از جسم خود بکاه و بر جان خود بیفزا

بازخوانی روان شناسانه چند حدیث از امام علی ع

حضرت امیر علیه‌السلام، پدر معنوی همه شیعیان هستند و سفارش‌های پدرانه ایشان، زندگی سعادتمند را برای فرزندانش به ارمغان خواهد آورد.

● با قناعت، بهتر زندگی کنید

زندگی خوب، پایه‌هایی محکم می‌خواهد. اقتصاد خوب و همسر شایسته از پایه‌های یک زندگی خوب است. پس از آن، مدیریت امکانات و برنامه‌ریزی برای استفاده بهینه از آنها، گام اساسی شمرده می‌شود. حضرت علی علیه‌السلام، در سخنی زیبا می‌فرمایند:«خوش‌ترین زندگی را کسی دارد که خداوند سبحان قناعت را ارزانی‌اش دارد و همسری پاک و شایسته نصیبش گرداند». ایشان زیبایی زندگی را در صرفه‌جویی عاقلانه می‌داند و می‌فرماید:«زیبایی زندگی، قناعت است». و کنار گذاشتن بار اضافی زندگی، لازمه آن است. «گواراترین زندگی [در] دور افکندن تکلفات است». برای کسانی که خود را از چنین فضایی محروم ساخته‌اند و زندگی را در کار و درآمد بیشتر به بهانه بهتر زندگی کردن، خلاصه کرده‌اند، سفارش ویژه‌ای دارند:«بهبود زندگی، در گروی تدبیر است». به اعتقاد حضرت، «رکن زندگی، برنامه‌ریزی درست است و پایه آن مدیریت صحیح». هنر بهره‌وری از داشته‌ها و امکانات، در گروی فراغتی است که مدیر زندگی نیازمند آن است. بدیهی است فردی که خود را با انبوهی از کارها و مشغله‌ها درگیر کرده است، مانند کسی است که زیر آبشاری قرار گرفته و بارش زیاد آب او را از دیدن محروم ساخته است. برخی از زندگی‌ها، به دلیل بی‌تدبیری از هم فرو می‌پاشد؛ زیرا خواسته‌های زندگی تنها در دارایی و پول خلاصه نمی‌شود.

● به سلامت روانتان اهمیت بدهید

به نظر مولا علی علیه‌السلام، «با عافیت و سلامتی است که لذت زندگی چشیده می‌شود» ایشان، سلامت جان و روان را همانند تندرستی به رسمیت شناخته و پایه‌های آن را چنین معرفی می‌کنند:«بدن را شش حالت دست می‌دهد:سلامت، بیماری، مرگ، زندگی، خواب و بیداری. روح نیز چنین است:

زندگی آن، دانش اوست؛

مرگش، نادانی؛

بیماری‌اش، شک؛

سلامتش، یقین؛

خوابش، غفلت؛

و بیداری‌اش، در هوشیاری اوست.»

● پاک زندگی کنید

سبک‌های زندگی تنوع زیادی دارند. امروزه نسخه‌های وارداتی از سبک‌های زندگی از طریق امواج ماهواره و دیگر رسانه‌ها، مخاطبان خود را به دورشدن از اصالت‌ها و روی‌آوری به روش‌های خودساخته دعوت می‌کند. سبک زندگی پیشنهادی امام علی(ع) بر پایه توحید و یکتا‌پرستی بنا گذاشته می‌شود و نتیجه تضمینی آن، آرامش روانی و پویایی است. سخن حضرت چنین است:«توحید، زندگی‌بخش جان است». همچنین، زندگی بهتر از نگاه مولا در همراهی با خدا و دستورات او بنا گذاشته شده است و این نسخه، راه برون‌رفت از بن‌بست‌هاست. حضرت می‌فرماید:«خدا را خالصانه یاد کنید تا بهترین زندگی را داشته باشید و با آن راه نجات را بپویید». وقتی بعلاوه خدا باشی، منهای هر چیزی می‌توانی زندگی کنی!

امام، کلید طلایی دیگری هم به دست ما می‌دهند و آن زندگی منهای گناه و لذت‌های ناپسند است: «زندگی[خوش] را جستم اما آن را جز در فرو گذاشتن هوا و هوس نیافتم. پس از هوا و هوس دست بردارید، تا زندگی‌تان خوش و خرم شود». چنانچه به این نسخه رفتار شود، بسیاری از خیانت‌ها، وابستگی‌ها و دردسرهای ناشی از آن از جامعه رخت بر می‌بندد.

● از فزون‌خواهی بپرهیزید

گاهی موجی از فزون‌خواهی تمام وجود فرد را اسیر خود می‌کند. در این شرایط، تمام داشته‌ها و هر آنچه که به دست آمده، لذت و رضایتی برای شخص ایجاد نمی‌کند و اضطراب ناشی از دست دادن موجودی، او را به زندگی دشوار می‌کشاند. سفارش‌های حضرت امیرمومنان دراین‌باره، چنین است:

«گواراترین زندگی را کسی دارد که به آنچه خدا قسمت او کرده خشنود باشد». و «هر که می‌خواهد ایام عمر خود را آزاد زندگی کند، طمع و فزون‌خواهی را در دل خویش جای ندهد». زمانی که اضطراب‌ خودساخته‌ای در هزینه‌کردن پدید آید، فقر واقعی تمام زندگی فرد را محاصره می‌کند. به تعبیر حضرت: «فقیرترین مردم کسی است که با وجود توانگری و برخورداری، زندگی را بر خود تنگ گیرد و مالش را برای دیگری باقی گذارد.»

● در جستجوی دانایی باشید

زندگی در پرتو دانایی و دانش، زندگی گوارا و لذت‌بخشی خواهد بود. زمانی که فرد با چرایی زندگی آشنا شود با چگونگی آن هم خواهد ساخت و زمانی که چارچوب درستی را برای زندگی خود بشناسد، در انجام نقش‌های خود موفق خواهد بود. از این‌رو در سفارشی از مولا علی علیه‌السلام آمده است: «دانایی به دست آورید تا به شما زندگی بخشد». نادان، اسیر جهل خود است و برداشت‌های او از زندگی و رخداد‌های آن، بسیار محدود و مشکل‌آفرین است. این گروه در تشخیص و تصمیم، دچار بحران می‌شوند و دیگران را نیز به دردسر می‌اندازند. چنین تصویری در سخن امام به خوبی دیده می‌شود:«به خدا شکایت می‌برم از گروهی که نادان زندگی می‌کنند و گمراه می‌میرند ... و در نزد آنها چیزی زشت‌تر از نیکی و خوب‌تر از زشتی نیست!»

● زندگی فردی خود را مدیریت کنید

برای کسی که اهداف متفاوتی را در زندگی چون تعالی و پیشرفت‌های معنوی را دنبال می‌کند، روش خاصی پیشنهاد شده است. از حضرت علی علیه‌السلام که پیشوای عارفان است، این سفارش‌ها به ما رسیده است:«چشمان خود را به شب بیدار دارید و شکم‌های خود را لاغر سازید و گام‌هایتان را به کار گیرید و دارایی‌های خویش را انفاق کنید و از تن‌هایتان بکاهید و آن را نثار جان‌هایتان کنید و از هزینه‌کردن اموال خود در راه جان‌هایتان بخل نورزید.» زیرا خداوند سبحان فرموده است:«اگر خدا را یاری کنید شما را یاری می‌کند و گام‌های شما را استوار می‌دارد». (محمد:۷) و فرموده است:«کیست که به خدا وام نیکو دهد که خدا آن را برایش چندین برابر گرداند و برای او مزدی آبرومند است». (حدید:۱۱ (پس، او از سر خواری و ناتوانی از شما یاری نخواسته و به علت ناداری از شما وام نطلبیده است.»

حضرت، زیاده‌روی در خوراک و خواب را نکوهش می‌کنند و پیامدهای بد آن را چنین گوشزد می‌کنند:

«خور و خواب زیاد، جان آدمی را تباه می‌سازد و زیان به بار می‌آورد.»

«پُرخوری، دهان را بدبو می‌کند.»

«هر که خوراکش زیاد باشد، سلامتی‌اش کم می‌شود و خرج زندگی را بر دوش خود سنگین می‌کند.»

«پرخوری، نشانه شکم پرستی است و شکم پرستی بدترین عیب است.»

● تا زمان باقی است، اقدام کنید

همیشه زمان در اختیار ما نیست. از فرصت‌ها باید بهره‌مند شد. توجه داشته باشیم که برخی زمان‌ها برگشت ناپذیرند. در شب‌های ویژه قدر، می‌توان سرنوشتی دیگر رقم زد. هشدارهای مولا را جدی بگیریم: «اکنون که در فراخنای زندگی هستید و نامه‌های عمل‌تان گشوده و بساط توبه گسترده است و فراری از طاعت خدا به سوی خدا فرا خوانده می‌شود و بدکار جای امیدواری دارد، عمل کنید پیش از آنکه چراغ عمل خاموش شود و فرصت از کف برود.»

ابراهیم اخوی

روانشناس بالینی مرکز مشاوره حوزه علمیه قم