سیاست تهدید برای حذف اردوغان

مناقشات اخیر تركیه اززمانی شروع شدكه دوره ریاست جمهوری احمد نجدت سزر, فردی كه لائیك ها از او به عنوان «آخرین شانس» یاد می كنند به سرآمد ودر رفتن او همه نگاه ها به سوی مردی دوخته شد كه گویی خلعت ریاست برجمهوری تركیه جزاوبر قامت كسی سزاوار نیست

تركیه كشوری است كه در آن توریسم و تجارت مشغله اصلی دولت وكسب وكار مردم است اما اكنون به طرز شگفت انگیزی همه نگاه ها به سمت سیاست و امنیت رفته است. دو حادثه بحران عراق و انتخابات ریاست جمهوری چونان دو موج سهمگین افكار عمومی این كشور را درچنگ گرفته است و از تجار و بازرگانان تا دانشگاهیان و شهروندان عادی منتظر نتیجه این دو كارزار مهم هستند. در آسمان غبارآلود این كشورازهمه محافل می توان این نجوای سیاسی را شنید كه تركیه آبستن وقایع مهم است. با این همه، متخصصان امور این كشور به ندرت حاضر به پیش بینی اوضاع آینده هستند.

در قلمرو احزاب تركیه یك تكاپوی بی سابقه جریان دارد. همه جناح های كهنه كار و نوپدید بر سر آن چه «بحران در عین فرصت» خوانده می شود به یك رقابت سیاسی و شرط بندی دست زده اند. اما در سرلوحه این وقایع یك خبرنشسته است: «ژنرال های آنكارا در آماده باش تاریخی به سر می برند».

انگیزه این تحرك بزرگ در اردوی نظامیان ترك، فقط بحران عراق یا مبارزطلبی اكراد مسندنشین اربیل نیست كه ناظران در این صف آرایی ژنرال ها بوی ناخوش یك تهدید مقابل دموكراسی نوپای این كشور و نماد آن، دولت منتخب اردوغان را حس می كنند.

تحرك نظامیان لائیك تبار گرچه پدیده ای آشنا و رسمی تاریخی در تركیه است اما به نظر می آید كه این پدیده به ظاهر تكراری، مظاهری پیچیده و لایه های پنهان دارد.

یك پرده از این رقابت پیچیده شنبه گذشته در تظاهرات وسیع سكولارها و لائیك ها بر ضد دولت اسلام گرانمایان شد. هرچند در جمع تظاهركنندگان ردپایی از حضور نظامیان ستاره دار نبود اما همه آنها كه سوار بر ماشین احزاب لائیك از اقصی نقاط این كشور به آنكارا هجوم آوردند شعاری واحد بر زبان داشتند؛ شعاری كه رمز ورود ارتشیان به حریم سیاسیون محسوب می شود. این پیام رمزی، چند كلمه تاریخی بیش نیست: «حفظ جمهوری و دفع خطر از كیان نظام لائیك».

پرده های دیگر این نمایش قدرت در آن سوی میدان انتخابات یعنی مرزهای ملتهب تركیه با شمال عراق نمایان شده است. بازتاب های این نزاع همان چیزی است كه هر روز در جنگ لفظی ستاد فرماندهی ارتش تركیه با دولتمردان كردتبارعراق می توان سراغ گرفت یعنی آنگاه كه بیوك آنیت و افسرانش در ازای تهدیدات امثال بارزانی و زیباری، هر بار یك گام جدید برای مداخله در سیاست خارجی و مصادره قسمتی از اختیارات سیاستمداران برمی دارند. این جا نیز یك پیام رمزگونه و تاریخی ردوبدل می شود «موجودیت جمهوری در معرض خطر است و دولت - منظور كابینه اردوغان -اقتداركافی در برابر متعرضان به امنیت از خود نشان نمی دهند».

به این ترتیب بحران عراق و انتخابات آوریل دو حادثه ای هستند كه شكاف های كهنه در سیاست و حاكمیت تركیه را تجدید كرده اند تا حدی كه احساس می شود تركیه ۲۰۰۷ برگشتی دوباره به فضای دوقطبی ایام جنگ سرد را آغاز كرده است و دوگانه نظامیان و سیاستمداران و تضاد اضطراب آور لائیك ها و اسلام گرایان آرامش سرزمین آناتولی را به هم ریخته است. با ملاحظه این اوضاع است كه ناظران انتخابات ماه آوریل را حساس ترین رقابت در مسیر آینده سیاسی این كشور نام نهاده اند تا حدی كه روزنامه آمریكایی «وال استریت ژورنال» در تحلیل خود این رقابت را یكی از بزرگ ترین آزمون های سیاسی سال ۲۰۰۷ خاورمیانه وجهان اسلام می خواند.

گویی این حس به ضمیر سیاسی ناظران این كشورراه یافته كه رویارویی آوریل ممكن است مهم ترین وحتی آخرین زورآزمایی میان دو جریان لائیك و اسلامگرا بر سر اداره این نقطه تلاقی شرق و غرب عالم باشد آن چنان كه تحلیلگر آمریكایی در تحلیل خویش آورده است: «در این انتخابات یا جمهوری سكولار ۸۴ ساله كمال آتاتورك، به ثبات دست خواهد یافت و یاعرصه را به یك حكومت جدید اسلامی واگذارخواهد كرد».

اگر این برداشت از چرخش اوضاع سیاسی تركیه تا دیروز،یك حدس واحتمال بود اكنون با بسیج و اردوكشی كه لائیك ها برضد اردوغان به راه انداختند رنگ این بازی سرنوشت سازبه همه شئون واموراقتصادی وسیاسی تركیه كشیده شده است.

اما مسأله اصلی دراین میدان وكارزار چیست؟ به عبارتی دراین نزاع سیاسی بزرگ ،كانون دعوا كجاست ؟ این پرسشی است كه درپی خود دهها پرسش مهم دیگر را درذهن می گشاید.

● نقطه آغاز ماجرا

مناقشات اخیر تركیه اززمانی شروع شدكه دوره ریاست جمهوری احمد نجدت سزر، فردی كه لائیك ها از او به عنوان «آخرین شانس» یاد می كنند به سرآمد ودر رفتن او همه نگاه ها به سوی مردی دوخته شد كه گویی خلعت ریاست برجمهوری تركیه جزاوبر قامت كسی سزاوار نیست. رجب طیب اردوغان كه حزبی اسلامی را با مهارت ازنردبان نظام لائیك بالابرده است واكنون فقط یك پله دیگر لازم است تا نام خود را به عنوان فاتح تاریخی قله های قدرت در اقلیم لائیك ها به ثبت رساند.

بحران از زمانی بر اردوی لائیك ها مستولی شد كه آنها هیچ جایگزینی برای سزر نیافتند و اردوغان به تنها بدیل بی رقیب كرسی ریاست جمهوری تبدیل شد. معادله انتخابات آوریل ازهرنظر برای لائیك ها گیج كننده است.

نظام جمهوری در این ۸۰ سال یك سیاستمدار لائیك برصدرآن نشسته است این بار كاندیدایی جز یك دولتمرد مسلمان ندارد. امااین همه مشكلات لائیك ها درمیدان انتخابات ریاست جمهوری آوریل نیست، آنها باید دركارزاری حضور یابندكه براساس قانون راه انتخاب آن ازدالان مجلس می گذرد به عبارتی در انتخاب جانشین آینده سزر، این پارلمان زیرنفوذ اسلامگرایان است كه حرف اول وآخر را می زند. سران احزاب لائیك نسبت به دلبستگی این مجلس به شخصیت اردوغان وقوف كامل دارند و می دانند كه نخست وزیر دیانت پیشه تركیه نزد نمایندگان این مجلس، جایگاه یك رهبر وزعیم رادارد تا یك مقام اجرایی.

در این وضع بن بست گونه سیاستمداران لائیك را چاره ای جزاین نبود كه قاعده بازی رادرانتخابات آوریل تغییر دهند و رقابت رابه میدان های دیگری كه درآن نیروهایی مانند ارتش امكان حضور دارند سوق دهند. به باور سران لائیك در شرایطی كه برای ریاست رژیم و جمهور لائیك هیچ نامزدی جزیك سیاستمدار مسلمان نیست تنها راه ممكن برهم زدن بازی وخارج كردن اردوغان ازگردونه این رقابت است. برای این كاریعنی منصرف ساختن اردوغان كه در یك قدمی رئیس جمهورشدن ایستاده است، لائیك هانخستین تاكتیك خود را كه تظاهرات خیابانی و تولید جو رعب بود به نمایش گذاشتند اما به یقین این آخرین شگرد آنها نخواهد بود و باید منتظر ماند و دید تا اقدام های دیگری در همین راستا از سوی احزاب لائیك انجام خواهد شد.

البته به نظر می آید كه اردوغان بیش ازهمه تاكتیك ها و فنون مبارزه منفی حریف را دریافته است و برهمین اساس با گامی آهسته و احتیاط آمیز به سوی كارزار آوریل گام برمی دارد.

اونه تنها دربرابر مهم ترین انتخاب تاریخی حزب وكشورش سكوت كرده است، بلكه فضای سیاسی تركیه را درسكوت وابهامی بزرگ قرارداده است. حیرت محافل سیاسی ازاین فضای مبهم را می توان در گزارش وال استریت ژورنال، به وضوح دید كه نوشت : با وجود حساسیت شرایط موجود، تبلیغات انتخاباتی بسیار عجیب و غریب است.

حتی درآخرین مهلت باقی مانده برای اعلام نامزدی،بواسطه سكوت اردوغان هیچ كدام از نامزدها بصورت علنی علاقه خود به شركت در انتخابات را اعلام نكردند. تنهااظهار نظر اردوغان درباره ماجرای كاندیداتوریش برای ریاست جمهوری تركیه، همان بود كه در پاسخ به پرسش خبرنگاران آلمانی مبنی بر این كه آیا قصد كاندیدا شدن برای پست ریاست جمهوری را دارد، فقط به این جمله بسنده كردكه او «قصد خدمت به وطنش» را دارد.

● سازماندهی یك مبارزه منفی یا شبه كودتا

لائیك ها تدارك یك مقابله گسترده را با اردوغان دیده اند، این مقابله شاید اگردرحد رقابت احزاب باقی می ماند چندان مسأله آفرین نبود اما متأسفانه رنگ ونمای یك حركت امنیتی پیچیده را دارد كه حتی درمراحل بعدی ممكن است آرامش سیاسی این كشور را به خطر اندازد. لائیك ها برای مانور سیاسی ۱۴ آوریل، نزدیك به ۳۰۰ هزار نفر را به آنكارا كشاندندتا بگویند درهیچ شرایطی حاضر به پذیرش ریاست جمهوری اردوغان نیستند. پیام این نوع رفتار، چیزی جز نفی حق حیات سیاسی جریان رقیب نیست، آن هم جریانی كه درآزادانه ترین انتخابات ها، توانسته رأی مردم راجلب كند. درچنین فضایی كه شمشیرحاكمیت برای نفی وطرد یك جریان منتخب مردم بالا می رود، خوف وقوع هر نوع اتفاق ناخوشایندی را نباید از ذهن دورداشت .

خطرات این رشته ازمبارزات انتخاباتی تركیه دراین است كه حریفان اردوغان از نهادهای امنیتی وغیر سیاسی یارگیری كرده اند. به گونه ای كه دراین حركت مقابله جویانه برضد اردوغان، لائیك ها بر حمایت دوعقبه مهم درحاكمیت، نخست ارتش و دوم رئیس جمهوری پشتگرم هستند.

مصداق بارز مداخله ارتش، همان سخنان بلندپایه ترین مقام نظامی تركیه بود كه همصدا با شعار تظاهركنندگان لائیك گفت: رئیس جمهوری بعدی باید به طور كامل به سیستم سكولار وفادار باشد.

ژنرال یاشار بیوك آنیت درجایگاه رئیس جدید ستاد ارتش تركیه البته پیش از این نیز در سخنانی، رشد اسلامگرایی را تهدیدی برای تركیه خوانده و نسبت به تهدید بنیان های سكولار این كشور هشدار داده بود.

برخورد امروزژنرال های آنكارا با دولت منتخب اردوغان بر پیشینه ای بلند و تجربه ای تاریخی استوار است وبراساس همین عرف وعادت تاریخی است كه ارتش تركیه خود را پاسدار ساختار سكولار این كشور می داند انتظار می رفت ژنرال هایی كه طی ۵ دهه گذشته، ۴ دولت را سرنگون ساخته اند در پایان عصر دولت های كودتا راه خودرا ازسیاست جدا كنند، اما اتفاقات اخیر نشان از آن دارد كه ساختار نظامی تركیه و بینش نظامیان این كشور در گستره زمان چندان تغییر نكرده است.

اما دومین نهادقدرت یا تكیه گاه لائیك ها، رئیس جمهوری است. گرچه قانون اساسی تركیه برای رئیس جمهوری نقشی اغلب تشریفاتی پیش بینی كرده، اما برای او اختیاراتی وسیع در نظر گرفته است كه می تواند در موارد بحرانی بویژه دربحث دفاع از ارزش های نظام حكومتی مورد بهره برداری قرار گیرد.

از جمله این كه رئیس جمهوری می تواند قوانین مصوب پارلمان را برای بررسی مجدد به پارلمان بازگرداند و برای اصلاح یا لغو بعضی از قوانین، فرمان برگزاری همه پرسی صادر كند. رئیس جمهوری همچنین از سوی پارلمان، فرماندهی عالیه نیروهای مسلح تركیه را در دست دارد و انتصاب رئیس ستاد مشترك از جمله اختیارات اوست. ریاست شورای امنیت ملی نیز بر عهده وی است و در صورت لزوم، حق دارد با اعلام وضع اضطراری، برای دوره ای معین قوانینی را به صورت فرمان های ریاست جمهوری صادر كند و به اجرا بگذارد و سرانجام انتصاب اعضای شورای آموزش عالی و رؤسای دانشگاه های تركیه و همچنین قضات دادگاه قانون اساسی، اعضای شورای دولتی و تعدادی دیگر از مقامات ارشد قضایی نیز از دیگر اختیارات اوست.

به هرحال احزاب لائیك، مبارزه اخیر خود با اسلامگرایان را زیرچتر هدایت فردی انجام می دهند كه در ۵ سال گذشته نام ونقش او به عنوان رئیس جمهوری تحت تأثیر محبوبیت اردوغان قرارداشت. شاید نخستین فردی كه ژنرال هارا به ایستادن دربرابر ریاست جمهوری اردوغان ترغیب كرد، سزر بود.

احمد نجدت سزر، رئیس جمهوری كنونی كه دانش آموخته ای حقوقدان است، در سال ۲۰۰۰ میلادی با حمایت تعدادی از احزاب اغلب لائیك، به این مقام انتخاب شد، اما این چهره به ظاهر غیر سیاسی كه پیش ازورود به كاخ ریاست جمهوری، دادگاه قانون اساسی را رهبری می كرد، اكنون در صف نخست مبارزه سیاسی ایستاده است. سزر پیش از این نیز كوشیده بود، اكثر قوانین و مصوبات اسلامگرایان را وتوكند و اجازه ندهدآنها به عنوان حزب حاكم به تغییرنظامات كشورلائیك مبادرت كنند، اما به دلیل اكثریت قاطع اسلامگرایان در مجلس، تلاش های او بویژه درتصویب قوانین مربوط به پوشش اسلامی راه به جایی نبرد . سزر پیش از آن كه سران احزاب لائیك هواداران خود رابه خیابان ها بكشانند، نهاد ها ی زیر نفوذ خویش، بویژه مراكز دانشگاهی را برای آغاز یك مبارزه با اردوغان تحریك كرد.

اعضای هیأت آموزش عالی تركیه، متشكل از رؤسای دانشگاه های منصوب سزر بیانیه ای برضد اردوغان صادركردند كه درواقع سنگ بنای جدال با جانشینی این سیاستمدار اسلامگرا بود.

بیانیه دوستان دانشگاهی سزر درواقع نسخه دیگری ازهمان مصاحبه رئیس جمهوری بود، كه در آن بی آن كه از آقای اردوغان نام ببرد حاكمیت را به جلوگیری از نشستن یك مسلمان دركرسی ریاست جمهوری تشویق می كرد و تأكید می ورزید كه رئیس جمهوری باید فردی متعهد به مبانی اعتقادی جمهوری تركیه، بویژه حمایت از نظام لائیك در این كشور باشد.

به این ترتیب ارتش ورئیس جمهوری به عنوان دوكانون قدرت، به میدان مبارزه با حزب عدالت وتوسعه تحت رهبری اردوغان رفته اند و همین عاملی است كه حوادث روزهای اخیر آنكارا را در نگاه ناظران، به كارزاری تاریخی تبدیل كرده است، كارزاری كه درآن دولتی اسلامی با رژیمی لائیك رودررو ایستاده است.

محمد نوری

---