لوزه بچه ها را برداریم یا نه

پرسشی از دکتر ابراهیم رزم پا متخصص گوش و حلق و بینی

لوزه‌ها، بافت‌های لنفاوی و اولین خط دفاعی دستگاه ایمنی در برابر میکروب‌های آسیب‌رسان هستند. لوزه‌ها در هنگام بلوغ به بزرگ‌ترین اندازه‌شان می‌رسند و بعد به‌تدریج تحلیل می‌روند...

لوزه‌ها در کودکان کم‌سن نسبت به قطر گلو بزرگ‌ترین اندازه را دارند، بنابراین ممکن است در صورت التهاب یا بزرگ شدن باعث اشکال تنفسی شوند. از پرسش‌های رایج والدین در موارد اشکال تنفسی به علت بزرگ شدن یا عفونت‌های مکرر لوزه‌ها این است که آیا جراحی و برداشتن آنها می‌تواند این مشکلات را حل کند و دیگر اینکه برداشتن لوزه‌ها مشکلی برای کودک ایجاد نمی‌کند؟ در گذشته برداشتن لوزه‌ها با جراحی یکی از شایع‌ترین اعمال جراحی در کودکان بود اما امروزه جراحان در این‌باره احتیاط بیشتری به خرج می‌دهند و تنها در موارد مشخصی که ضرورت ایجاب کند، این عمل را انجام می‌دهند. دکتر ابراهیم رزم‌پا، متخصص گوش و حلق و بینی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در این گفت‌وگو به پرسش‌هایی درباره نقش‌ لوزه‌ها، عفونت‌های آنها و مواردی که برداشتن لوزه‌ها با جراحی انجام می‌شود، پاسخ داده‌اند.

▪ لوزه چیست و چند نوع است؟

لوزه‌ها ساختارهایی شبیه به گره‌ها و غدد لنفاوی هستند که در قسمتی حلقه‌‌مانند به نام والدِیِر حلق قرارگرفته‌اند در این حلقه ۳نوع لوزه وجود دارد: اول لوزه‌های حلقی که مردم فقط اینها را به‌عنوان لوزه می‌شناسند، دوم آدنوییدها یا لوزه‌های امتدادی انتهای بینی که عوام به آن لوزه سوم می‌گویند، سوم لوزه‌ زبانی که در قاعده زبان قرار گرفته است.

▪ لوزه‌ها در بدن چه نقشی دارند؟

لوزه‌ها با ساخت و ترشح پادتن کمک می‌کنند تا بدن با ویروس‌ها و باکتری‌های مهاجم بجنگد البته این کارکرد لوزه‌ها در سال‌های ابتدای زندگی یعنی دوران کودکی اهمیت دارد و هنوز ثابت?نشده که لوزه‌ها در ایمنی بخشیدن به بزرگسالان هم موثرند یا خیر. از طرفی مطالعه‌ها نشان‌ داده، افرادی که در دوران کودکی جراحی لوزه داشته‌اند در دوران بزرگسالی دچار نقص کارکرد سیستم ایمنی نشده‌اند.

▪ والدین از کجا متوجه شوند که فرزندشان دچار عفونت لوزه شده است؟

شایع‌ترین نشانه عفونت لوزه، گلودرد است اما این عفونت علایم دیگری هم دارد؛ مثلا تب، بدبوشدن دهان، احتقان و آبریزش بینی، تورم غدد لنفاوی جلوی گردن، قرمزی و تورم لوزه‌ها، درد هنگام بلع، گرفتگی و قطع صدا، سردرد، وجود خون در سرفه، تو دماغی صحبت‌کردن، تنفس صدادار و خرناس شبانه. البته بروز هر کدام از این علایم به شدت عفونت و میزان مقاومت فردی که درگیر آن شده بستگی دارد.

▪ آیا همه گلودردها عفونی هستند؟

به نکته خوبی اشاره کردید. متاسفانه مردم ما به غلط یادگرفته‌اند که تمام گلودردها از نوع چرکی‌اند و درمان آنها آنتی‌‌بیوتیک است. با توجه به گرانی هزینه معاینه و داروها بسیاری از والدین به محض اینکه بچه گفت گلودرد دارد انواع آنتی‌بیوتیک‌هایی که از قبل در خانه‌ داشته‌اند را به او می‌دهند، اما والدین عزیز دقت کنند که آنتی‌بیوتیک باکتری‌ها را از بین می‌برد و بسیاری از گلودردها عامل ویروسی دارند مثلا در بیماری سرماخوردگی، میکروبی که به بدن حمله کرده نوعی ویروس است و مصرف آنتی‌بیوتیک آن را از بین نمی‌برد بسیاری از این ویروس‌ها نیاز به درمان ندارند و بعد از گذشت دوره‌ای چندروزه بدن بر آنها پیروز می‌شود. ما تنها گلودردهای باکتریایی -به‌خصوص آنهایی که ناشی از فعالیت باکتری‌های استرپتوکوک هستند- را درمان می‌کنیم. گلودرد می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد و هر گلودردی نشانه عفونت لوزوی نیست.

▪ اما علایم این عفونت‌های ویروسی و باکتریایی خیلی شبیه به هم هستند. برای تشخیص دقیق آنها از هم روشی وجود دارد؟

برای تشخیص دقیق اینکه عامل عفونت ویروسی است یا باکتریایی از کودک آزمایش خون می‌گیریم.

▪ آیا عفونت لوزوی مسری است؟

اگر عامل عفونت لوزوی ویروسی باشد، احتمال اینکه عفونت از کودکی به دیگری سرایت کند بیشتر است اما انواع باکتریایی عفونت لوزوی هم می‌توانند مسری باشند.

▪ اگر لوزه کودکی عفونی شد برای او چه درمانی در نظر می‌گیرید؟

اگر منشا عفونت ویروسی باشد معمولا برای کودک آنتی‌بیوتیک تجویز نمی‌شود، زیرا بدن با یک بار مبارزه با این عوامل نسبت به آن مقاوم می‌شود. اگر در ابتلا به عفونت ویروسی بی‌جهت به کودک آنتی‌بیوتیک بدهیم علاوه بر عوارض مصرف آنتی‌بیوتیک، مقاومت میکروب به آنتی‌بیوتیک‌ها افزایش می‌یابد و آنتی‌بیوتیک دیگر در مواردی که باید در مبارزه با میکروب به بدن کمک کند اثر نخواهد داشت. به‌طورکلی برای درمان عفونت ویروسی علایم ناخوشایند بیمار را کاهش می‌دهیم مثلا توصیه می‌کنیم بیمار مسکن بخورد، استراحت کند و مایعات فراوانی بنوشد. اگر هم عفونت باکتریایی بود با توجه به نوع باکتری مهاجم برای کودک آنتی‌بیوتیک مخصوص تجویز می‌کنیم. این نوع عفونت‌ها هم بدون درمان دارویی به مرور بهبود می‌یابند اما بهتر است نگذاریم بدن خودش به تنهایی با این باکتری‌ها مبارزه کند.

▪ چرا؟ مگر چه مشکلی دارد؟

اگر بدن بخواهد بدون حضور آنتی‌بیوتیک با باکتری‌های استرپتوکوک مبارزه کند باید علیه آنها پادتن‌هایی بسازد. متاسفانه به دلیل شباهت‌هایی که نوع باکتری با بافت قلب، مفاصل و کلیه دارد ممکن است پادتن‌هایی که بدن برای مبارزه با باکتری استرپتوکوک ساخته به بافت‌هایی که نام بردم حمله کنند. به همین دلیل است که می‌گوییم یکی از شایع‌ترین عوارض گلودرد چرکی، روماتیسم قلبی، مفصلی و کلیوی است.

▪ وقتی ما بچه بودیم هر سال چند تا از هم‌کلاسی‌هایمان لوزه‌هایشان را جراحی می‌کردند، اما این روزها دیگر کمتر جراحی، لوزه‌ بیمارش را برمی‌دارد علت چیست؟

درست می‌گویید، قدیم‌ها جراحی لوزه خیلی شایع بود اما امروزه تنها در موارد معدودی متخصص تصمیم می‌گیرد لوزه کودک را با جراحی خارج کند؛ اول اینکه اندازه لوزه آنقدر بزرگ باشد که کودک نتواند چیزی بخورد، بیاشامد، حرف بزند یا نفس بکشد. دوم کودکانی که در طول سال به‌طور مکرر به گلودرد چرکی (و نه ویروسی) مبتلا می‌شوند؛ مثلا ۵ بار در سال. سوم ابتلای کودک به دیفتری که در صورت بهبود، کودک ناقل این بیماری است. چهارم ابتلای کودک به آبسه لوزوی که در صورت ابتلا کودک نسبت به آبسه این ناحیه مستعد می‌شود.

یاسمین ثریا