینكه زمان شیردهی كوتاهتر شود به مخزن مخصوص ذخیره شیر خود فشار وارد می‌كند ، تا توله سریعتر برای تنفس به سطح آب باز ‌گردد.

دلفین‌ها دیگر زمانی كه توله‌ای به گله اضافه می‌شود به دقت از آن محافظت می‌كنند و زمانی كه مادر توله به جستجوی غذا می‌رود دور بچه دیوار دفاعی تشكیل می‌دهند تا از گزند حمله كوسه‌ها در امان باشند حتی این حس فراتر رفته و سعی در نجات توله‌ها از تورهای ماهیگیری نیز می ‌كنند.

سوراخ گوش دلفین‌ها به فاصله كمی در پشت چشمانشان قرار گرفته و این قسمت در پایین محل اتصال آرواره به جمجمه می‌باشد. گوش میانی دارای سه استخوانچه چكشی، سندانی و ركابی است. (در دوزیستان خزندگان، پرندگان ۱ عدد به نام كلوملا) دلفین‌ها فركانس‌هایی حدود ۵ تا ۱۵۰ كیلوهرتز را تولید كرده و فركانس‌های تا ۸۰ كیلوهرتر را می‌شنوند و در واقع قدرت شنوایی آنها ۴ برابر انسان است آنها با ایجاد اصوات و دریافت انعكاس آنها دقیقاً همه چیز را بررسی می‌كنند به این عمل Echo- location می‌گویند.

صدای آنها همانند وزوز كردن و گاهی غژغژ كردن در می‌باشد این صداها در حفره بینی در زیر سوراخ بینی و بخشی هم توسط جنجره تولید می‌شود و در حنجره‌ ماهیچه‌های ظریفی برای كنترل امواج عبوری از آن وجود دارد.

Echo- locati حس فوق‌العاده قوی می‌باشد به طوری كه دلفین‌ها به راحتی با چشم بسته فرق میان دو توپ را كمی اندازه آنها با هم فرق داشته باشد تشخیص می‌دهند و با استفاده از این حس قوی مكان دقیق ماهی‌ها را تعیین می‌كنند دلفین‌ها برای دریافت صدا از آرواره تحتانی خود استفاده می‌كنند و اعتقاد دانشمندان بر این است كه آرواره تحتانی دلفین‌ها و نهنگهای دنداندار توخالی و شامل پوسته استخوانی بسیار نازك است در اطراف حفره ای پر از روغن قرار دارد كه برای انتقال صوت مناسب است. بخش عقبی آرواره پایینی به گوش میانی خیلی نزدیك است.

وزن مغز دلفین‌ها تقریباً برابر وزن مغز انسان می‌باشد البته این تشابه به معنی هوش برابر با انسان نیست اما در این كه دلفین‌ها حیوانات باهوشی هستند شكی وجود ندارد. دلفین‌ها از آموختن لذت می‌برند و برای آنها آموختن سرگرم كننده و جالب است.

● Propoising پریدن برای بازیگوشی

قرن‌هاست كه انسان توسط مناظر سحرانگیز و بی‌نظیر دلفین‌های در حال پریدن و شنا كردن مجذوب گشته. به این پرش‌ها زمان شنا كردن Porpoising می‌گویند. دلفین‌ها به صرف شوخی و بازی به هوا می‌پرند و اغلب كشتی‌ها را تعقیب می‌كنند و ممكن است تا عمق m۷۰ هم به داخل آب شیرجه بزنند.

یكی از راه‌های تعیین سرعت دلفین‌ها اندازه‌گیری بلندی پرش آنهاست برای مثال: در پرش ۵/۵ متری سرعتی معادل k/h۳۶ را دارند. آنها برای افزایش سرعت نمی‌پرند آنها به قصد بازی و سرگرمی این كار را انجام می‌دهند. جامعه دلفین‌ها بسیار پیچیده است هر كدام از آنها نامی دارند و همدیگر را با نام‌های خود صدا می‌زنند. دلفین‌ها به هم احترام ‌گذاشته و با هم تصمیم‌گیری می‌كنند. مانند هر حیوان اجتماعی دلفین‌ها نیز اختلافاتی پیدا می‌كنند و برای حل آن رو‌به‌روی هم با دهان‌های باز به نوبت جیغ می‌زنند و تصمیم می‌گیرند. این اختلافات به ندرت به درگیرهای فیزیكی ختم می‌شود.

● دلفین‌ها آب نمی‌نوشند!

پستانداران دریایی از جمله دلفین‌ها آب موردنیاز خود را از غذا و از رطوبت هوایی كه تنفس می‌كنند بدست می‌آورند آنها كلیه‌های پر قدرتی برای خلاصی از نمكی كه به‌طور اجتناب‌ناپذیر همراه غذا وارد بدنشان می‌شود دارند.

● دلفین ها هم می خوابند!

دلفین ها بطور گروهی و غوطه ور در زمان های كوتاه می خوابند بطوریكه در هر دفعه نیمی از مغز آنها خوابیده ، به عبارت دیگر نیمكره های مغز آنها به نوبت استراحت می كند.

تالیف و ترجمه :

مهندس هانیه همایونی

منابع :

۱.Eyewitness Whale Writen by Vassilii papa stavrou/۲۰۰۲

۲.The world of marine life by wigher & et al/۲۰۰۳

۳.www. IDW. Org.

۴.www. wdcs. Org.

۵.www. greenpeace. Org.

۶.www. Csiwhales alive. org

۷.www.core.org.cn

۸.journals.iucr.org

۹.www.oiss.yale.edu

۱۰.www.pifsc.noaa.gov

۱۱.www.personal.psu.edu

۱۲.forum.sweclockers.com

۱۳.www.blackwell-synergy.com

۱۴.www.cttransit.com

۱۵.عمادی ، ح . ۱۳۸۴ . شگفتی‌های جهان آبزیان. انتشارات آبزیان.

۱۶.اسماعیلی ، ا . ۱۳۷۵ . پستانداران ایران.

---