باغچه جوق

باغچه جوق ماكو از جمله آثار متعدد باستانی و تاریخی شهر ماكو در آذربایجان غربی است شهر ماكو كه از نظر ساختار فیزیكی قابل توجه است از قلاع محكم سر حدات ایرانی و عثمانی محسوب می شود

باغچه جوق ماكو از جمله آثار متعدد باستانی و تاریخی شهر ماكو در آذربایجان غربی است. شهر ماكو كه از نظر ساختار فیزیكی قابل توجه است از قلاع محكم سر حدات ایرانی و عثمانی محسوب می‌شود، چنانچه در سال ۱۰۴۵ هجری قمری، سلطان مراد چهارم عثمانی، یكی از سرداران معروف خود، قره مصطفی پاشا را برای خرابی قلعه نظامی این شهر مأمور كرد ؛ ولی با مرگ سلطان مراد چهارم این دستور عملی نشد. در زمان صفویه نیز قلعه نظامی ماكو برای دولت ایران اهمیت خاصی داشت. در سال ۱۰۵۲ هجری به زمان شاه عباس دوم قلعه ماكو را به علت آنكه پناهگاه مفسدان شده بود، ویران ساختند. امروزه، بافت قدیمی شهر با بقایای برج و بارو و محله بندی و كوچه های قدیمی بسیار دیدنی است.

كاخ تاریخی وبا شكوه باغچه جوق ماكو داخل باغی به وسعت حدود ۱۱ هكتار در اواخر دوره قاجـار به دستور اقبال السلطنه مـاكویی، یكی از ســرداران مظفـــرالدین شاه و از حكام مقتدر آن دوره ( ۱۳۲۴-۱۳۱۳ هجری قمری ) ساخته شده و تأثیر شگرفی از سبك معماری روسیه آن زمان پذیرفته است. در سال ۱۳۵۳ هجری قمری، ساختمان باغچه جوق از وراث سردار ماكویی توسط دولت خریداری شد و پس از انجام برخی تعمیرات ضروری، این مجموعه از سال ۱۳۶۴ برای بازدید عموم به عنوان كاخ موزه آماده گردیده است.

‌● معرفی باغچه جوق

روستای باغچه‌جوق در فاصله حدود ۲ كیلومتری غرب جاده ماكو به سوی بازرگان واقع شده است. در مجاورت روستای باغچه‌جوق و بر دامنه كوهی مرتفع، مجموعه تاریخی باغچه جوق مشتمل بر باغی نسبتاً بزرگ و عمارتی بسیار زیبا و مجلل واقع شده است. موقعیت این مجموعه به علت قرارگیری بر سر جاده ترانزیتی تركیه و اروپا اهمیت توریستی زیادی دارد و همین امر میتواند سبب جلب توجه مسافرین و علاقمندان بناهای تاریخی گردد.

هرچند باغچه‌جوق ماكو، در كل ویژگیهای اصیل یك باغ ایرانی و نظامهای منحصر بفرد آن را ندارد ولی از آنجا كه نمایندهای از باغسازی یك دوره تاریخی در منطقه‌ای كوهستانی و سرد است و به عنوان یك باغ كوهپایه‌ای مطرح میشود، حائز اهمیت است.

كاخ اصلی باغچه‌جوق، مجموعه‌ای دو طبقه با دو پیشامدگی قرینه و سقف شیروانی و صراحیهای گچی به شكل نرده‌های خراطی شده در اطراف بام است.

مهمترین و مركزیترین بخش كاخ، تالار آئینه‌كاری وگچبری شده حوضخانه است كه سایر بخشها در پیرامون این تالار مرتفع شكل گرفته‌اند. تزئینات قصر، تركیبی از ویژگیهای معماری ایرانی و معماری روسیه اواخر قرن ۱۹ است. گچبریها، كاغذ دیواریها، نقاشیهای رنگ و روغن، نرده‌های چوبی، ارسیها و نیز تزئینات نمای بیرونی در نوع خود بی‌نظیر هستند. در بخشهایی از كاخ نیز اسباب و لوازم شخصی سردار ماكویی خود نمایی میكنند.

در مجاورت كاخ، عمارت مربع شكل و ساده‌ای قرار دارد كه در زمان حیات سردار، آشپزخانه اختصاصی بوده است. این بنا كه به عمارت سنگی شهرت دارد از سنگهای صیقلی و تراش‌خورده همراه با سقف شیروانی ساخته شده است. ارتباط عمارت سنگی و كاخ اصلی از میان محورهای پلكانی كه جوی آبی در میان دارد ایجاد شده است.

علیرغم شكل نامنظم كلی باغ كه با هیچیك از اصول باغسازی ایرانی منطبق نیست، بخشی از باغ در پیرامون كاخ اصلی دارای طرحی از پیش اندیشیده و تقریباً منظم و محصور است. این محوطه توسطه نرده‌های چدنی زیبایی از سایر بخشهای باغ جدا شده است كه تقریباً نقشی همچون اندرونی ایفا میكند. در بخشهایی از محوطه، آثاری از كفسازی سنگی باقی مانده است. در سمت غربی كاخ (نمای اصلی ساختمان) حوض بیضی شكل و در سمت شرقی حوضی مستطیل شكل ساده وجود دارد. در مقابل كاخ، طاق ورودی بسیار زیبایی قرار دارد كه پلكانی دو سوی تراس بالا را به این محوطه محصور متصل میسازد. دو ورودی فرعی در شمال و جنوب محوطه در میان حصار درونی وجود دارند كه ورودی جنوبی به سوی بناهای خدماتی و ورودی شمالی به ورودی اصلی پیاده راه می‌یابند. در پیرامون محوطه طراحی شده، باغ میوه باغچه‌جوق شكل گرفته كه توسط حصاری محصور گشته است.

در بخش شمال غربی حصار، ورودی پیاده با هشتی نسبتاً كوچك و سقف نقاشی شده، راه ورودی و ارتباطی به حیاط محصور محسوب میشود. در این بخش در حال حاضر فضای نگهبانی كه برای مجموعه در نظر گرفته شده جای گرفته است. در راستای غربی ورودی پیاده، دروازه دیگری جهت تردد كالسكه و ورودی به اصطبل درگذشته و اتومبیل و سایر وسایل نقلیه در حال حاضر واقع شده است.

باغ میوه باغچه‌جوق دارای انواع درختان میوه همچون زردآلو، گردو، به، گیلاس، آلو، فندق، گلابی، بادام و سیب است كه درختان زردآلو بخش اعظم درختان را به خود اختصاص داده‌اند. گونه‌های گیاهی دیگری نظیر اقاقیا، تبریزی و بوته‌های بزرگ رز نیز به شكلی پراكنده در سطح باغ دیده میشوند. چنین به نظر میرسد كه درختان در گذشته به طور منظم كاشته شده بودند و محورهایی را تعریف مینموده‌اند ولی با گذشت زمان، بسیاری از آنها از بین رفته‌اند و شكل كاشت منظم دگرگون گشته است.

آبیاری باغ به شكل غرقآبی انجام میشده و از چشمه آبی كه در یك كیلومتری بالا دست باغچه وجود دارد، استفاده میشده است. تا پیش از سال ۱۳۵۶ خورشیدی، آب چشمه یك هفته در اختیار باغ و یك هفته در اختیار روستا بوده است ولی هم‌اینك به دلیل خشكسالی، این آب به طور كامل توسط روستائیان مصرف میشود. در حال حاضر آب مورد نیاز آبیاری باغ، تنها از آب برفهای ذوب شده كوهستان و بارندگیها و آبهای فصلی و پس از اتمام آب كوهها از مازاد آب روستا تأمین میگردد. در همین راستا استخر ذخیره آبی در غرب عمارت سنگی به منظور جمع‌آوری آبهای طبیعی وجود دارد.

باغچه‌جوق از نمونه‌های منحصر به فرد باغسازی در ایران محسوب میگردد. زیرا از یكسو دوران شكل‌گیری آن به دوران قاجاریه باز میگردد كه معماری ایرانی به بیشترین میزان در تاریخ خود چشم به دیگر نقاط جهان دوخته بود و هم به لحاظ موقعیت قرارگیری در منتهی‌الیه محدوده‌های جغرافیایی ایران و در خط تماس با دیگر فرهنگها واقع گردیده بود. این هر دو عامل در شكل خاص این باغ منحصر به فرد تاثیر خود را برجای گذاشته‌اند و نمونه‌ای خاص از باغسازی ایرانی را پدید آورده‌اند. در همین زمینه نمیتوان روحیه روستایی باغ را نادیده گرفت، چه در هر كجای ایران در نقاط دوردست و دورافتاده و كوچك همواره اشكال متفاوتی از شكل رسمی معماری ایرانی قابل پیگیری است.