ساز بزن, اما آرام

نوازندگان ایرانی از تکنیکی نواختن می گویند

موسیقی اصیل ایرانی بر اساس آنچه از دوره قاجار تا به امروز به صورت شنیداری به ما رسیده همواره روح و اصالت خاصی را به همراه داشته است. اصالتی که در سال‌های اخیر و در آثار موزیسین‌های ما کمتر دیده می‌شود. چندی است نوازندگان جوان موسیقی ایرانی در اجرای آثار خود تکنیک نوازندگی را بر هر چیز دیگری ارجحیت می‌دهند. برخی موزیسین‌ها معتقدند اگر تکنیک از جایگاه اصلی‌اش که همان نقش ابزاری است، خارج شود و سعی در ایجاد حیرت در مخاطبان کند، در این صورت جایگاه والای هنر را تا حد عملیات آکروبات تنزل داده است اما در این میان سوالی مطرح است که آیا تکنیکی نواختن به ماهیت موسیقی ایرانی لطمه وارد می‌کند؟ یا این نوع نوازندگی می‌تواند در پویا‌تر شدن موسیقی ایرانی موثر باشد؟

● نوازندگی تکنیکی و روح موسیقی ایرانی

داریوش پیرنیاکان، نوازنده تار و سه‌تار و سخنگوی خانه موسیقی که اجراهای زیادی را با استاد محمدرضا شجریان در کشورهای گوناگون داشته است، تکنیک را ابزاری برای بیان محتوا می‌داند و در این باره می‌گوید: نوازنده‌یی که بر فرض قابلیت این را داشته باشد که تمامی سازها را با مهارت هر چه تمام‌تر بنوازد اهل تکنیک است و می‌تواند تمامی زوایای ساز را با بیان گیرا بنوازد. اینکه جوانان ما با سرعت ساز می‌زنند تکنیک زدن محسوب نمی‌شود زیرا «تکنیک» ابزاری است برای بیان محتوا و مفاهیم. مجیدکیانی نوازنده، سنتور که طی ایامی عضو شورای ارزشگذاری آثار هنری بود، عقیده دارد تکنیک‌نوازی بدون داشتن تجربه پایه‌یی ندارد. او در این باره گفت: «تکنیک‌نوازی» شیوه دیگری است در نواختن اما نوازندگانی که این شیوه را انتخاب کرده‌اند باید با ردیف آشنا و محتوا را درک کرده باشند. تکنیک‌نوازی بدون داشتن تجربه پایه‌یی ندارد در این میان کیوان ساکت، نوازنده تار که پیرو مکتب علی نقی وزیری است و در سال ۱۳۷۵ گروه وزیری را تاسیس کرد، تکنیک نواختن را یک اصطلاح غیرحرفه‌یی می‌داند و می‌گوید: تکنیک نواختن یک اصطلاح غیرحرفه‌یی است. تکنیک به تنهایی به معنی مهارت است و تکنیک نواختن اصلا معنی نمی‌دهد. به طور مثال در گذشته نوازندگان تار با مهارت می‌نواختند اما متاسفانه در عصر معاصر این روند نزول پیدا کرده و امروزه نوازندگی تار افت کرده است. اگر نوازنده هر آنچه اراده کند بنوازد یعنی مهارت دارد و آنجاست که معنای تکنیک با مهارت رویارو می‌شود. مصباح قمصری، نوازنده کلارینت و ابداع‌کننده ساز بم کمان از جمله نوازندگانی است که در آثار خود هم بحث تکنیک را مورد توجه قرار داده و هم با فضاسازی‌های موسیقیایی سعی در ابداع روشی نو کرده است.ا و درباره ورود تکنیک به موسیقی ایرانی چنین می‌گوید: تکنیک تعریف ثابتی ندارد و در این باره ادامه می‌دهد: تکنیک تعریف ثابتی ندارد و با شرایط جامعه تغییر می‌کند تعریفی که امروزه برخی‌ها از تکنیک دارند با تعریف آن در کشورهای غربی متفاوت است. متاسفانه تعریف‌های ما به بیراهه می‌روند و به همین دلیل روز به روز مخاطبان موسیقی در ایران کم می‌شود، خصوصا موسیقی سنتی! اگر به دو سال گذشته رجوع کنیم متوجه می‌شویم که فروش آلبوم‌ها و کنسرت‌ها در سال جاری تا چه حد نزول کرده است.

● اصالت تکنیک، اصالت موسیقی ایرانی

مجید کیانی با اشاره به اینکه نسل جوان باید اصالت‌های موسیقی اصیل را بپذیرد ،گفت: اگر «تکنیک‌نوازی» سد راه شیوه‌های دیگر موسیقی نشود به ماهیت موسیقی ایرانی لطمه نمی‌زند و جوانانی که به تکنیک در نوازندگی تکیه می‌کنند اگر اصالت‌های شیوه سنتی را بپذیرند می‌توانند محفوظ بمانند. مصباح قمصری با اشاره به اینکه ردیف در موسیقی ایرانی با این قبیل مسائل لطمه نمی‌خورد، گفت: ردیف بستر محکمی دارد و در نوازندگی تمامی زوایای موسیقی به ردیف ختم نمی‌شود. من فکر می‌کنم اصلی‌ترین چیزی که به ماهیت موسیقی ما لطمه وارد می‌کند گذر زمان و نیروی نسل جوان است که دارد هدر می‌رود.

● گرایش نسل جوان به تکنیک‌نوازی

برخی نوازندگان جوان موسیقی ایرانی سعی دارند در کارهایشان نوآوری کنند و عقیده‌شان بر این است که نوآوری همراه با تکنیک در موسیقی ایرانی و داشتن ریتمی تند محقق می‌شود. اما در این میان چندی از نوازندگان سنت‌گرا عقیده دیگری دارند و می‌گویند، تند نواختن ماهیت اصلی موسیقی ایرانی را زیر سوال می‌برد.

کیوان ساکت با اشاره به اینکه جوانان ما از این کار سخت برنمی‌آیند، گفت: اکثر جوانان ما به لحاظ مهارت از پس تکنیکی نواختن برنمی‌آیند. آنان اگر توانایی داشته باشند ساز را با مهارت هرچه تمام‌تر بنوازند و رمز و راز موسیقی را کشف کنند، قادر به اجرای آهنگی می‌شوند که با آنکه تکنیک نوازندگی در آن نقش مهمی ندارد، می‌توانیم آن را تکنیکی بدانیم. در غیر این صورت تلاش این نوع نوازندگان برای کاری صرف می‌شود که از عهده‌اش بر نمی‌آیند.

داریوش پیرنیاکان این تکنیک‌نوازی را اقتضای سن جوانان دانست و در این باره گفت: نسل جوان هیجان دارد و ما هم باید تشویق‌شان کنیم. با گذر زمان تجربه‌هایشان بیشتر می‌شود، خودشان متوجه خواهند شد که به چه صورت بنوازند. اما باید جوانان را توجیه کنیم که در کنار این هیجان و سرعت در نوازندگی روح موسیقی و جنبه عرفانی را هم در نظر بگیرند.

● تاثیر تکنیکی نواختن در پویایی موسیقی ایرانی

با توجه به آنچه پیش‌تر گفته شد این سوال مطرح می‌شود که آیا پویایی موسیقی ایرانی با تکنیکی نواختن نوازنده‌های جوان میسر می‌شود؟

کیوان ساکت با اشاره به اینکه رشد و پویایی موسیقی ایرانی بستگی به شرایط محیطی دارد، گفت: این پویایی خود به خود رخ نمی‌دهد. ما باید به مرحله‌یی برسیم که هم معانی و مفاهیم را کشف کنیم و هم به لحاظ توانایی و تسلط بتوانیم قطعه‌های دشوار را اجرا کنیم. مجید کیانی نیز در این زمینه معتقد است: هیچ هنری بدون ریشه فرهنگی دوامی ندارد.

پویا شدن موسیقی به شکلی صورت می‌گیرد که تمامی پشتوانه گذشته خود را در بر گیرد به عنوان مثال موسیقی کلاسیک مدرن تمامی پشتوانه موسیقی کلاسیک را حفظ کرده است. بنابراین کسی که نوآوری می‌کند باید ریشه و فرهنگ گذشته خودش را در نظر بگیرد و حفظ کند.

داریوش پیر نیاکان با اشاره به اینکه پویایی موسیقی ایرانی هویت و محتوای خاص خودش را دارد، گفت: اگر جوانان ما «تکنیک‌نوازی» به سبک خودشان را پویایی می‌دانند از کم‌تجربه‌گی‌شان است. تکنیک ابزاری است برای بیان موسیقی و نمی‌تواند باعث پویایی در موسیقی شود.

در این باره مصباح قمصری نظری مشابه دارد و معتقد است: موسیقی ایرانی احتیاج به تکنیک‌های عجیب و غریب برای ثابت کردن خودش ندارد. متاسفانه نوازندگان ما مشکل شنیدن دارند. برای پویا شدن در موسیقی باید یکسری اولویت‌ها را در نظر بگیریم و پایه‌های اولیه را درست کنیم. با تمام این تفاسیر اما هنوز مشخص نیست که آیا واقعا موسیقی ایرانی که بعد از چندین قرن به شکل امروزی به دست ما رسیده، نیازی به پویا شدن و تغییر دارد. هر چند بسیاری از نوازندگان معتقدند تکنیک نوازندگی و گوشه چشم داشتن به موسیقی غربی می‌تواند موسیقی ایرانی ما را از ورطه تکرار دور کند اما انگار تحلیل موزیسین‌های سنت‌گرا هم درست است چراکه اگر قرار باشد هر نسل، با هر دانشی که دارد موسیقی ایرانی و ردیف را متحول کند شکی نیست که چند سال آینده نسل آتی با ردیف موسیقی‌ای مواجه می‌شوند که با آنچه از اول بوده تفاوت‌های اساسی دارد.

رومینا روشن‌بین