كمپین و آموزش حقوق بشر

برای فعالان حقوق بشر و معتقدان به توسعه توام با تضمین این حقوق, آموزش و ترویج حقوق بشر همواره به عنوان دغدغه ای اصلی و بنیادی مطرح بوده است نگاه تك بعدی به مقوله حقوق بشر و غفلت از ابعاد اجتماعی و كاربردی آن در زندگی روزمره افراد بدون شك یكی از آسیب های جدی روند تحقق و تضمین حقوق بشر در جامعه ایرانی است

برای فعالان حقوق بشر و معتقدان به توسعه توام با تضمین این حقوق، آموزش و ترویج حقوق بشر همواره به عنوان دغدغه‌ای اصلی و بنیادی مطرح بوده است. نگاه تك بعدی به مقوله حقوق بشر و غفلت از ابعاد اجتماعی و كاربردی آن در زندگی روزمره افراد بدون شك یكی از آسیب های جدی روند تحقق و تضمین حقوق بشر در جامعه ایرانی است. عموماً این موضوع اساسی كه «حقوق بشر قواعدی برای زندگی انسان است» و لاجرم تنها در عرصه زیست خصوصی و جمعی او موضوعیت خواهد داشت از یاد می‌رود و در واقع هدف و غایت اصلی به دست فراموشی سپرده می‌شود‏. با این حال امروزه می‌دانیم كه شاید یگانه راه دستیابی به این هدف‏ «آموزش حقوق بشر» آن هم در سطحی وسیع، فراگیر و با نگاهی كلان است. چنین آموزشی البته باید از غنای علمی كافی نیز بهره‌مند باشد. آموزش حقوق بشر باید به سطح جامعه و كلیه اقشار آن برده‌ شود و به عنوان دغدغه ذهنی و مشغولیت فكری افراد مختلف جامعه از هر صنف و گروه و با هر درجه از تحصیل یا وضعیت مالی درآید.

آموزش حقوق بشر را می توان در دو دسته رسمی و غیر رسمی تصور كرد. با این حال در شرایط ایران امروز، آموزش حقوق بشر در سطح كلان و رسمی كه با تولیت دولت انجام پذیرد و به طور نمونه در مراكز آموزشی در سطوح مختلف بدان پرداخته شود‏‌، به كلی از نظر دور داشته شده است. از این رو سیاست های رسمی و بی تفاوتی به مقوله حقوق بشر (به مثابه قواعد تعامل زندگی مدرن) در برنامه آموزشی كشور امید به فراگیری و تعمیق مفاهیم حقوق بشر را به شدت كاهش داده است. در چنین وضعی و با توجه به این نكته اساسی كه آزادی‌های اساسی و حقوق بشر در جوامعی محقق شده‌اند كه جامعه مدنی خارج از نظام حكومت هم توان ادامه حیات داشته‌ است. موضوع آموزش غیررسمی حقوق بشر از طریق فعالیت‌های مدنی‏‌، در شرایط كنونی جامعه و در مسیر گذار به دموكراسی‏، عمده می‌شود. گرچه طی سالیان اخیر تاحدی بر تعداد نهادهای مدافع حقوق بشر در ایران افزوده شده است‏‌، لیكن تاكنون برنامه ای جدی و با مخاطبان گسترده برای پی گیری برنامه‌های آموزشی پیرامون مقولات حقوق بشری در عملكرد آنان مشاهده نشده است. فارغ از سیاست های رسمی كه با هرگونه فعالیت در این زمینه منافات دارند، برای عدم تحقق چنین فعالیت هایی می‌توان سه مانع عمده را برشمرد.

اول اینكه، «وسعت بخشی» به پروژه های آموزشی حقوق بشر نیازمند نهادهای مدنی مستحکم و علاقه مند به اینگونه فعالیت‌هاست كه به لحاظ اجرایی و داوطلبانی كه در اختیار دارند توانایی اقداماتی از این دست را داشته باشند. متاسفانه چنین نهادهایی تاكنون كمتر در این زمینه برنامه ریزی و یا فعالیت اجرایی داشته اند.

دوم اینكه، «تعمیق» اینگونه فعالیت‌ها نیازمند برخورداری از توان كارشناسی و تسلط بر مباحث علمی و مبانی نظری چالش برانگیز حوزه‌های فعالیت است. این توانایی بایستی در چارچوب یك كارجمعی توسط گروه‌های متخصص به مخاطبان آموزش داده شود و پاسخ به سوالات احتمالی از قبل آماده شده باشد.

سوم اینكه، اگر هم فعالیتی در گذشته در این زمینه سابقه داشته است، به لحاظ انتخاب حوزه موضوعی فعالیت، این حوزه از جذابیت كافی و حساسیت لازم برای مخاطبان برخوردار نبوده است. با این حال كمپین یك میلیون امضاء برای برابری حقوق زنان تجربه‌ای نو و البته موفق در پیش روی فعالان حقوق بشری در ایران قرار داده است.

در واقع، مهمترین دستاورد این كمپین همان پیش كشیدن موضوع حقوق زنان با چنین شیوه‌ی اجرایی است. فارغ از اینكه تاكنون چه تعدادی امضای خود را پای این حركت گذاشته‌اند باید گفت توجه فعالان این عرصه به موضوع آموزش و ترویج مفاهیم حقوق زنان كه در شرایط ایران امروز به نوعی عین حقوق بشر است و نگاه به اهداف و عملكرد كمپین كه تنها جمع‌آوری كوركورانه امضا را هدف خود نمی‌داند بلكه آن را فرصتی برای تعامل‏، گفتگو و انتقال مفاهیم قلمداد می‌كند، این باور كه مهمترین حركت در زمینه آموزش حقوق بشر در تاریخ ایران شكل گرفته را تقویت می‌كند، و بی شك برای زنان ایران این یك سند افتخار است.

كمپین یك میلیون امضاء با آنكه تا یك سالگی خود چندماهی فاصله دارد، اما توانسته است لااقل در طراحی و هدف‌گذاری تا حدود زیادی مشكلات مذكور در زمینه آموزش حقوق بشر در ایران را از برنامه خود حذف كند.

كمپین از «وسعت و گسترگی» لازم برخوردار است. از نظر گستره مخاطبان لااقل نیمی از جامعه مخاطبان مستقیم كمپین‌اند و از جنبه موضوعی نیز مسائل زنان و دشواری های زیست فردی و اجتماعی آنان متاسفانه به اندازه كافی در ایران فراوان است. در صحنه عمل نیز برپایی جلسات بحث و گفتگو در زمینه حقوق زنان در بیش از ده استان كشور در حالی كه حاكمیت به شكل جدی عزم سركوب كمپین را دارد نشان از گسترش امیدوار كننده این حركت مدنی دارد.

«نگاه عمیق» و انتقال مفاهیم مورد نظر در چارچوب یك تعامل دوجانبه و نه صرفاً در قالب یك ارتباط یك سویه‏‌، از مهمترین دستاوردهای كمپین است كه به تعمیق‏، ماندگاری و اثربخشی مفاهیم منتقل شده كمك شایانی می‌كند. این موضوع قطعاً بدون بهره‌مندی كمپین از دانش تخصصی آگاهان به مسائل حقوقی‏، اجتماعی، سیاسی و … به دست نمی‌آمد. همچنین حوزه فعالیت مدنظر از آنچنان اهمیتی برخوردار است كه چنانكه گفته شد به باور بسیاری‏، در شرایط كنونی «حقوق زنان به مثابه حقوق بشر» بایستی از جمله شعارها و اهداف هر نوع فعالیت حقوق بشری و تحول خواهانه باشد و از این رو فعالیت در زمینه حقوق زنان با توجه به نقض‌های فاحش‏ و نظام‌مندی كه در نظام حقوقی و اجتماعی ما وجود دارد، امری ضروری است كه البته مخاطبان بسیاری را نیز به خود جذب خواهد كرد.

به هر حال چنانكه گفته شد در كمپین یك میلیون امضاء صرف اخذ موافقت افراد برای امضاء و تصدیق مفاد بیانیه یك هدف نیست‏، بلكه ایجاد فرصتی برای آموزش «چهره به چهره» هدفی اصولی و غایی در نظر گرفته شده است و این نكته‌ای است كه جزوه آموزشی كمپین نیز بر آن تاكید فراوانی دارد.

در این جزوه كه خود یكی از مهمترین دلایلی است كه نشان می‌دهد مساله «آموزش» تا چه حد نزد دست‌اندركاران كمپین مهم تلقی شده است، با تاكید بر «ارتباط تعاملی» به جای «ارتباط یكسویه» و همچنین كار‌گروهی، چگونگی آموزش چهره به چهره و معایب و محاسن آن‏، ویژگی‌های یك داوطلب خوب و نحوه جلب اعتماد مخاطبان مورد بررسی قرار گرفته و چگونگی ایجاد انگیزه و نحوه انتقال مفاهیم در موقعیت‌های گوناگون به شكل مناسبی برای داوطلبان تشریح شده است.

به هر حال آنچه مهم به نظر می‌رسد آنكه راز ماندگاری و توفیق كمپین در گسترش آن به سطوح مختلف جامعه با تاكید بر نیاز مخاطبان و از طریق شیوه‌های نوین آموزش به ویژه آموزش حقوق بشر است و در این راه موانع مقطعی و سركوب‌های امنیتی نبایستی فعالان مدافع حقوق زن در ایران را از حركت تاریخی كه آغاز كرده اند باز دارد.