اصول شناسی مهندسی صنایع

مهندسی صنایع كاربرد اصول و تكنیكهای بهبود , طراحی و نصب سیستمهایی شامل انسان , مواد , اطلاعات , انرژی و تجهیزات برای فراهم آوردن امكان تولید كالاها و ارائه خدمات بشكل كارا و مطلوب میباشد

در پنج گام آتی از وظایف و كاركردهای مهندسی صنایع در دنیای امروز خواهیم گفت و به تبیین نقش پراهمیت مهندسین صنایع در پیشبرد اهداف تولید و خدمات خواهیم پرداخت .در پایان این بخش ، خواهیم دانست كه از چه رو و به دلیل چه ویژگیهایی ، برای حضور مهندسی صنایع ، ارزش بسیاری در فرایند تولید كالاها و ارائه خدمات قائل گردیده‌اند .

●گام اول

از اهمیت كاركرد مهندسی صنایع در دنیای امروز بیشتر بدانیم !

مهندسی صنایع كاربرد اصول و تكنیكهای بهبود ، طراحی و نصب سیستمهایی شامل انسان ، مواد ، اطلاعات ، انرژی و تجهیزات برای فراهم آوردن امكان تولید كالاها و ارائه خدمات بشكل كارا و مطلوب میباشد . برای بررسی ، ارزیابی و كاربرد این سیستمها ، دانش و مهارتهای علوم ریاضی ، علوم فیزیكی و علوم اجتماعی به همراه فنون و تكنیكهای طراحی مهندسی مورد نیاز است . فعالیتهای مهندسی صنایع همانند پلی است كه ارتباط بین اهداف مدیریت و عملكرد عملیاتی سازمان را ایجاد مینماید . مهندسان صنایع درگیر افزایش بهره‌وری در مدیریت منابع انسانی ، روشها و تكنولوژی هستند ، درحالیكه سایر رشته‌های مهندسی با ماهیت فنی فرایندها و فراورده‌ها تعامل افزونتری دارند . در واقع مهندسی صنایع از معدود رشته‌های مهندسیست كه عامل انسان یكی از مولفه‌های اصلی سیستمهای مورد مطالعه آن را تشكیل میدهد . به‌همین‌سبب مهندسان صنایع در تیمهای میان رشته‌ای برای امور برنامه‌ریزی ، نصب و كنترل و بهبود فعالیتهای موسسات به كار گرفته میشوند . این فعالیتها می‌تواند فعالیتهای تولید ، نوآوری در محصولات ، ارائه خدمات ، حمل و نقل و جریان اطلاعات سازمانی را شامل شود . با توجه به آنچه گفته شد ، مهندسی صنایع بستر لازم برای تعامل تخصصهای مختلف و كار گروهی را به بهترین وجه ایجاد نموده و در نتیجه طرح ، برنامه‌ریزی ، اجرا و نظارت بر عملكرد نظامهای تولیدی خدماتی به‌صورتی منسجم‌تر انجام میگردد و این انسجام امور به بهبود مستمر در جهت سهولت كارها ، راحتی كاركنان ، كاهش هزینه‌ها ، ارتقا كیفیت و جلب رضایت مشتریان ختم خواهد گردید .

این توانمندیها و كاركردها نقش و اهمیت مهندسی صنایع را بوضوح بیان می‌نماید . امروزه حیات اقتصادی سازمانها و موسسات تولیدی و خدمات در بازار رقابتی شدید جهانی به استفاده بهینه از منابع در دسترس وابسته است و چنانكه می‌دانیم منابع در صورتهایی چون منابع در دسترس شامل مواد ، منابع انسانی ، ماشین‌آلات (شامل تجهیزات ، لوازم جانبی ، امكانات مورد نیاز شامل فضا و انرژی و ...) ، منابع اطلاعاتی و منابع مالی طبقه‌بندی میشوند . ایجاد و نگهداری منابع یاد شده هزینه‌هایی را برای سازمان به‌دنبال دارد . هزینه تمام شده واحد محصول هر موسسه متأثر از نحوه بكارگیری این منابع است . هر شركت تولیدی یا خدماتی كه بتواند هزینه‌های خود را به حداقل ممكن برساند و به بیانی دیگر توانایی استفاده بهینه از منابع را در تمام اركان سازمانی خود ایجاد نماید یا حاشیه سود بیشتری به دست خواهد آورد و یا قادر خواهد بود كه قیمتهای فروش خود را با حفظ حاشیه سود قبلی ، كاهش دهد . این بدان معنیست كه قدرت رقابتی موسسه مذكور در بازار افزایش مییابد . با توجه به تحولات اقتصاد جهانی قدرت رقابتی شرط اساسی موفقیت در كسب و كار نوین محسوب میشود . در كنار این مسائل، توجه به نوآوریها و ارتقا كیفی محصولات و خدمات كه از طریق تلاش برای یافتن طرحهای بهبود یافته و همچنین تحول در فرآیند كسب و كار نیز بقا و رشد موسسات را در پی خواهد داشت . با توجه به مراتب فوق اگر ضرورتها و نیازمندیهای رسیدن به امور مذكور را با تكنیكهای مهندسی صنایع تطبیق دهیم مشاهده می‌كنیم مهندسی صنایع ابزار لازم برای حصول اهداف سازمانی را بطور فراگیر و سیستماتیك فراهم میآورد و این نشانگر نقش و اهمیت بالای مهندسی صنایع بعنوان موتور محرك حركت سازمانهای امروزی است.

در گام آتی به بیان ده بعد نمونه از میان ابعاد مورد انتظار از مهندسی صنایع خواهیم پرداخت ...

●گام دوم

ابعاد محوری مورد انتظار از مهندسین صنایع كدامند ؟

اگرچه بنابرآنچه در گام پیش گفته‌ایم ابعاد گوناگونی را می‌توان به عنوان وظایف مهندسی صنایع خواستار بود ، اما برای نمونه و خط‌دهی ذهنی به ده بعد از این ابعاد محوری در ذیل اشاره می‌كنیم :

۱- مهارت‌ها و فنون مهندسی صنایع كه نقشی حیاتی در هر فرآیند بازسازی اقتصادی و اجتماعی دارد را به خدمت گیرد .

۲- طیف قابل ملاحظه‌ای از بهبود در بهره‌گیری از منابع مالی ، انسانی ، زمانی و معنوی در دسترس را با استفاده از ابزارهای علمی مدل‌سازی و شبیه‌سازی ، تحقق بخشد .

۳- توانایی تدارك سطح هرچه بالاتری از رضایت از خدمات را برای مشتریان در حرفه‌های گوناگون ایجاد نماید .

۴- تغییر در میزان بازدهی فعالیت‌های در حال انجام در سطح كارگاه‌های اجرایی گوناگون را پدید آورد .

۵- با ایجاد ارزش افزوده ، بهبود در شرایط عرضه خدمات و ایجاد رفاه بیشتر در فعالیت‌ها و رفع تنگناها و نارسایی‌ها ایجاد كند .

۶- بهره‌گیری از فنون بسیار مقدماتی اندازه‌گیری كاروزمان و روش‌سنجی تا گونه‌های بسیار پیشرفته و مدرن مدیریتی توسط كاركنان مدیریت در سطوح مختلف را در دستور كار خود داشته باشد .

۷- ایجاد راهكارهایی جهت مقابله با فشارهای تحمیلی از سوی بازار برای افزایش دادن توانایی‌های بازار كار در برابر رقابتهای گوناگون رودررو ، شناسایی تقاضاهای جدید و فزاینده مشتری در دستور كار او باشد .

۸- فنون كاهش دادن قیمتها ضمن حفظ كیفیت و نیز ترجمه كیفیت‌های جدید (آوردن كیفیتی بجای كیفیت دیگر) مورد انتظار ولی پنهان از سوی مشتریان را ، به خدمت گیرد .

۹- زمانهای كوتاهتر در تحویل كالا و خدمات را به اشكال مختلف گوناگون سازد .

۱۰- توانایی به خدمت گرفتن فناوری‌های جدید روباتیك ، طراحی و تولید توسط كامپیوتر ، شناسایی خودكار ، انبارداری و هدایت خودكار امكانات و تجهیزات را داشته باشد .

در گام آتی به تبیین اصول فكری مهندسی صنایع خواهیم پرداخت ...

●گام سوم

اصول فكری مهندسی صنایع چیستند ؟

اساس مهندسی در هر گرایشی با طراحی مبتنی بر اندازه‌گیری ، محاسبه و تحلیل با استفاده از علوم ریاضی و تجربی شكل میگیرد . بدین‌سبب حرفه مهندسی دیدی كاملا فنی و ماشینی دارد كه موجب محدودیت دیدگاه در ابعاد خاص شده و برخی موضوعات مانند یافتن بهترین روشهای مدیریتی و ارتباطات انسانی در دیدگاه محض مهندسی نادیده گرفته میشوند . گفته‌ایم كه مهندسی صنایع با در برداشتن نگرش سیستماتیك و فراگیر ارتباط تخصصهای مختلف و نهاد مدیریت سازمان را ایجاد نموده و امور برنامه‌ریزی ، سازماندهی ، هدایت و نظارت بر امور اجرایی با هماهنگی بیشتری دنبال میگردد . این نگرش استمرار همان سیر تفكر تیلور و هم‌عصران وی میباشد كه با تلاش تك‌تك آنان مجموعه اصول و نگرشهای مدیریت علمی موجودیت یافت . مدیریت علمی همان نگرش سنتی مهندسی صنایع است . با پیشرفت مدیریت علمی ، مهندسی صنایع با تفكری بر مبنای علوم ریاضی ، فیزیكی ، اجتماعی و اقتصادی در عرصه صنعت و خدمات ظهور كرد كه به معنی ایجاد یك تفكر فراگیر و سیستماتیك بود . نگاه مهندسی صنایع به مسائل از زوایا و دیدگاههای مختلف همانند توجه به خروجی و محصول سیستم ، توجه به مشتری و یا نگرش به بهره‌وری سازمان قابل طرح و پیگیری میباشد كه بر مبنای اصول فكری تقریبا یكسانی دنبال میگردد . حال می‌خواهیم ببینیم اصول فكری مهندسی صنایع بر چه عواملی استوار است :

۱ - خلاقیت

فعالیت اصلی هر مهندس صنایع ارائه طرح برای بهبود سیستمهای جاری و یا طرحی جدید میباشد كه این نیازمند خلاقیت و نوع‌آوری جهت حصول به طرحهای نو و بدیع می‌باشد . برخورداری از خلاقیت و ابتكار این امكان را به مهندسین صنایع می‌دهد كه به تعمیق دانش خود پرداخته و فرصتی فراهم میشود تا ایده‌های جدید و خلاق مطرح گردند.

۲ - تفكر فراگیر

نگرش سیستماتیك و فراگیر برجسته‌ترین خصوصیت مهندسی صنایع است و اطلاق مهندسی صنایع و سیستمها به این رشته بی ارتباط با این نگرش نیست . نگرش فراگیر موجب میشود مسائل از كل به جز و تعامل اجزا با هم مورد بررسی دقیق قرار گرفته و مدل كاملی از سیستمهای مورد نظر تهیه و مسائل مورد نظر آن به بهترین شكل طرح و بررسی گردد.

۳ - رهبری گروه

هر سیستم طرح‌ریزی شده اگر بدرستی اجرا نشود منتج به نتیجه نخواهد گردید و بنابراین حسن اجرای سیستم طراحی شده یك ضرورت مهم تلقی میشود . آشنایی با كلیت سیستم مورد نظر و نقش اجزا در كاركرد صحیح آن این امكان را فراهم می‌آورد تا هدایت و رهبری گروه كاری مجری سیستم با انگیزه بیشتری دنبال گردد ؛ در واقع علاوه بر طراحی سیستم ، مهندسی صنایع سیستمهای پیاده‌سازی و اجرا را نیز پی‌ریزی نموده و نقش رهبری گروههای كاری را موثرتر دنبال می‌نماید .

۴ - مدیریت زمان

انجام كار بدون توجه به ظرف زمانی و تحویل به موقع خروجی مورد نظر سیستم ، ارزش زیادی نمیتواند داشته باشد . امروزه اهمیت زمان و فرصتهای آن با توجه به عرصه تنگاتنگ رقابت اقتصادی برای همگان مبرهن و بدیهیست . در این خصوص مهندسی صنایع با درك موضوع ، تكنیكهایی را بكار میگیرد كه عامل زمان اجرای اجزای كاری را در تمامی فرایندها مورد توجه قرار می‌دهد .

۵ - ارتقا بهره‌وری و بهبود مستمر

اعتقاد به ارتقا بهرهوری و بهبود مستمر یك اصل با ارزش در مهندسی صنایع به‌شمار می‌آید . اكتفا به وضعیت فعلی جز در جا زدن نتیجه دیگری نخواهد داشت ؛ لذا مهندسی صنایع با پذیرش این مطلب كه سطح دانش و مهارتها یك مقوله نسبی است ، سعی در افزایش بهره‌وری و بهبود وضعیت كاری نموده و تلاش می‌نماید امور كاری مداوما اثربخشتر و كاراتر گردند . نگرش بهبود مستمر این امكان را میدهد كه هر روز به فكر ارتقایی هر چند جزئی باشیم .

۶ - یادگیری

یادگیری فرایندیست كه نمی‌توان بر آن حد و مرزی تعیین نمود . مهندسی صنایع به منظور مطالعه و پیگیری مسائل همواره بر این نكته توجه دارد كه هر مورد را ، منحصر به فرد بررسی نماید و جهت شناخت آن فرض بر این است كه از تصورات ذهنی دوری نموده و سعی بر كشف واقعیتهای حاكم بر اجزا و كل سیستم می‌باشد . لذا عدم وجود تعصب خاص به ماهیت فنی امور موجب می‌گردد تا ذهنیت كنجكاو برای كشف حقایق نهفته در پدیده‌ها تقویت شود ، مهندسی صنایع با ذهنی بسته و خموده به‌سختی می‌تواند راه‌حلهای ابتكاری و راهگشا برای مسائل موردنظر ارائه نماید.

در گام آتی به نقش متمایز مهندسی صنایع در ایران امروز خواهیم پرداخت ...

---