هستی شناسی انسان در پرتو تلفن همراه

تلفن همراه یا موبایل اگر نگویم مهم ترین, دست كم یكی از مهم ترین دستاوردهای دانش بشری در دهه های پایانی سده بیستم است, دستاوردی كه انسان آن را ساخت و همچنان می سازد

● در آمد :

تلفن همراه یا موبایل اگر نگویم مهم‌ترین، دست‌كم یكی از مهم‌ترین دستاوردهای دانش بشری در دهه‌های پایانی سده بیستم است، دستاوردی كه انسان آن را ساخت و همچنان می‌سازد اما از آن سو این ساخته دست بشر هم بیكار ننشسته و مثل خالقش دست به ساخت‌وساز زده است: ساخت‌وساز زندگی انسان این روزگار.

اگر سده بیستم را سده خوانش‌های نو یا دیگرگون یا مدرن و پست‌مدرن توامان بدانیم، سده‌ای كه نیمه نخستش از یك سو با دو جنگ عالمگیر و عالم‌سوز سپری می‌شود و از سوی دیگر انواع ایدئولوژی‌ها و مكتب‌ها و نحله‌های فرهنگی ـ اجتماعی پا به عرصه می‌گذارند: از ایدئولوژی‌های ماركسیستی لنین، استالین و تروتسكی تا جنبش‌های دادائیستی و سوررئالیستی و تا پدیدار‌شناسی‌ها و هستی‌شناسی‌های هوسرلی و هایدگری و تا بازی‌های زبانی ویتگنشتاینی و جنبش‌ها و انقلاب‌های فمنیستی و تدوین قوانین اساسی ملی و بین‌المللی مثل حقوق بشر و گسترش عظیم انواع دستاوردهای بزرگ بشری مثل برق، تلگراف، تلفن، ماشین، هواپیما و امثال اینها و بر‌افتادن اغلب دولت‌های استعماری و استقلال‌یافتن دولت‌ها و كشورهای مستعمره و آگاه‌شدن انسان‌ها از حق و حقوق خویش و دستاوردهای دوران‌سازی چون سینما و تلویزیون و نظریه‌های تامل‌برانگیز و سراپا متفاوت فروید و یونگ و امثالهم و هزار و یك رویداد بزرگ و شگفت دیگر.

این رویدادها و هزاران رویداد نظیر اینها موجب شد كه خواه ناخواه گستره و نوع اندیشه‌ورزی نیمه دوم سده بیستم كاملاً متفاوت و ناشناخته شود؛ اندیشه‌هایی كه اغلب‌شان را می‌توان ذیل دو مفهوم پست‌مدرن و ساختار‌شكنانه گنجاند، اندیشه‌هایی كه در پی زیر و رو كردن همه آن چیزی هستند كه پیش از خود بوده‌اند، اندیشه‌هایی كه می‌خواهند از سیطره بی‌چون و چرای متافیزیك غربی (نه الزاما در معنای جغرافیایی آن) خارج شوند، همه چیز را به‌هم بریزند و نه نظمی نو كه بی‌نظمی‌ای بدیع دراندازند: از انواع گروه‌های موسیقی متال تا فیلم‌های سینمایی عجیب و غریب و نظریه‌پردازانی چون رولان بارت، ژاك دریدا و میشل فوكو و صدها نمونه دیگر كه زبان و نگاهشان با همه آنچه پیش از خود بوده یكسر متفاوت یا در تقابل است، مخاطب را وا می‌دارد كه قبل از ورود به عرصه‌شان، زبان زرگری خاص اینها را فرا بگیرد و با الفبای خود‌بسنده و خودمرجع آنها آشنا شود.

این نظریه‌ها و نظریه‌پردازان هر چیز را به خوانشی جدید و غریب كشاندند و در پایان سده بیستم و آغاز سده بیست‌ویكم آنچه به قرائتی از این‌گونه سپرده شد «تلفن‌همراه» است.تلفن همراه در كنار دستاورد عظیم‌تر دیگر (اینترنت) بسیاری از آرزوهای به ظاهر خیالی و واهی بشر را تحقق بخشید. تلفن همراه در قامت كوچك و قوطی كبریتی خودش چنان زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داد و آنچنان زندگی انسان و تمام جهان ماده‌ها و ایده‌های عظیم و بیكران او را چكیده و ریز كرد كه تصور آن هم هرگز نمی‌شد.

تلفن همراه نخست فاصله‌ها را از پیش برداشت، مساله مسافت را دور زد و انسان‌ها را در دورترین جاها و در هر مكان جغرافیایی از كوه و دشت گرفته تا بیابان و دریا در دسترس قرار داد. دیگر می‌توانستی مطمئن باشی كه آن «دیگری» كه با او كار داری و «تلفن همراه»‌اش را به همراه برده است، همواره در كنار توست، همواره می‌توانی با او حرف بزنی و حتی تصویرش را هم داشته باشی.

این برداشتن فاصله‌ها امر دیگری را هم موجب شد: از بین بردن بی‌خبری‌ها. دیگر تو از «دیگری» كه مدت‌هاست نمی‌توانی او را ببینی بی‌خبر نیستی. هر لحظه و در هر جا كه «تو» باشی و «او» باشد، می‌توانید از یكدیگر باخبر شوید. همین كه اراده كنید می‌توانید از هم و از خیلی چیزهای دیگر باخبر شوید. همه چیز در گرو یك شماره گرفتن است. تلفن همراه آرزوی چندرسانه/ چندابزار در درون یك رسانه/ یك ابزار را به سادگی محقق كرد. دیگر می‌توانی هم صدا گوش كنی، هم تصویر داشته باشی، هم صحبت بكنی، بنویسی، بخوانی، داد و ستدهای مختلف كنی، وارد دنیای مجازی اینترنت شوی، خبری را در كوتاه‌ترین زمان ممكن به دیگران برسانی، داشته‌های درون همراه‌ات را با دیگران به اشتراك بگذاری، حجم وسیعی از اطلاعات را بدون متحمل شدن هیچ زحمت خاصی جز به همراه داشتن یك گوشی ۱۰۰ گرمی، همیشه به همراه داشته باشی، دفتر تلفن و دفتر یادداشت و كتاب جوك و لطیفه و ساعت هشدار و ده‌ها و صدها چیز دیگر را یكباره و یكجا در دست داشته باشی آن هم بدون متصل شدن به هیچ سیم یا پریز برق، نمایشگر، بلندگو یا ... .

دیگر نمی‌توان تلفن همراه را حتی با اسطوره جام جهان‌نما كه روزگاری صفت تلویزیون شده بود، مقایسه كرد. مقیاس كاركردهای تلفن‌همراه خیلی وسیع‌تر از آن چیزی بود كه در تصور اسطوره‌ای جام جهان‌بین تصویر شده بود.