یافتن جانشینی برای نماد قدرت و زیبایی

نگاهی به شیوه های نوین درمان کم مویی در مردان

موها در خدمت هیچ هدف بیولوژیک خاص و مهمی نیستند. حتی گرم کردن، پوشاندن بدن و مقابله با تابش مستقیم نور خورشید را نیز برعهده ندارند. ولی نقش عظیمی را که موها در روان انسان بازی می کنند، نمی توان نادیده گرفت. از زمان های بسیار قدیم، موها همواره نماد قدرت و زیبایی بوده اند.

هنگامی که به همسر خود می نگریم، ناخودآگاه به دنبال نشانه های سلامتی شخصی وی هستیم، چرا که هر چه سالم تر باشد، فرزندان سالم تری از او خواهیم داشت. سر پرمو، در مرد و زن، نشانه قابل اعتمادی از قدرت بدنی و تغذیه خوب است و از دریچه تکاملی، جفتی بهتر. از این رو عجیب نیست زمانی که موها شروع به ریزش می کنند، خود می تواند حاکی از خسارتی باشد. به طور معمول موها در مردان در دهه های ۲۰ و ۳۰ زندگی شروع به ریزش می کنند. ۱۲ درصد مردان بیشتر موهایشان را پیش از سی امین سالروز تولد خویش از دست می دهند. تا ۵۰ سالگی، بیش از نیمی از مردان دیگر دچار طاسی در نقاط معینی شده و خط موهای پیشانی شان عقب نشینی کرده است.

رشد موهای سر تا زمانی که ضربه یی از تستوسترون وارد نشده، ادامه می یابد. مردان به خوبی معنی اثر تستوسترون را می فهمند؛ ریش صورت، عضلات دوسر بازو و استخوان چانه مردان کاملاً از این هورمون تاثیر می پذیرند. از همه آثار ناشی از تستوسترون بر موها در مردان، طاسی وسط سر که در نور آفتاب برق می زند، کمتر مورد علاقه آنها است. در سال ۱۹۴۰ «جیمز همیلتون» آناتومیست، رابطه بین تزریق تستوسترون در مردان خواجه و رشد موها را به اثبات رساند. بررسی های بعدی نشان داد مقصر اصلی ریزش موی سر در مردان، نه خود تستوسترون بلکه یکی از فرآورده های جنبی آن است به نام DHT (که به دلیلی ناشناخته، تنها بر موهای کف سر و نه مثلاً پشت موثر است). جالب اینکه ناحیه طاس عملاً فاقد مو نیست، بلکه به جای موهای بلند و محکم سابق اکنون موهای کرک مانندی از فولیکول هایی مینیاتوری بیرون زده اند.

اداره غذا و دارو تاکنون دو شیوه درمان را برای طاسی و ریزش مو پذیرفته است. «مینوکسیدیل» (Rogaine) از سال ۱۹۸۸ به عنوان درمانی برای طاسی پذیرفته شد و در ابتدا نیز بسیار موثر است ولی پس از یک گام بلند در آغاز، موهای قدیم دیگر وارد مرحله استراحت نشده، به سرعت شروع به ریزش می کنند و موهای جدیدتر نیز از توقف بازمی مانند. به علاوه به گفته دکتر «جرج کوتسارلیس» دانشیار بیماری های پوست و مو در دانشکده پزشکی دانشگاه پنسیلوانیا، از نحوه اثر آن نیز کسی چیزی نمی داند. در سال ۱۹۹۷ اداره غذا و دارو، «فیناستراید» (Propecia) را برای درمان ریزش موهای سر پذیرفت. مکانیسم اثر این دارو، توقف تشکیل DHT در پوست سر و مانع شدن از اثر تستوسترون در نازک کردن ساقه موها است.

بررسی ها نشان دادند «روگن» با قدرت اثر زیاد (مینوکسیدیل ۵ درصد) ساقه موها را ضخیم تر کرده و در ۶۰ درصد مردان پس از گذشت یک سال حتی موجب رشد مجدد موها می شود. «پروپشیا» در ۹۰ درصد مردان رشد موها را برای مدت پنج سال متوقف می سازد. در نتیجه به طور متوسط شاهد ۱۴ درصد افزایش موهای سر خواهیم بود. ولی محدودیت هایی برای مصرف هر دو دارو وجود دارد و به علاوه این رقم ۱۴ درصد برای کسی که بیشتر موهای سرش ریخته است، کفایت نمی کند. در واقع بیشترین کاری که از این دو دارو برمی آید، حفظ موهای فعلی است و در رابطه با مینیاتوری شدن فولیکول ها کاری از دست شان برنمی آید.

اما اکنون که دانشمندان اندک اندک از مکانیسم های حاکم بر چرخه رشد و ریزش موها سر درمی آورند، در اندیشه تولید داروهای جدیدی هستند که همان کاری را که از آنها می خواهیم، انجام دهند یعنی رشد مجدد موها.

احتمالاً دلگرم کننده ترین بخش این داستان، کشف نقش ژنی در رشد موها است. معلوم شده این ژن به نام «sonic hedgehog» (که در واقع نامش را از بازی ویدئویی سگا گرفته) برای رشد اعضای جنین نقشی حیاتی بر عهده دارد و در افراد بزرگسال یکی از معدود اعضایی که برای ادامه رشد متکی به آن هستند، مو است. هم اکنون شرکت بیوتکنولوژی کوریس واقع در کمبریج ماساچوست در حال تولید دارویی براساس ژن مزبور است. شرکت مذکور مولکول کوچکی تولید کرده که می تواند برخی آثار ژن فوق را تقلید کرده و با نفوذ به پوست مستقیماً در داخل فولیکول جای گیرد. سال گذشته شرکت «کوریس» یافته هایش را در نشست آکادمی بیماری های پوست و مو در ایالات متحده عرضه کرد و نشان داد مولکول مذکور می تواند موجب فعال شدن فولیکول های مو شود. پژوهشگران نخست موهای تن موش ها را تراشیدند. سپس محل را با داروی مورد نظر ماساژ دادند. موهای آن قسمت از پوست موش، به سرعت رشد کرد و پوشش ضخیمی از مو به وجود آورد.

سپتامبر گذشته، شرکت «کوریس» به اتفاق شرکت دارویی Procter & Gamble تولید داروی مشابهی برای انسان را شروع کرد. گرچه مصرف خوراکی یا تزریقی چنین دارویی ممکن است موجب نقص های تکاملی در جنین شود، ولی پژوهشگران امیدوارند مالیدن آن به پوست سر چنین مشکلاتی را به بار نیاورد. تا آن زمان امید دانشمندان به این بود که بتوانند فولیکول ها را به نواحی بدون موی سر بکشانند.

زمانی کاشت مو، عمل جراحی پیش پاافتاده یی به شمار می رفت که برخی افراد غیرحرفه یی نیز به این کار مبادرت می ورزیدند. امروز این عمل به صورت اقدام جراحی ماهرانه یی درآمده که بسیار از آنچه در دهه ۸۰ انجام می شد، فاصله دارد. جراحان نوار باریکی از پوست و مو را که در نتیجه تاثیرات ناشی از DHT دچار ریزش نشده (معمولاً در ناحیه پشت سر) برداشته و با تشریح آن در زیر میکروسکوپ فولیکول هایی را که یکی دو رشته مو به آنها چسبیده برداشته و (با ایجاد برش هایی در پوست سر داوطلبان) در محل های برش جاگذاری می کنند.

به طور کلی، جراح در هر جلسه می تواند بین یک تا چند هزار مو را جابه جا کند. معمولاً تمام هم و غم بیمار و پزشک در این شیوه درمان، بازسازی خط رویش مو و پوشاندن هر چه بیشتر نقاط دچار طاسی است، طوری که تا حد امکان طبیعی به نظر برسد. در گذشته کاملاً آشکار بود که شخص اقدام به کاشت مو کرده، ولی امروزه تلاش می شود نتایج بهتری حاصل شود. طبیعی است بهترین نتیجه یی که می توان انتظار داشت، این است که از ظاهر بیمار چیزی آشکار نشود.

ولی جراحان قادر به ایجاد موهای جدید نیستند. تنها کاری که از دست شان برمی آید، جابه جا کردن موها و گاهی قرار دادن آنها با زاویه یی با کف سر است، طوری که بتواند فاصله کمی از خود را نیز بپوشاند.

● تحریک رشد سلول ها

در سال ۱۹۹۹ «کولین جودا» از دانشگاه دورهام انگلستان با گزارش نتایج حاصل از کاشت سلول های کلیدی فولیکول های پوست سر خود (به نام سلول های «پاپیلا») در بازوی همسرش، جامعه علمی را شگفت زده کرد. طولی نکشید که چهار موی جدید جوانه زدند. هدف اصلی جودا از این آزمون علمی این بود که نشان دهد اولاً بدن انسان فولیکول های پیوند زده شده را (مانند پیوند قلب) رد نمی کند. ثانیاً سلول های «پاپیلا» می توانند در محیط پوست میزبان زندگی نوینی را آغاز کرده، فولیکول های کاملاً جدیدی به وجود آورند.

تعداد این سلول ها نیز مانند خود فولیکول های پوست سر بسیار ناچیز است. ولی رویای «جودا» این بود که با کشت و تکثیر این سلول ها در محیط آزمایشگاه و سپس پیوند آنها، پوست میزبان را تحریک به تولید فولیکول های فراوان و موهای جدید کند. تا همین اواخر کسی نمی دانست چگونه این رویا را بدل به واقعیت سازد. تکثیر سلول های «پاپیلا» در آزمایشگاه، البته ممکن است، ولی این سلول تمام توانایی خود را برای تحریک تولید و رشد فولیکول های جدید مو از دست می داد.

اما دکتر «کن واشنیک» معاون اجرایی انستیتوی پژوهشی آدرانز واقع در آتلانتای فیلادلفیا می گوید؛ «کلید کار یافتن ۱۱ گیاه و ادویه سری است که به سلول ها امکان تکثیر در عین حفظ توانایی رشد موها را می دهند.» در حال حاضر این موسسه به اتفاق شرکت اینترسایتکس (متخصص در بیوتکنولوژی، واقع در منچستر انگلستان) روی چنین دارویی کار می کنند. «نیک هیگینز» مدیر اجرایی اینترسایتکس می گوید؛ «این روزها دانشمندان می توانند این سلول ها را تا هزار برابر تکثیر کنند.» تکثیر سلول ها در محیط آزمایشگاه در ظروف پتری دیش و با استفاده از پوستی است که جراحان زیبایی در اختیارشان قرار می دهند. سلول های مذکور در این محیط مصنوعی به خوبی رشد و تکثیر یافته و موهایی زیبا به رنگ های تیره واقعی (سیاه و قهوه یی)، از همان نوعی که به طور طبیعی در پوست سر می رویند، ایجاد می کنند.

از سوی دیگر پیوند فولیکول های جدید مو به پوست سر افراد داوطلب در جریان است. سال گذشته بیشتر تجربیات و آزمایش هایی با هدف سالم و بی خطر بودن این عمل صورت گرفت. سیر کار به این صورت بود که نخست فولیکول های مو از پس سر سه مرد طاس برداشته شدند، سپس سلول های پاپیلای مو در زیر میکروسکوپ جدا و در ظروف آزمایشگاهی کشت داده شدند. آنگاه سلول های جدید به دست آمده در آزمایشگاه مجدداً به پوست کف سر همان افراد (درست کمی در زیر سطح پوست) پیوند زده شد. این کار حدود ۱۰۰ بار در ناحیه یی به وسعت نیم اینچ مربع صورت گرفت. «هیگینز» می گوید؛ «از هر هفت مورد پیوند، ما از پنج مورد آن نتیجه گرفتیم.»

اریک د. تایتل - ترجمه؛ محمد ملائکه

www.latimes.com