صداهای بكر

با ورود طبلا به موسیقی ایران, ریتم های موسیقی هند دیگر برایمان ناشناخته و بكر نیست اگرچه تلفیقی كاران موسیقی ایران هنوز نتوانسته اند به غیر از سازهای ضربی, دیگر سازهای این كشور را وارد اركستراسیون خود كنند

● آلبوم هایی كه ما پیشنهاد می كنیم

با ورود طبلا به موسیقی ایران، ریتم های موسیقی هند دیگر برایمان ناشناخته و بكر نیست. اگرچه تلفیقی كاران موسیقی ایران هنوز نتوانسته اند به غیر از سازهای ضربی، دیگر سازهای این كشور را وارد اركستراسیون خود كنند. دیجیریدو از استرالیا، دودوك از ارمنستان، دونلی از پاكستان، دیوان از تركیه و... وارد نواهای ایرانی شده اند اما صدای سیتار، سارنگی و شهنای هرگز. برای همین است كه وقتی به «گزیده ای از اجراهای موسیقی كلاسیك هند» گوش می سپریم هنوز صداهای تازه ای وجود دارند كه متفاوت با ذائقه شنیداری و عادات موسیقایی ما است. اگرچه فرهنگ ها به سرعت درهم می آمیزند و جست وجو برای ملودی و نتی كه هنوز كشف نشده، كاری عبث است اما تم های موسیقی هند هنوز آن قدر اسرارآمیز و عجیب هستند كه ما را به سفری دور ببرند و با خود همراه كنند.

«گزیده ای از اجراهای استادان موسیقی كلاسیك هند» آلبومی شامل دو سی دی صوتی است كه به تازگی كارگاه موسیقی منتشر و روانه بازار كرده است. در این مجموعه از۷ استاد موسیقی هند كه اسم بیشتر آنان را بارها شنیده ایم، قطعاتی گنجانده شده است.

در این گزیده راوی شانكار نوازنده مشهور سیتار قطعاتی به نام آلاپ، جود و جهان نواخته است.

شانكار ۸۶ ساله یكی از اولین كسانی است كه سیتار و موسیقی كلاسیك هندوستان را به جهانیان و مخصوصاً دنیای غرب معرفی كرده و تجربیاتی هم در زمینه ساخت موسیقی فیلم داشته است كه از آن جمله می توان به «گاندی» ساخته «لرد آتن برو» اشاره كرد.

«هاری پراساد چائوراسیا» نوازنده بانسوری دیگر استادی است كه در سی دی اول قطعه ای از او را می شنویم: راگای باگشن ری كه حس آرزومندی و درد عشق و فراق را به همراه دارد. در قسمت اول نوازنده بانسوری را گارا بخش به بخش با جملاتی كه در بالا و وسط دسته نواخته می شوند، توسعه داده و با الگویی به هم بافته با فرودی تمیز پایان می دهد. در قسمت دوم او قسمت بالایی گام را با زیبایی هرچه تمام تر اجرا كرده و تدریجاً سرعت قطعه را زیادتر می كند. در قسمت نهایی، قطعه با سرعت بسیار و همچنین سیر ملودیك پیچیده و ریتم زیبایی اجرا می شود و به یك فرود ساده می انجامد.

بانسوری ساز «هاری پراساد چائوراسیا» سازی بادی است كه از چوب بامبویانی ساخته می شود. بانسوری در موسیقی كلاسیك شمال هند رایج است كه در قسمت بالا یك گره بسته شده و دارای ۶ یا ۷ سوراخ است.

«امجد علی خان» در این مجموعه سارود می نوازد و راگای كامال شری را اجرا می كند. این راگا براساس راگای قدیم شری و از ساخته های خود او است كه شامل احساسات رقت بار، عاشقانه و سرسپردگی و اطاعت خداوند می شود.

سارود سازی است دو كاسه ای، مضرابی و بدون پرده. كاسه و دسته ساز هر دو از چوب یك تكه ساخته می شوند. بر روی كاسه پایینی پوست بز كشیده می شود و بر روی كاسه بالایی و قسمتی از دسته، فلز كروم. سارود ۶ سیم فلزی اصلی دارد كه از این میان چهار سیم برای نواختن ملودی استفاده می شود و ۱۱ تا ۱۵ سیم نقش واخوان دارند. برای نواختن این ساز، سیم ها را با ناخن به دسته فشار داده و با مضرابی كه از پوست نارگیل است به سیم ها زخمه زده می شود.سارود در واقع تكامل ساز رباب است.

سی دی دوم با صدای طبلا و نوازندگی ذاكر حسین آغاز می شود. قسمت اول قطعه در تین تال كه یك دور ضربی متداول است، نواخته شده. تین تال شامل یك دور ۱۶ ضربی است كه به چهار قسمت چهار ضربی تقسیم می شود. هر تكنوازی طبلا با یك لهرا همراه است. لهرا جمله ای سازی است كه در پایان هر دور تكرار می شود و ذاكر حسین لهراهای متعددی را با راگاهای مختلف انتخاب كرده تا بتواند تفاوت های ظریف لایه های مختلف تكنوازی طبلا را نشان دهد.

ن. راجام نوازنده ویولن هندی استاد دیگری است كه قطعاتی از او در این مجموعه گنجانده شده است. ویولن هندی دقیقاً همان ویولن غربی است و به طور معمول تفاوتی در ساختار ویولن هندی و نوع غربی اش وجود ندارد. هر چند كه برخی از نوازندگان از ویولن ۵ سیم و با كوكی متفاوت استفاده می كنند. اما تكنیك نوازنده به هر حال با نوازندگی ویولن غربی متفاوت است.

اجراهای بسم الله خان نوازنده شهنای نیز در این مجموعه شنیده می شود. شهنای ابوای شمال هند است و بدنه استوانه ای چوبی با ۵۰ سانتی متر طول دارد و انتهای قیفی آن از جنس برنج است. بسم الله خان با این ساز «راگش واری» اجرا می كند كه مخصوص ساعات آخر شب است و از مد كاماج مشتق شده است.

آخرین نوازنده «رام نادایان» نوازنده «سارنگی» است. این ساز در واقع اصلی ترین ساز زهی - آرشه ای شمال هند است كه از یك چوب یك تكه تراشیده می شود. قسمت پایینی ساز با پوست بز پوشیده شده و قسمت وسط آن برای به وجود آوردن تخته انگشت گذاری با چوب پوشیده شده است. سارنگی در حدود ۳۵ سیم واخوان دارد و سه سیم اصلی اش از جنس روده است كه با خرك مسدود شده و باعث تولید صدا می شود.

اولین پیشنهاد ما به شما برای شنیدن موسیقی و گذراندن اوقات فراغت در تابستان دو سی دی گزیده اجراهای استادان موسیقی كلاسیك هند است كه تجربه ای به تجربیات شنیداری شما می افزاید.

● وقتی با جوان ترها كار می كنی

دیدگاه كه در سال جاری از سوی شركت آواخورشید وارد بازار شد، ساخته های رامین بهنا برای دو سریال و یك فیلم بلند سینمایی است. منتخبی از سریال های دوران سركشی ساخته كمال تبریزی و آهوی ماه نهم ساخته مسعود نوابی و فیلم سینمایی سرزمین پدرم. دیدگاه مشتركی كه در این سه فیلم وجود داشته باعث شده كه منتخب موسیقی آنها در كنار هم قرار بگیرد. رامین بهنا در قطعات این مجموعه سعی كرده فضای موسیقی ایرانی را حفظ كند. كمال تبریزی درباره او می گوید: «معمولاً در ساخت فیلم، كارگردان ها به درصدی از خواسته خود درباره موسیقی فیلم دست می یابند كه میزان آن بسته به آهنگساز از محدوده میان صفر و صد تلرانس دارد. رامین از معدود آهنگسازانی است كه در دوران سركشی عیناً همان كیفیتی از موسیقی را ساخته و پرداخته كه تصویر آن را در ذهن داشتم. این قطعاً به دلیل استعداد و شاید یكی دیگر از دلایل آن جوان بودن اوست.

همیشه وقتی با جوان ترها كار می كنی، جسارتی وجود دارد كه نتیجه كار را بهتر می كند.»

نوازندگان این مجموعه را رضا آبایی (قیچك)، ایمان جعفری (كلارینت)، آرش سبحانی (گیتار)، بابك ریاحی پور (گیتارباس)، شهروز خواجه مولایی (درامز)و رامین بهنا (پیانو و كیبورد) تشكیل می دهند به علاوه راحله برزگر كه همخوان است.

رامین بهنا بعد از راه اندازی گروه «راز شب» و بسته تر شدن فضای اجرای موسیقی برای گروه های راك و پاپ در ایران حالا بیشتر در زمینه آهنگسازی و ساخت موسیقی برای فیلم و سریال فعال شده است.

او آهنگسازی فیلم را از سال ۱۳۷۲ برای چند مجموعه تلویزیونی آغاز كرد و تاكنون چندین موسیقی فیلم و سریال ساخته است. از آن جمله می توان به مجموعه مستند داستان های هنر ساخته مجتبی میرتهماسب، فیلم سینمایی كمكم كن و نسل سوخته ساخته رسول ملاقلی پور، مجموعه تلویزیونی تنگنا ساخته نادر مقدس، مجموعه تلویزیونی قصه رودخانه ساخته كمال تبریزی و مجموعه تلویزیونی خاطرات طویل ساخته فریدون حسن پور اشاره كرد. رامین بهنا از بنیانگذاران گروه موسیقی آویژه است كه این گروه در جشنواره مهر موسیقی سال ۱۳۷۷ جایزه ویژه را به خود اختصاص داد. او بعد از آن سرپرست گروه موسیقی راز شب شد و كنسرت هایی را با این گروه برگزار كرد. گروهی كه چندان دوام نیاورد و حالا خبری از آن نیست.

‌● سه استاد

آواز محمود كریمی، نوای سه تار داریوش صفوت و سنتور فرامرز پایور. سه استادی كه سال ها است اجرای زنده ای از آنها ندیده ایم، اولی از دنیا رفته و دو نفر دیگر جای خود را به جوان تر ها داده اند. جوانانی كه اگر همه شان را هم جمع كنیم، نمی توانند حتی جای یكی از آنها را در موسیقی ایران بگیرند.

در «آواز استاد محمود كریمی» كه توسط موسسه ماهور منتشر شده است، آوازهایی در دستگاه راست پنجگاه و آواز بیات ترك می شنویم. محمود كریمی با تلفیق آموزه های ردیف سازی و آوازی به شیوه ای دست یافته كه او را در تدریس آواز شاخص و متمایز كرده است. كریمی با الهام از ردیف سازی آنچه را كه امكان ورودش به آواز بود، با ذوق و قریحه با شعر یا تحریر مناسب در ردیف آوازی قرار می داد.

او در یادداشتی نوشته بود: «اكنون موسیقی ما دستخوش هوا و هوس قرارگرفته و هر كس از راه می رسد ناخنكی می زند و خود را برتر فرض می كند، در حالی كه این افراد هنوز فهم موسیقی پیدا نكرده اند و شاید كوچك ترین قدرتی در فن موسیقی دست شان نیامده باشد. در قدیم به طرز دیگری دست ها موسیقی را تضعیف و بی اعتبار می ساختند، در این زمان به شكلی دیگر... این افراد ناصالح كه قیافه فریبنده به خود می گیرند، به جای اینكه وقت شان را صرف اراجیف و عوامفریبی كنند، بروند زحمت بكشند، خودشان را از هر جهت صیقل دهند تا مردم آنها را ستایش نمایند، نه اینكه با خودنمایی های بی ربط و ننگ آور حمله به موسیقی و ملیت خود برده و آبروی خودشان را ببرند.»

عمده فعالیت محمود كریمی متمركز بر تعلیم آواز بوده است و بسیاری از خوانندگان از جمله خانم ها پریسا، افسانه رسایی، سروش ایزدی، معصومه مهر علی و هنرمندان دیگر نظیر سوسن دهلوی از محضر او بهره برده اند. كریمی در كلاس های شبانه موسیقی اداره كل هنرهای زیبای كشور كه بعداً به وزارت فرهنگ و هنر تغییر نام داد همكار استادانی چون ابوالحسن صبا، علی اكبر شهنازی و عبدالله دوامی بود. علاوه بر آن مركز، او در هنرستان موسیقی ملی، هنركده موسیقی ملی و سازمان جوانان زرتشتی تدریس می كرد.

كریمی همچنین برنامه هایی را به اتفاق استاد فرامرز پایور و حسین تهرانی در تلویزیون ایران اجرا كرد. در جشن هنر شیراز هم ایشان برای اولین بار دستگاه راست پنجگاه را به اجرا درآورد.

كریمی از بدو تاسیس مركز حفظ و اشاعه موسیقی سنتی توسط استاد داریوش صفوت با این مركز همكاری داشت و در كنار استادان نورعلی برومند، یوسف فروتن و سعید هرمزی نسلی از موسیقیدانان نو را تربیت كرد.

از استاد كریمی ردیف آوازی به جا مانده است كه از نمونه های اصیل و بی نقص موسیقی ایران محسوب می شود. این ردیف به همت روان شاد استاد مسعودیه با همكاری استادان هوشنگ ظریف و رحمت الله بدیعی نت نویسی شده است. همچنین ارفع اطرایی این مجموعه را برای ساز سنتور تنظیم كرده كه توسط موسسه ماهور به چاپ رسیده است. استاد كریمی اقدام به تهیه ردیف آوازی به همراه ساز هم كرده بودند كه متاسفانه نتوانستند آن مجموعه را كامل كنند. (طبق اطلاع نویسنده این یادداشت آن بخش موجود نیز هنوز منتشر نشده است)

كریمی ردیف های آوازی را خیلی خوب می دانست و تنها براساس ذوق خود كار نمی كرد و آن چیزی كه از گذشتگان فرا گرفته بود به شاگردانش نیز می آموخت.