خطر استراحت مطلق

دکتر ماه منیر محمدی می گوید احتمال بروز ترومبوفلبیت در بیماران بستری و بی تحرک بیشتر است

تقریبا قبل از عمل جراحی، بیماران و همراهان آنها نگرانند و وقتی بیمار این مرحله را به سلامت سپری می‌کند، از ترس و اضطراب‌ها کاسته می‌شود. گرچه مشکل‌ترین مرحله سپری شده است ولی بروز عوارض غیرقابل پیش‌بینی بعد از عمل نتایج را معکوس می‌کند و حتی سلامت بیمار را به مخاطره می‌اندازد...

یکی از این عوارض خطرناک و گاه کشنده، وجود لخته داخل عروق است. حال می‌خواهیم بدانیم لخته چگونه و در اثر وجود چه اختلالی در بدن پدید می‌آید. آیا فقط بیمارانی دچار آن می‌شوند که تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند؟ نشانه‌های آن چیست؟ دکتر ماه‌منیر محمدی،‌ متخصص قلب‌وعروق و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی بیشتر در این باره توضیح می‌دهد.

▪ خانم دکتر! چرا بعد از جراحی بعضی از بیماران دچار لخته داخل عروق می‌شوند؟

برای پاسخ به این سوال ابتدا لازم است ترومبوفلبیت حاد وریدی را تعریف کنیم؛ سیاهرگ‌ها یا وریدهای بدن خون را از اندام‌های مختلف به سوی قلب هدایت می‌کنند، اگر جدار این رگ‌ها در معرض کوچک‌ترین آسیبی قرار گیرد و خون هنگام عبور از مسیرش با مانعی برخورد کند، وجود مانع به تشکیل لخته کمک می‌کند. درنتیجه لخته ایجادشده، باعث مسدودشدن رگ می‌شود. این پدیده «ترومبوفلبیت» نام دارد.

▪ اگر درمان نشود خطری بیمار را تهدید می کند؟

اگر درمان مناسبی صورت نگیرد، انتظار می‌رود که لخته داخل سیاهرگ از جای خود کنده شود و به طرف قلب حرکت کند، سپس وارد حفره‌های قلبی شود و بعد از گذشتن از آنها به سرخرگ‌ ریوی برسد و در آن گیر کند. به این مرحله از بیماری «آمبولی ریوی» می‌گوییم. اما اساسا ترومبوفلبیت و متعاقب آن آمبولی مختص بیمارانی نیست که تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند گرچه اعمال جراحی‌ای که بیش از ۳ ساعت طول بکشند، از این نظر خطرناکند.

▪ پس بیماران دیگری هم هستند که در معرض ترومبوفلبیت وریدی قرار دارند؟

بله. به‌طور کلی بیشترین مبتلایان افرادی هستند که به هر دلیلی بدنشان به‌شکلی صدمه‌ دیده است که قادر به حرکت نیستند یا خودشان در اثر ناآگاهی یا سهل‌انگاری از حرکت کردن امتناع می‌ورزند.

مصدومانی که در اثر تصادف‌های رانندگی یا سوانح دیگر، دچار شکستگی در استخوان لگن، ران یا ساق پا شده‌اند، بیمارانی که در اثر سکته مغزی قسمتی از بدنشان بی‌حرکت یا کم‌حرکت شده است و افرادی که به دلیل ضایعه نخاعی فلج شده‌اند، در ماه اول در معرض خطر بیماری ترومبوفلبیت هستند. در بستر ماندن آنها قابل‌توجیه هست اما روش‌های دارویی وجود دارد که مانع امکان بروز لخته می‌شود. این درمان باید توسط پزشک انجام شود.

▪ و دیگر چه کسانی در معرض خطرند؟

گروهی دیگر از بیماران، کسانی هستند که به دلیل بیماری‌هایی مثل سکته قلبی و نارسایی قلبی به دستور پزشک، باید دوران نقاهتشان را در منزل استراحت کنند. آنها باید توجه کنند که به مدت طولانی در رختخواب نمانند بلکه باید در اتاق راه بروند و حتی اگر آنقدر ضعیف شده‌اند که توان راه رفتن ندارند، می‌توانند از دیگران کمک بگیرند و زمانی هم که در بستر هستند به صورت منظم پاهای خود را حرکت دهند. این کار به جریان بهتر خون درون سیاهرگ‌ها کمک می‌کند. لازم به ذکر است که استراحت زیاد و تماس ممتد بدن با یک سطح مسطح منجر به زخم بستر می‌شود.

بیمارانی که جراحی در ناحیه شکم یا لگن داشته‌اند یا زنانی که به‌تازگی زایمان کرده‌اند نیز باید هر چه سریع‌تر فعالیت‌های روزمره‌شان را آغاز کنند.

▪ آیا ترومبوفلبیت همیشه در اثر بی‌حرکت‌ماندن فرد ظاهر می‌شود؟

عوامل ژنتیکی در بروز این بیماری نقش دارند. اگر در خانواده‌ای بدون دلیل مشخصی سابقه ترومبوفلبیت یا آمبولی ریه در یکی از اعضای خانواده دیده شود، احتمال ابتلای دیگر اعضای خانواده نسبت به افراد معمولی بیشتر خواهد بودو با ابتلای یک بار به این بیماری، احتمال بروز مجدد بالاتر می‌رود.

خانم‌های بالای ۳۵ سال که برای پیشگیری از بارداری قرص مصرف می‌کنند یا به دلایل ناشناخته دچار ۳ بار یا بیشتر سقط جنین شده‌اند، مرده‌زایی یا نوزاد نارس داشته‌اند و زنان یائسه‌ای که داروهای هورمونی استفاده می‌کنند و افراد مسن از گزند بیماری در امان نخواهند بود.

▪ بیماران با چه علایمی به شما مراجعه می‌کنند؟

درد و تورم یک‌طرفه، شاخص‌ترین نشانه است و می‌تواند در دست یا پا ایجاد شده باشد. عمدتا تشکیل لخته، مربوط به اندام تحتانی است. فرض کنید سیاهرگی در ساق پای راست مسدود شده است یعنی ترومبوفلبیت در وریدهای زیر زانو رخ داده است. در معاینه، ساق پای راست متورم و دردناک است پس از معاینه برای اطمینان از تشخیص قطعی سونوگرافی داپلر رنگی از سیاهرگ، درخواست می‌کنیم تا محل لخته را دقیقا شناسایی کنیم. از ابتدای تشخیص، درمان را آغاز می‌کنیم. درمان با داروهای ضدانعقاد مثل هپارین تزریقی و وارفارین خوراکی است. داروها اندازه لخته را کنترل می‌کنند. به‌تدریج بدن واکنش خود را شروع می‌کند و با تولید موادی در محل تشکیل لخته، آرام‌آرام آن را حل می‌کند.

▪ اگر بیمار متوجه نشود یا دیر مراجعه کند چه عواقبی در انتظارش است؟

در ابتدا اشاره کردم که شاید آمبولی ریوی اتفاق بیفتد در صورتی که سایز لخته وارد شده به شریان ریوی بزرگ باشد، خطر بیمار را تهدید می‌کند. مریض دچار تنگی‌نفس ناگهانی و شدید می‌شود و می‌تواند منجر به ایست قلبی-تنفسی در او شود. عارضه دیگر، عدم درمان صحیح نارسایی مزمن وریدهای پاست که ممکن است با گذشت زمان، شدت علایم کاهش یابد ولی نارسایی مزمن در سیاهرگ‌ها بر جای می‌ماند و فرد با کمی ایستادن و فعالیت دچار درد و تورم می‌شود.

پرنیان پناهی