فولاد ایران, اسیر سیاست های ضد توسعه

صنعت فولاد, یکی از صنایعی است که سابقه آن در ایران به نیم قرن پیش باز می گردد تاریخچه صنعت فولاد به اوایل دوران اول پهلوی می رسد

صنعت فولاد، یکی از صنایعی است که سابقه آن در ایران به نیم قرن پیش باز می گردد. تاریخچه صنعت فولاد به اوایل دوران اول پهلوی می رسد. آن زمان حکومت وقت، قراردادی با آلمان برای راه اندازی کارخانه فولاد امضا کرد اما انگلیسی ها به بهانه حمل اسلحه، محموله آلمان را توقیف کردند و اجازه ندادند تا ایران به این دانش دست پیدا کند. پیگیری مسوولان آن زمان تا حدی پیش رفت که ایران توانست به جرگه تولید کنندگان فولاد بپیوندد. البته مقاومت کشورهای اروپایی برای دست نیافتن ایران به دانش فنی تولید فولاد، بسیار بالا بود. حتی پس از پافشاری بسیار مسوولان وقت ایرانی، کشورهای اروپایی گفتند: «ایران با وجود نفت، نیازی به کارخانه ذوب آهن یا فولاد ندارد.» بنابراین مسوولان وقت تصمیم گرفتند دانش فنی تولید فولاد را از شوروی که نفوذ اقتصادی و سیاسی داشت، بگیرند. در آن زمان چون ایران منابع کافی برای تامین هزینه ساخت کارخانه فولاد نداشت تصمیم گرفت با فروش گاز، اقدام به بازپرداخت هزینه این تاسیسات کند، زیرا کارخانه فولاد علاوه بر تجهیزات، نیاز به خطوط ریلی و سد دارد و بسیار هزینه بر خواهد بود. آن زمان بر پایه مطالعات مشاوران روس، چند منطقه جهت تاسیس کارخانه فولاد مدنظر قرار گرفت، یکی از این مناطق، خوزستان بود. از مزایای این منطقه آب فراوان منطقه، نزدیک بودن به بندر و فراوانی گاز طبیعی بود.

طبیعی بود، اصفهان نقطه بعدی بود که توجه کارشناسان خارجی را جلب کرد. آن زمان قراردادی با شرکت انگلیسی برای تاسیس کارخانه فولاد در اصفهان بسته شد که به دلایلی این قرارداد به طور یک جانبه فسخ شد و آن زمان ایران، ۶۳ میلیون پوند بابت غرامت این قرارداد پرداخت کرد. یکی دیگر از محل ها، گرگان بود که وجود گاز طبیعی و نزدیکی به دریا از جمله ویژگی های این منطقه بود. البته بندرعباس هم یکی از مناطق مدنظر با ویژگی های مشابه گرگان بود. سرخس هم یکی از مناطقی بود که به دلیل وجود معادن سنگ آهن مورد توجه کارشناسان قرار گرفت. پیش از انقلاب اسلا می، سرمایه گذاری دولت های وقت در دو نقطه خوزستان و اصفهان برای تولید فولاد آغاز شد که بزرگترین سرمایه گذاری در آن زمان، در فولاد مبارکه اصفهان صورت گرفت. در حال حاضر بندرعباس و خراسان مناطقی هستند که در چند سال اخیر برای تبدیل شدن به قطب سوم و چهارم کشور در تلاش هستند. برخلاف شایعاتی که وجود دارد، ایران از طرف سازمان تجارت جهانی به عنوان یکی از معدود کشورهای تولید کننده فولاد شناخته شده است زیرا تمام مواد اولیه تولید فولاد در ایران وجود دارد و معادن ما در صورت استفاده از حداکثر ظرفیت خود توانایی تولید ۳۵ میلیون تن سنگ آهن را برای تولید فولاد دارند.

وجود گاز طبیعی ارزان قیمت و آب فراوان، ایران را به یکی از مناطق مناسب جهان جهت تولید فولاد تبدیل کرده است. اما بحران اقتصادی که در چند سال اخیر روی اکثر کشورهای جهان سایه انداخته، صنعت فولاد را در وضع بسیار بدی قرار داده است. اکثر کشورهای تولید کننده این کالا مجبور شدند قیمت فولاد را به شدت کاهش دهند که این امر ایران را هم شامل می شد. قبل از بحران جهانی حباب قیمتی درباره فولاد به وجود آمده بود، به گونه ای که در آن سال ها فولاد در بازار داخلی ایران که بیشتر تحت تاثیر قیمت های جهانی قرار داشت، کیلویی ۱۴۰۰ تومان به فروش می رفت اما اکنون در بازار ایران فولاد کیلویی ۵۰۰ تا ۶۰۰ تومان به فروش می رسد. این سراشیبی قیمت، منجر به کاهش سود و در برخی زمان ها باعث ضرردهی شرکت ها شد. البته شرکت های خارجی برای اینکه آسیب کمتری از کاهش قیمت ها ببینند سیاست صادرات ارزان قیمت را به کشورهای خاورمیانه شروع کردند. آنها حتی محصولات خود را زیر قیمت و با اعطای تسهیلات بانکی بلند مدت به فروش می رسانند.

متاسفانه در ایران، واردات بدون هیچ معیاری انجام می گیرد و تولید کنندگان هر صنفی از این نظر در سال های اخیر ضربه های فراوانی دیده اند. در حال حاضر سومین واردکننده فولاد در جهان هستیم! نکته جالب تر اینکه، ایران سالی ۱۰ میلیون تن فولاد تولید می کند و تقریبا به همین میزان فولاد وارد می کند. این آمار بسیار تعجب برانگیز است، زیرا کشور ما به میزان تولید فولاد، واردات انجام می دهد. در حالی که ما در زمینه تامین مواد اولیه تولید فولا د، در وضعیت خوبی قرار داریم و به راحتی می توانیم به قطب تولیدکننده فولا د در جهان تبدیل شویم که این امر سود بسیاری را نصیب کشورمان خواهد کرد. ایران به اندازه کافی سنگ آهن و انرژی برای تولید فولا د در اختیار دارد اما متاسفانه نتوانستیم از ظرفیت های موجود درست بهره برداری کنیم. به نظر می رسد دولت برای حمایت از این بخش باید به مدت چند سال واردات فولا د را ممنوع کند یا میزان تعرفه ها را تا حد قابل قبولی افزایش دهد تا سرمایه گذاری های خوبی در این زمینه صورت بگیرد و بتوانیم به یکی از قطب های تولید کننده فولا د در جهان تبدیل شویم. ما پتانسیل رسیدن به این رتبه را داریم، زیرا خوشبختانه در ایران گاز ارزان قیمت و آب فراوان برای تولید فولا د مهیاست.

تنها سیاستگذاری و مدیریت درست می تواند ما را به قله های پیشرفت در این صنعت برساند. البته نباید فراموش کنیم که ما هنوز دانش فنی کافی در این حوزه نداریم. باید در این صنعت سرمایه گذاری های کلا ن صورت پذیرد. زمانی که تولید زیاد شود، توانایی رقابت با تولیدکنندگان خارجی را پیدا می کنیم. بدون شک بستن درهای کشور روی محصولا ت خارجی و کاستن از واردات ممکن است باعث افزایش قیمت فولا د شود، اما به نظر می رسد که مشکلی ایجاد نکند، زیرا افزایش سود تولید کنندگان، منجر به سیاست گذاری بیشتر آنها در این صنعت خواهد شد و این امر مشکلی را در زمینه تورم یا هزینه خانوارها ایجاد نخواهد کرد.

زیرا اولا افزایش قیمت فولا د به سبد خانوار لطمه ای وارد نمی کند ثانیا مصرف کنندگان عمده فولا د در کشور ما خودروسازان و انبوه سازان هستند که این دو قشر نیز از افزایش قیمت فولا د لطمه ای نخواهند دید. دولت برای حمایت از خودروسازها نزدیک به ۱۰۰ درصد عوارض گمرکی تعیین کرده است. به نظر می رسد که خانه سازها هم از قیمت فولاد متضرر نشوند، زیرا از سرمایه گذاری که در ساختن خانه انجام می دهند حداقل نزدیک به ۷۰ درصد سود کسب می کنند.

در کل می توان گفت که افزایش قیمت فولا د تاثیری روی قیمت این دو صنعت نخواهد گذاشت و تولیدکنندگان می توانند این درآمد اضافی را در جهت توسعه و پیشرفت صنعت فولا د ایران در ایران هزینه کنند که این امر برای آیندگان و نسل های آینده ضروری است. در حال حاضر ذوب آهن اصفهان به دلیل عدم حمایت دولت و واردات بی رویه، نزدیک به هزار میلیارد ریال نسبت به سال های گذشته کاهش درآمد داشته است. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند ورشکستگی کارخانه های فولاد در ایران قریب الوقوع خواهد بود. متاسفانه کشور، سالا نه نزدیک به ۷۰ میلیارد دلا ر واردات دارد. مطمئن باشید که این آمار بالا ی واردات تنها به صنعت داخلی ضرر نمی رساند بلکه حتی منابع ارزی کشور را از بین می برد سالا نه بالغ بر ۴۳ میلیارد دلا ر از کشور برای واردات فولا د خارج می شود که این بالا ترین رقم در میان سایر مواد وارد شده به داخل کشور است.

دولت بایستی برای جلوگیری از خروج این میزان ارز و رسیدن به مرحله خودکفایی در صنعت فولا د ایران، تعرفه واردات فولا د و محصولا ت آن را به صد درصد برساند و وام های کلا نی را برای سرمایه گذاری در صنعت فولا د کشور اختصاص دهد. بعد از چند سال که به خودکفایی رسیدیم می توانیم درهای کشور را بازکرده و صادرات و واردات را شروع کنیم. هم اکنون بدون هیچ مزاحمتی مواد اولیه تولید فولا د از کشور، صادر می شود در حالی که سایر کشورها به راحتی اجازه خروج مواد اولیه را از کشور نمی دهند. مثلا چین برای صادرات مواد اولیه فولا د، تعرفه بالا یی وضع کرده است در حالی که برای صادرات محصول آن نه تنها چیزی دریافت نمی کند بلکه سود هم به شرکت می دهد. اینها همه در اثر سیاست گذاری درست و توجه به تولید داخلی است که متاسفانه عزم ملی در این زمینه در کشورما وجود ندارد و برخی مسوولا ن با تنها در فکر افزایش واردات هستند، در حالی که ما به ازای واردات یک واحد، فشار بیشتری را روی واحدهای کوچک می آوریم و آنها را به پرتگاه نابودی نزدیک می کنیم.

نویسنده : مجید سلیمی بروجنی