مادران تنها, نوزادان بیمار

نقایص قابل تاملی در بخش نوزادان بیمارستان های کشور وجود دارد

اگر مادر بودن را تجربه نکرده‌اید احتمالا در اطرافیانتان مادرانی در دوره نقاهت پس از زایمان را دیده‌اید و از مشکلات روحی و جسمی این دوره تا حدودی باخبرید. از قدیم در باور‌های سنتی دوره بهبودی پس از زایمان را دوره‌ای چهل روزه دانسته‌اند و در تمام فرهنگ‌ها و جوامع مختلف برای مراقبت از مادران در این مقطع قواعد و رسوم خاصی در نظر گرفته‌اند. از نظر علمی نیز دوره نقاهت پس از زایمان، زمانی طولانی است که در آن مادر نیاز به مراقبت‌های ویژه‌ای دارد تا روان و جسمش بهبود یابد.

با این تفاسیر تصور کنید مادری پس از سپری کردن دوران سخت بارداری و دست و پنجه نرم کردن با دردها، مشکلات و مصایب زایمان، مجبور به مراقبت از نوزاد چند روزه اش شود که به دلیلی در بیمارستان بستری شده است و علاوه بر این، نگرانی و دلهره برای فرزند ناخوش احوالی را که در محیط و شرایط نه چندان مطلوب بیمارستان به سر می برد هم، باید تحمل کند. تمام این دلایل دست به دست هم داده اند که یکی از تلخ ترین خاطرات این مادران رقم بخورد.

شاید بپرسید با وجود مراقبت های پزشکی و پرستاری در محیط های درمانی چه لزومی به حضور مادران است؟ برای پاسخ باید گفت، طبق تحقیقات پژوهشگران، تغذیه نوزادان از شیر مادر و در آغوش گرفتن آنها از سوی والدین در بهبود و رشد هر چه سریع تر نوزادان بیمار یا نارس تأثیر شگرفی دارد.

پیرو این نتایج در کشور ما نیز طبق سیاست های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مادران موظف می شوند در کنار نوزادانشان در بیمارستان حضور یابند و طبق نظر پزشک معالج نوزاد در پرستاری از او سهیم شوند.

دکتر کریم افشاری نیا، عضو هیات علمی گروه روان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، در خصوص اهمیت این پرستاری می گوید: در ماه های اولیه زندگی پدیده دلبستگی و تماس بدنی نوزاد با مادر از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و آنقدر در روان شناسی رشد مهم ارزیابی می شود که در نبود مادر توصیه می شود پدر به جای او پرستاری و در آغوش گرفتن نوزاد را به عهده بگیرد.

وی می افزاید: طبق تحقیقات، کودکانی که از این مسأله محروم شده اند، هوش شناختی و هوش هیجانی کمتری نسبت به کودکانی دارند که از همان بدو تولد از محبت پدر و مادر بهره مند شده اند. لازم به تذکر است، شکایت مادرانی که پرستاری از کودکانشان را در بیمارستان به عهده گرفته اند، نه به دلیل سختی های این مراقبت بوده، بلکه آنها از این که در کنار کودکانشان بوده اند، بسیار هم ابراز خشنودی می کنند، اما این شرایط نامطلوب و نه چندان استاندارد بخش نوزادان بیمارستان های کشور است که آنها را سخت آزرده و باعث ایجاد لطمات روحی و جسمی برای آنها شده است.

برخی از مشکلات و نواقص بخش بستری نوزادان بیمارستان های کشور از دیدگاه مادرانی که نوزاد بستری شده دارند، مورد بررسی قرار گرفته که تأمل درخصوص این کمبود ها سوال برانگیز است.

● فقدان آموزش برای مادران

از جمله نواقصی که به آن اشاره شده فقدان آموزش های مورد نیاز برای سازگاری با شرایط و مقررات بیمارستان و نحوه مراقبت از نوزادان بیمار است.

«شکوفه. م»، خاطره اولین شبی را نقل می کند که برای پرستاری از نوزادش به بخش نوزادان فرا خوانده شد: «ابتدای ورودم از سوی نگهبان به خوابگاه مادران راهنمایی شدم، ساعت ۱۱ شب بود و همه خواب بودند. سالن کاملا تاریک بود. حال بدی داشتم و چون سزارین شده بودم از شدت درد و ضعف نمی توانستم حتی روی پاهایم بایستم. هر چه تلاش کردم تا تختی خالی برای استراحت بیابم موفق نشدم. سرگردان و مبهوت بودم.

ناگهان به یاد نوزادم افتادم و به طرف بخشNICU که فاصله زیادی با خوابگاه داشت به راه افتادم، به آنجا که رسیدم خبری از پرستاران نبود. نیم ساعتی منتظر شدم تا بالاخره سر و کله پرستاری پیدا شد و با عصبانیت فریاد زد که چرا بدون روپوش مخصوص و دمپایی وارد بخش شده ام.

دستپاچه حال نوزادم را پرسیدم و از او خواستم مرا راهنمایی کند. محل آن را به من نشان داد و خود غیبش زد. به طرف فرزندم رفتم و اشک ریزان و لرزان بدن نحیف و ضعیفش را برانداز کردم.

من که تجربه اولم بود حتی نمی دانستم چگونه درِ دستگاه را باز کنم و فرزندم را با آن همه سِرُم و چشم بند و دستگاهی که به بدنش وصل بود در آغوش بگیرم.

از شدت ناراحتی و بغض می لرزیدم و کاملا درمانده شده بودم که ناگهان یکی از مادران به دادم رسید و نکاتی را که مهم و حیاتی بودند به من گوشزد کرد؛ مثلا گفت چشم بند را حتما به چشم نوزاد بزنم تا آسیب نبیند و در«انکوباتور» را در هر بار خارج کردن نوزاد ببندم و مواظب دمای بدن او باشم.

خلاصه کوچولویم را آرام کردم و بسختی او را در جایش خواباندم و خودم شب را بدون این که تختی برای خواب داشته باشم تا صبح سر کردم و دائم به این موضوع می اندیشیدم که ناآگاهی من ممکن بود فرزندم را دچار آسیب کند.

وی می افزاید: اینجا فقدان آموزش به مادران ممکن است سلامت نوزادان را به خطر اندازد. مثلا پوشیدن روپوش مخصوص حضور در بخش اجباری است، اما دلیل این تاکید به مادران آموزش داده نمی شود، به همین علت دیده می شود کسانی که از سواد کمتری برخوردارند با این روپوش به همه جا می روند و روزها هم آن را تعویض نمی کنند، در نتیجه باعث انتقال آلودگی ها به محیط استریل این بخش می شوند.

کمبود راهنمایی لازم برای آموزش نحوه صحیح شیردادن به مادرانی که برای اولین بار نوزادی را شیر می دهند، از جمله مسائل دیگر مورد نظر مادران است. آنها می گویند اگر چه بروشورهایی در این باره توزیع می شود، اما حضور فردی دلسوز، مسئولیت پذیر و متخصص که بتواند به ارائه راهنمایی های لازم بپردازد و مشکلات را در این باره مرتفع کند، ضروری به نظر می رسد.

● نقص تجهیزات و امکانات

اگر چه نیروی انسانی، خدمات پرستاری و پزشکی از اهمیت فوق العاده ای در مراکز درمانی برخوردار است، اما نقش اساسی امکانات و تجهیزات و شرایط فیزیکی این اماکن مورد بحث را نمی توان نادیده گرفت. بحث درخصوص تجهیزات تخصصی، درمانی و خدمات پزشکی در گزارش ما نمی گنجد، اما نقص شدید در تجهیزات بهداشتی و امکانات رفاهی مقوله ای بوده که بارها به آن اشاره شده است.

«شهرزاد. ت» به مسأله مهمی در این خصوص اشاره می کند و می گوید: محل شیردادن به نوزادان در سالنی قرار دارد که محل تردد پرستاران، پزشکان، مادران و گاهی عیادت کنندگان است. گاه پیش می آید که حتی پزشکان مرد نیز از آنجا عبور می کنند و این خلاف موازین اخلاقی و دینی است.

همچنین در سالن مرتب باز و بسته می شود و دمای آن تغییر می کند و این مسأله نوزادان عریان را که به دمای انکوباتور عادت دارند در معرض خطر قرار می دهد.

یکی دیگر از مادران درخصوص نبود امکانات کافی هنگام تغذیه نوزادان می گوید: برای مادرانی که عمل سزارین انجام داده اند یا در زایمان طبیعی جراحی شده اند، نشستن روی صندلی های خشک و غیرقابل انعطاف که برای شیردادن در نظر گرفته شده است، قابل تحمل نیست و شیردادن به نوزاد در این حالت بسیار طاقت فرسا و دردناک است.

مکان شیردادن به کودکان باید محلی با دمای مناسب و بهداشتی و خالی از تردد باشد تا احساس آرامش و امنیت در مادر و کودک پدید آید. نوع هیجان مادر هنگام تغذیه کودک تأثیر فوق العاده ای در رشدکودک دارد، هر چه مادر شادتر، آرام تر و سرحال تر باشد، شیردادن تأثیر مثبت تری روی نوزاد می گذارد.

بیشتر مادران شرکت کننده در گزارش ما از نامناسب بودن محل استراحت مادران و کمبود امکانات بهداشتی، رفاهی و تغذیه نامناسب در بیمارستان ها شکایت می کنند. دوری محل استراحت مادران نسبت به بخش مراقبت از نوزادان موضوعی است که مادران بارها به آن اشاره داشتند. همچنین تراکم جمعیت در سالن استراحت مادران، تهویه نامناسب، وجود صندلی های تاشو به جای تخت، نبود امکانات برای خواب و سرویس بهداشتی نامناسب از دیگر معضلات مورد بحث برای مادرانی است که گاهی ماه ها مجبورند در بیمارستان اقامت کنند.

بنا به گزارش های رسیده در برخی بیمارستان ها برای یک اتاق استراحت که حدود ۲۰ نفر را در خود جای می دهد، یک واحد سرویس بهداشتی در نظر گرفته شده که فاقد استانداردهای لازم و مناسب با شرایط فیزیکی مادران تازه فارغ شده است.

برخی تجهیزات جزو بدیهیات و استانداردهای معمول بیمارستان ها محسوب می شود که متأسفانه در برخی گزارش ها کمبود آنها نیز به چشم می خورد. اظهارات زیر می تواند برخی از این کمبود ها را متذکر شود.

مریم می گوید: روی دیوارها، تابلوی اعلانات و پشت در اتاق نوزادان بارها تأکید شده که ضدعفونی کردن کامل دست با مواد ضدعفونی کننده، استحمام مادر قبل از شیردادن نوزاد و تمیز کردن نوزادان با آب گرم و صابون از مواردی است که انجام آنها برای سلامت نوزاد الزامی است. حال این که در مدت اقامت من در اینجا از آب گرم خبری نبود به طوری که من ناچار شدم با آب سرد فرزندم را شست وشو دهم که او را برای گرفتن آزمایش ادرار آماده کنم و این کار برایم بسیار دردناک بود. همچنین برای تعویض لباس و پوشک نوزادان یک تخت در نظر گرفته شده که ملحفه اش قابل تعویض نیست و ممکن است براحتی عفونت از نوزادی به نوزاد دیگر منتقل شود.

● پدرانی که از دیدار فرزند محرومند

شرایط و امکاناتی که پدران نیز بتوانند بخشی از پرستاری نوزاد را به عهده بگیرند یا حتی به ملاقات او بیایند، مساله دیگری است که به طور غیرمستقیم مادران را تحت فشار روحی قرار می دهد. زیرا حمایت همسر در این دوران می تواند بسیار کارگشا و موثر باشد، اما متاسفانه از یک سو مادران به ناچار از این حمایت ها محروم می مانند و از سوی دیگر پدران که گاه ممکن است هفته ها کودکشان را نبینند دچار افسردگی و اضطراب می شوند.

نداشتن اجازه برای حضور همراهی که کمک حال مادران باشد، نبود ضوابط و امکاناتی که مادران بتوانند در محل بیمارستان خدمات درمانی دریافت کنند، نبود اطلاع رسانی به والدین درخصوص بیماری فرزندشان و اضطراب حاکم بر آنها در این خصوص و برخورد نامناسب برخی پرستاران و پزشکان از مسائل دیگری است که موجب آزردگی مادران شده است.

توجه به هیجانات و سلامت مادران با علم به این که تأثیر مستقیم بر روح و جسم نوزاد دارد از نکات ضروری است که توجه یا بی توجهی به آن می تواند حتی زحمات کادر درمانی را به هدر دهد و برای همیشه اثرات نامطلوبی را در نوزادان بیمار بر جای بگذارد.

انسان های کوچکی که هیچ اراده ای از خود ندارند و کاملا وجودشان وابسته به مراقبت های مراقب است، موجودات دوست داشتنی ای که به کار بردن هرگونه روش درمانی تهاجمی برای آنها دل هرکسی را به درد می آورد چه رسد به مادران که محبت ذاتی و وصف ناشدنی به فرزند خود دارند، با این شرایط حضور مشاورانی در بیمارستان که بتوانند در تسکین افسردگی و هدایت هیجان های مادران کمک کنند شاید جزو پیشنهادهای آرمانگرایانه محسوب شود، اما فراهم کردن شرایط مطلوب، مناسب و استاندارد، رابطه مستقیم با اجرای موفقیت آمیز هدفی دارد که مادران را به پرستاری از نوزادان بستری شده فرا می خواند؛ نبود این شرایط ممکن است این طرح را به کلی ناکارآمد کرده یا به یک فعالیت سطحی بدل کند و نتایج مورد نظر را زیر سوال ببرد.

بنفشه رضایی