حاكمیت اصول گرایی پروتستانیستی

در این دوره «عبریزه» شدن آمریكا هستیم و این پدیده, آشكارا در فرهنگ حاكم بر جامعه قابل ملاحظه است تا اندازه ای كه جفرسون, رئیس جمهور وقت آمریكا, را واداشت تا طرحی به كنگره ارائه دهد و خواهان حذف علامت عقاب از پرچم آمریكا و طراحی تصویری به جای آن شود كه نشان دهد, خداوند فرزندان اسرائیل را در روز به سوی مه و ابر, و در شب به سوی ستون آتش هدایت می كند

با رسیدن جورج بوش به قدرت و ریاست جمهوری آمریكا، در حالی‌‌كه جناح راست پروتستان را در كنار خود داشت و حامل دیدگاه‌ها و نظرات خاص خویش در قبال مسائل فرد و جامعه و اسرائیل و جنگ اعراب ـ اسرائیل بود، تحقیقات و پژوهش‌های متعددی در زمینهٔ تأثیر بسیار زیاد دیدگاه‌های مسیحی ـ صهیونیستی بر مواضع دولت آمریكا در قبال حوادث خاورمیانه صورت گرفت و چاپ و منتشر شد.

امروزه با افزایش فشار رژیم صهیونیستی بر ملت مظلوم فلسطین، سمیر مرقص، محقق و پژوهشگر مصری تلاش نموده، در تحقیق و پژوهش خویش به پیشینهٔ مذهبی عمیق گرایش مطلق آمریكا به رژیم صهیونیستی بپردازد.

لازم به تذكر نیست كه دیدگاه‌ها و مواضع كلیساهای انجیلی لبنان و سوریه و فلسطین و سایر كشورهای مشرق عربی با مواضع و دیدگاه‌های پروتستان‌های یهودیزه شدهٔ آمریكا تفاوت بسیار دارد و حتی برخی از این كلیساهای انجیلی، به‌ویژه در فلسطین، نقشی مهم و حساس در مبارزه و رویارویی ملت فلسطین با دستگاه مرگ اسرائیل ایفا می‌نمایند. توجه شما را به مقالهٔ تحلیلی وی، جلب می‌كنیم.

۱. كسی كه به مطالعهٔ تاریخ ایالات متحده از زمان تأسیس و برپایی‌اش پرداخته باشد، می‌تواند ملاحظه كند كه دین تا چه اندازه در شكل‌گیری دنیای جدید (آمریكا) تأثیرگذار بوده است. در سال ۱۶۲۰ میلادی، مهاجران جدید یا به اصطلاح «پیورتانی‌ها»۱ عقیدهٔ پروتستانتیسم (كه در اصل كالونیسم می‌باشد) را همراه خود به دنیای جدید آوردند، در حالی‌كه سعی داشتند، بدون هیچ مانعی زمینهٔ تطبیق و اجرای آن اصول را در انگلستان فراهم آورند. امّا چون مورد آزار و اذیت و ظلم و ستم قرار گرفتند و از انگلستان بیرون رانده شدند، امید خود را به دنیای جدید بستند تا شاید بتوانند در آنجا مطابق اصول و مبادی كالوینی به حیات خویش ادامه دهند. با این‌كه «كالونیسم» دیدگاه خاص خویش را نسبت به جهان، زندگی و انسان و نجات وی داشت، با این حال این دیدگاه جدا، و دور از واقعیت‌های اجتماعی محیطی كه در آن شكل گرفته، نبود. این مكتب و دیدگاه دارای ریشه‌های تاریخی و علمی و شناختی خاصی بود و در راستای همان جامعه و لحظهٔ خاصی كه در آن متولد شده و پای به عرصهٔ وجود گذاشته بود قرار داشت كه عبارت از؛ چارچوب و سیاق اروپایی با تعاملات تاریخی خاص خودش در آن دوره بود. به همین دلیل انتقال این دیدگاه به دنیای جدید نیاز به مقداری سازگاری و مدارا داشت.

در این زمینه اگر علمای جامعه‌شناسی (به‌ویژه علمای مذهب) قابل باشند كه اعتقادات مذهبی و كلیساها منعكس كنندهٔ جوامعی هستند كه برآن حاكمیت دارند، بی‌شك جامعهٔ آمریكا نمونهٔ بی‌مثال گفتهٔ این دانشمندان است. لذا ملاحظه می‌كنیم كه كالونیسم متحول شد و تغییراتی را در خود به وجود آورد تا خود را با اوضاع و احوال دنیای جدید منطبق سازد.

به تأكید، سرزمین جدید، انگلستان نبود، آمریكا بود، هرچند آن را انگلستان جدید۲ نامیدند، با این حال آمریكا خود را بر عقیدهٔ مهاجر تحمیل كرد و خود را متحول نمود تا پاسخگوی نیاز دنیای جدید به مرجعیت مورد نیازش باشد و بر تحرك فزاینده‌اش استیلا یابد. بنابراین، به گفتهٔ «جان پیاروچو»، عجیب نبود اگر «جامعه در آن واحد از دو مادرزاده شود». و از آنجا كه مهاجران جدید پروتستانی بودند و در اكثریت قرار داشتند، كلیسای آنها حاكم گردید و مذهب ایشان در آن جامعه استیلا یافت. بسیاری از محققان به این سمت رفته‌اند كه مهاجران نوین، پروتستان‌ها، تأثیر لاهوتی، تاریخی، كتابی، و سیاسی مركبی از یهودیت پذیرفته بودند، به‌گونه‌ای كه این تأثیر آنها را واداشت تا میان پروتستانتیسم و یهودیت «سازگاری» برقرار نمایند كه تا حال حاضر نیز وجود دارد و عملاً در گرایشات و جریانات اصول‌گرا ملاحظه می‌شود. این تأثیر از دیدگاه شهرك‌نشینان جدید پروتستانی به دنیای جدید بازمی‌گردد كه آن را «قدس جدید» به شمار ‌آوردند. به‌گونه‌ای كه احساس كردند، تجربهٔ بدست آمده در انگلستان آنها را به سان تبعیدشدگان عبرانی نموده كه احوال‌شان در تورات آمده است، به همین دلیل آمریكا از نظر آنان «كنعان جدید» گردید، و آنها خود را به سان عبرانی‌هایی می‌پنداشتند كه از بندگی «فرعون» (جیمز اوّل، پادشاه انگلستان) و از «سرزمین مصر» (انگلیس) فرار كرده‌اند تا از ظلم و ستم و آزار و اذیت مذهبی رها گشته و به دنبال مأمن و پناهگاهی برای خویش هستند.

این احساس در واقعیت نیز خود را نشان داد و در شیوهٔ هم‌زیستی شهرك‌نشینان جدید با جا و مكان جدید نمود پیدا كرد، چرا كه آنها بر اماكنی كه اسكان گزیدند، و فرزندانی كه به دنیا آوردند، نام‌های عبرانی نهادند. افزون بر آن یادگیری و آموزش زبان عبری در مدارس و دانشگاه‌هایشان الزامی گردید. لازم به ذكر است، اولین مدرك دكترایی كه دانشگاه «هاروارد» در سال ۱۶۴۲ اعطا كرد، به موضوع «زبان عبری، زبان مادری» اختصاص داشت و اولین كتابی كه در آمریكا منتشر شد، سِفر مزامیر و اولین مجله‌ای كه صادر گردید، عنوان «یهودی» را برخود داشت. به این ترتیب آمریكا در دید شهرك‌نشینان نوین «نمونهٔ روحی و معنوی عهد قدیم عبری» باقی ماند و حتی آنان كودكان خویش را «فرزندان و كودكان اسرائیل»۳ نامیدند.

این سازگاری و عشق و علاقه ـ میان پروتستانتیسم و یهودیت ـ زمانی فزونی یافت كه ایالات متحده شاهد امواج گسترده‌ای از مهاجرت یهودیان و كاتولیك‌ها گردید. به این ترتیب رابطهٔ پروتستانتیسم و یهود بیش از پیش گرم و صمیمانه شد، در حالی‌كه رابطه‌ای كاملاً معكوس میان پروتستانتیسم و كاتولیسیسم قابل ملاحظه بود. زمینه‌های مشتركی میان پروتستانتیسم و یهودیت یافته شد، در حالی‌كه این زمینه‌ها در میان پروتستانتیسم و كاتولیسیسم محقق نگردید و به سرعت، این رابطهٔ گرم و صمیمانه به منصهٔ ظهور و عمل رسید.

با آغاز قرن هجدهم، فلسطین به عنوان «وطنی برای یهود» جایگاه خاصی در میان پروتستان‌ها باز كرد. این موضوع، بعدها این اعتقاد راسخ را در لاهوت پروتستانتیسی آمریكا به لزوم «برانگیختگی یهود» به‌وجود آورد. این رابطهٔ گرم و صمیمانه همچنین به میدان فرهنگ و بُعد اصولی آن نیز كشیده شد و بسیاری از آموزه‌های روحی و اعتقادی یهود و سپس یهودیت صهیونیستی وارد این عرصه شد، تا اندازه‌ای كه این گرایش قدرتمند در میان پروتستان‌ها به‌وجود آمد كه معتقد شدند، مسیح موعود جز در صورت بازگشت حكومت یهود ظهور نخواهد كرد. این گرایش پروتستانی آنقدر قوی بود كه می‌توان گفت، پروتستان‌ها نه تنها با آغوش باز آنرا پذیرفتند، بلكه تمام تلاش خویش را بر لزوم احیای ملت یهود متمركز نمودند و در این زمینه با اصول و مبادی جنبش صهیونیسم در یك نقطه تلاقی نمودند.

كشیش ژوزف اسمیت، بنیان‌گذار كلیسای «مورمون‌ها»، نظریهٔ برانگیختگی یهود در فلسطین را ‌پذیرفته، گروهی از ستارگان تابناك لاهوتی‌های انجیلی مانند: سیروس اسكوفیلد، و كشیش دیلیلم بلاكستون، كه شهرك‌هایی برای یهود ایجاد كردند، را به دنبال خود كشاند. به طور مثال: و.گریسون، شهركی زراعی ـ یهودی ساخت تا در آنجا به مهاجران یهود مسائل و امور زراعی و تولید زراعی را آموزش دهد. پس از آن مورخان از تحول مهم دیگری سخن می‌گویند كه عبارت از: گذشتن از مرحلهٔ عشق و علاقهٔ وجدانی و روحی و توجیه لاهوتی و پای گذاشتن به مرحلهٔ فشار سیاسی برای تحقق این هدف روحی ـ سیاسی است كه در برپایی وطنی یهودی نمود پیدا می‌كند. به همین دلیل ملاحظه می‌كنیم، كشیش بلاكستون سازمانی به نام «هیئت عبری برای اسرائیل»۴ را تأسیس می‌كند كه همچنان به فعالیت خویش با نامی جدید ادامه می‌دهد و این بار با نام «انجمن آمریكایی در انتظار مسیح»۵ كه قلب تپندهٔ دستگاه فشار صهیونیستی در ایالات متحده به شمار می‌آید. اولین اقدام به ثبت رسیده در این سازمان، اقدام بلاكستون در جمع‌آوری امضا در تأیید تأسیس وطنی صهیونیستی در فلسطین و ارسال درخواست آن به رئیس جمهور وقت آمریكا بود. مدت كوتاهی پس از این اقدام، كنگرهٔ آمریكا (هم مجلس سنا و هم نمایندگان) با «قرارداد بالفور» موافقت كرد و حمایت‌های رسمی سیاسی و ملی با شكل‌گیری و تشكیل سازمان‌ها و انجمن‌های مختلف دوام یافت و تمام این سازمان‌ها و انجمن‌ها به عنوان اهرم فشار علیه دولت آمریكا عمل می‌كردند.

به این ترتیب مذهب با سیاست و لاهوت با تاریخ درآمیخت و رابطه‌ای بی‌همتا میان پروتستانیسم و یهودیت به طور عام و میان اصولگرایی پروتستانتیستی و صهیونیسم یهودی، به طور خاص، ایجاد گردید و آنقدر گسترش یافت كه «صهیونیسم مسیحی» پای به عرصهٔ وجود گذاشت. «صهیونیسم مسیحی» پیش از تأسیس اسرائیل به بازگشت یهود به عنوان یك ملت به سرزمین موعودش در فلسطین و تأسیس مملكت هزار سالهٔ آن در جهان بود. پس از برپایی اسرائیل «صهیونیسم مسیحی» به اسرائیل به عنوان حادثه‌ای می‌نگریست كه بر درستی اعتقاداتش تأكید داشت.

از جهت دیگر، پروتستان‌ها از مهاجرت كاتولیك‌های جدید به آمریكا نگران بودند، چون اگر ایشان نیز مانند پروتستان‌ها خواهان تحقق اهداف و خواسته‌های خویش و گرفتن امتیازات و حضور در دستگاه‌های مذهبی و دولت بودند، رو در روی پروتستان‌ها قرار می‌گرفتند، این باعث شد تا پروتستان‌ها خواهان تطبیق اصل تئوریك جدایی دین از حكومت شدند. این خواستهٔ پروتستان‌ها نیز برآورده و مقرر گردید، اصل جدایی دین از سیاست در قانون اساسی آمریكا، كه برای اولین اصلاحات قانونی در سال ۱۷۸۹ آماده می‌شد، گنجانده شد. در این مادهٔ قانونی می‌خوانیم:

كنگره آمریكا هیچ قانونی در زمینهٔ حاكمیت یك مذهب یا جلوگیری از درآمدن به آن آیین وضع نمی‌كند.

و جفرسون، رئیس جمهور وقت آمریكا، با ارسال نامه‌ای به جمعیت مردان مذهبی یكی از كلیساها‌ی ایالت كانیتكت در سال ۱۸۰۲ ضمن تفسیر این مادهٔ قانونی، در نامهٔ خویش تاكید كرد:

هدف از اولین اصلاح در قانون اساسی ایجاد دیواری حایل میان كلیسا و دولت است.

این بدان معنا بود كه كنگره از وضع قوانینی كه مذهبی را بر كشور حاكم می‌گرداند یا مانع آزادی بیان مذهبی یا واداشتن پیروان آیینی خاص به انجام كاری یا منع از انجام كاری به هر طریقه و وسیله، یا كمك به دولت در این زمینه، چه در بعد مادی و چه بعد معنوی، منع می‌گردید. به همان اندازه كه این مادهٔ قانونی دولت را از حمایت از آیینی خاص منع می‌كرد، به همان اندازه مادهٔ قانونی دیگری به آن منضم شد كه حق آزادی بیان مذهبی به تمام ادیان كشور را می‌داد.

به نظر می‌رسد، این مادهٔ قانونی چندان مورد توجه نیروهای جامعه واقع نشده و اهمیتی به اجرا یا عدم اجرای آن ندارند. پروتستان‌ها از زمانی‌كه پای به ایالات متحده گذاشتند، «اولین وثیقهٔ قانونی» را امضاء كردند كه بر تأسیس كشوری اصولی تاكید می‌كرد كه در «عنایت خداوند» قرار داشت. آنها به این دنیای جدید آمدند تا با اعتقاد خویش به سر برند و زندگی كنند، به همین دلیل عقب‌نشینی و سكوت موقتشان، عقب‌نشینی و سكوتی تاكتیكی بود كه شرایط موجود آن را برایشان فرض می‌كرد. زندگی در سایهٔ نفوذ و شهرت مذاهب این موضوع را برایشان تحمیل كرد تا اوضاع و احوال تغییر كند. اینجاست كه متن قانون اساسی در تفسیر خویش و به واقعیت درآمدن مقابل نیروهای جامعه سر فرود می‌آورد.

و در تاریخ ثابت شده است كه در بسیاری از مواقع متون قانونی كه بوسیلهٔ جریانات و گرایشات مذهبی به تصویب می‌رسند، فقط مسائل روزمره و عادی مردم را در برنمی‌گیرند، بلكه موج این فشار آنقدر گسترده و وسیع است كه مسائل سیاست خارجی و از جمله، خود سیاست خارجی را نیز شامل می‌گردد.

نویسنده: سمیر مرقص

پی‌نوشت‌ها:

۱. Puritans.

۲. New England.

۳. Childrenlsrael.

۴. Hebrew Mission on Behalf of lsrael.

۵. American Messianic Fellowship.

۶. سِفر خروج، ۱۳:۲۱ .

۷. WASP: (White Anglo-Saxon Protestant).

۸. New Christianity.

۹. Social Gospel.

۱۰. Judeo-Christion Heritage.

۱۱. National Association of Evangelicals.

منبع:ماهنامه موعود، شماره ۵۷

---