به بهانه برگزاری چهارمین دوره انتخابات سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور

همزمان با انتزاع روانشناسی از فلسفه و تولد آن به عنوان یکی از جدیدترین شاخه های علوم تجربی, با روند تغییرات اجتماعی بر آمده از تداوم امتداد انقلاب صنعتی, نیاز جوامع به استفاده از دستاوردهای این شاخه از علم, همواره بیش از پیش احساس گردیده است

همزمان با انتزاع روانشناسی از فلسفه و تولد آن به عنوان یکی از جدیدترین شاخه های علوم تجربی، با روند تغییرات اجتماعی بر آمده از تداوم امتداد انقلاب صنعتی، نیاز جوامع به استفاده از دستاوردهای این شاخه از علم، همواره بیش از پیش احساس گردیده است. به یک اعتبار تولد روانشناسی علمی از نقطه نظر زمان تولد آن را می توان از منظر پاسخ به یک سلسله از نیازهای نوپدید پساصنعتی جوامع به شرح و تبیین نشست که پرداختن به آن در حیطه تاریخ روانشناسی بوده و از حوصله این بحث خارج است. علم تقریبا نوپیدای روانشناسی علمی از زمان بروز و ظهور آن در حدود ۱۴۰ سال قبل در لایپزیک آلمان، به سرعت، روند رشدی شتابان و متناسب با رشد و تغییرات جوامع در اثنای صنعتی شدن را پیمود و امروزه به عنوان یکی از شاخه های پیشرو علوم انسانی، خود را با چالش های پیچیده انسان عصر فراصنعتی که با مقولاتی نظیر هوش مصنوعی، واقعیت افزوده و بازار پیام درگیر است مواجه می یابد. تغییرات شگرف و شتابان اجتماعی جوامع در پی انقلاب ارتباطات و انفورماتیک، روان انسان را هم از نقطه نظر تطبیق و تطابق با اقتضائات و الزامات زیست در عصر حاضر و هم از منظر تاثیر و تاثر ابداعات نوین علمی و فناوری بر اکوسیستم زندگی انسان و خانواده، تحت تاثیرات بنیادین قرار داده است. روانشناسی علمی در این ساحت هم با کمک به درک دقیق و عمیق آنچه در حال وقوع است و هم بستر سازی برای خودتوانمندی پیشگیرانه و آمادگی بخش افراد برای کاستن از پیامدهای ناسازنده بافتاری که وی در آن می زید و حفظ تعادل و به تبع آن ثبات و ارتقاء سلامت روان، خود را با انبوهی از چالش های نوین مواجه می یابد. موقعیت هایی دشوار که در عین به چالش طلبیدن توانش های این رشته از علم، فرصت هایی برای بالندگی و پویایی آن نیز به شمار می آیند. در کشور ما نیز این رشته علمی فراز و فرودهای مختلفی را تا به امروز پیموده که تاسیس و توسعه این رشته دانشگاهی و رشته های وابسته به آن از یکسو و تشکیل سازمان نظام روانشناسی و مشاوره از دیگر سو را می توان دو نقطه عطف تاریخی در تاریخ آن در کشور ما به حساب آورد. با گذشت ۱۲ سال از تشکیل و آغاز بکار سازمان نظام روانشناسی و مشاوره در کشور ما از سال۱۳۸۳ فصل جدیدی از حیات این رشته علمی در کشور آغاز که تا به امروز ادامه یافته است. فصلی که در کنار برخی ناکامیابی ها، کامیابی های فراوانی را نیز تجربه نموده که با رفع برخی موانع باقیمانده ی فرا رو می تواند در جامعه به شدت نیازمند کشور ما، نقش آفرینی سازنده جامعه روانشناسان و مشاوران را رقم زده و خدمات شایانی را در پیوند با سلامت روان و شکوفایی جامعه در کنار و تعامل متقابل سازنده با سایر عوامل دخیل در آن بیافریند.

پس از رشد و گسترش بیشتر کمی این رشته علمی در مراکز علمی و دانشگاهی، اینک و پس از برگزاری چهارمین دوره انتخابات سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، ضمن تبریک به راه یافتگان به ترکیب شورای مرکزی که عموما و عمدتا از اساتید به نام رشته های روانشناسی و مشاوره کشور هستند و آرزوی توفیق در پیمودن راه دشوار اعتلای همه جانبه جامعه روانشناسی و مشاوره کشور، به نظر می رسد زمان اتخاذ رویکردی کیفیت گرا، جامعه محور، اجتماعی و اثربخش در تاریخ روانشناسی و مشاوره کشور فرا رسیده باشد. رویکردی که البته تحقق آن مستلزم رفع برخی موانع فرا روی رشد و شکوفایی علمی و تجربی این رشته های علمی باشد که برخی از آنها را در ادامه این نوشتار به اختصار و ایجاز به شرح و تبیین می خواهیم نشست. در انتخابات اخیر سازمان نظام روانشناسی و مشاوره طیفی از بزرگان رشته های روانشناسی و مشاوره کشور خود را در معرض رای اعتماد جامعه روانشناسان و مشاوران کشور قرار دادند تا در صورت جلب رای اعتماد بتوانند عهده دار تکمیل برخی گام های ارزشمند پیشینیان و نیز برداشتن برخی گام های باقیمانده برای اعتلاء و بالندگی علمی و اجتماعی این رشته های علمی و نیز بیشینه سازی تاثیرات سازنده آن در حل و عقد برخی مسائل و مشکلات واجد ریشه های روانشناختی جامعه گردند. حال که جامعه روانشناسی و مشاوره کشور منخبین خویش را در عرصه سکانداری سیاست گذاری های کلان و راهبردی تشکیلات صنفی شناخته اند، با خروج از جو انتخاباتی و ورود به عرصه طرح و برنامه و توسعه پسا انتخابات، شاید بازکاوی برخی چالش های فرا روی این رشته پیشرو از علم و حرفه از سوی نگارنده به عنوان یکی از اعضاء خانواده روانشناسی و مشاوره کشور در این نوشتار بتواند بابی را برای غور بیشتر در این زمینه و زمینه های مرتبط گشوده و ضمن توسعه و ارتقاء همدلی ها موجب افزایش اتحاد و قوام حرفه ایی در برهه ایی که چالش های درون صنفی و برون صنفی بیش از هر زمان دیگر می باشد گردد.

۱- ضرورت بنیادین همگرایی و اتحاد حرفه ایی حداکثری

ضعف مبنایی همگرایی و اتحاد حرفه ایی اعضاء پرشمار و رو به گسترش خانواده روانشناسی و مشاوره کشور که نشان از شتاب نا بالای ساختار سازی های ظرفیت آفرین در گذشته دارد، بستری برای بروز برخی تضییقات حرفه ای و کند شدن روند رو به رشد و بالندگی تشکیلاتی و نقش آفرینی های حرفه ایی-اجتماعی این رشته را در قیاس با برخی رشته های پیشرو تر در حیطه خود از جمله گروه علوم پزشکی و بروز برخی ناهماهنگی های مرتبط از جمله وقایع اخیر در مورد تولیت روان درمانی در سطح کشور را موجب گردیده است. تقویت همگرایی و اتحاد حرفه ایی می تواند زمینه استحکام هر چه بیشتر تشکیلاتی و صنفی دانش آموختگان و شاغلین به کار در این رشته های علمی را بیش از پیش فراهم نماید. یکی از مصادیق بارز در این پیوند همگرایی و اتحاد بیش از پیش دانشجویان و دانش آموختگان مقاطع تحصیلات تکمیلی با رشته های کارشناسی مرتبط و نامرتبط می باشد. سیاست گذاری های کلان سازمان نظام می تواند ضمن رعایت موازین و استانداردهای حرفه ایی گری، موانع واگرایانه توسعه همگرایی میان سطوح مختلف جامعه روانشناسان و مشاوران کشور را مرتفع نماید. تدوین آموزش های تکمیلی دوره ایی و نظام بازآموزی حرفه ایی برای جبران کمبودهای آموزش های دانشگاهی بویژه در حیطه های تجربی می تواند در این زمینه راهگشا باشد. مقوله کارورزی از جمله مباحث بنیادین پر چالشی است که نیازمند بازنگری و تسهیل دسترسی همه فارغ التحصیلان در اقصی نقاط کشور به آن و نیر ارتقاء اثربخشی تجربه آفرین آن حیاتی به نظر می رسد. جامعه روانشناسان و مشاوران کشور، علیرغم اختلاف نظرهای متنوع داخلی می توانند در پرتو رویکردی همگرایانه ذیل راهبری عالمانه شورای مرکزی منتخب زمینه عبور از موانع و چالش ها را فراهم نمایند. فراموش نمی توان و نباید کرد که انحصار گرایی یکی از آفاتی است که محرومیت از خرد جمعی و فرو غلطیدن در مسیرهای ناسازنده را در پی می تواند داشت. خلاء کمی و کیفی خدمات مرتبط با تخصص روانشناسان و مشاوران در سطح کشور از یکسو و نیاز شدید بخش مختلف جامعه بویژه در مناطق محروم و دور افتاده از دیگر سو زمینه را برای بروز آنچه اخیرا اسباب تکدر خاطر جامعه روانشناسان و مشاوران کشور را موجب گردید فراهم می نماید.

۲- گسترش و تعمیق سطوح تماس با جامعه

با پرداختن و تبیین روانشناختی جامعه‌فهم مسائل مبتلابه واجد ریشه های روانشناختی لایه ها و بخش های مختلف جامعه از جمله شهروندان، زوج ها، خانواده ها، والدین، فرزندان و ...و جلب نظر و اعتمادسازی بیش از پیش میان شهروندان، می توان ضمن ارتقاء جایگاه حرفه ایی بخش های قابل توجهی از مسائل اجتماعی واجد ریشه های روانشناختی از جمله بزهکاری و نظایر آن را فرو کاست و در کنار سایر عوامل موثر از جمله معنویت های اصیل و ارزنده آئینی، زمینه را برای آرامش بیش از پیش جامعه و پیشگیری از بسیاری آسیب های اجتماعی فراهم نمود. یکی از اهرم های مهم در این راستا استفاده بهینه از روابط عمومی حرفه ایی و موثر در تشکیلات نظام روانشناسی و مشاوره و فعال سازی حرفه ای بیش از پیش آن می باشد. معرفی دقیق و فراگیر رشته و حرفه روانشناسی و مشاوره علمی به تفکیک مرز آن با هر چیز جز آن می انجامد و این خود باعث ارتقاء آگاهی های عمومی واقعی از این رشته و کارکردهای ارزنده فردی و جمعی آن را در پی می تواند داشت. رویکرد هر روانشناس و مشاور یک رسانه و روابط عمومی برای معرفی دقیق این رشته یکی از سیاست های راهگشا در این زمینه می تواند بود که این البته در سایه تقویت همدلی و همگرایی در خانواده روانشناسی و مشاوره کشور میسر می تواند گردید.

۳- دانش افزایی و مهارت آموزی حرفه ایی

یکی از رموز موفقیت حرفه ایی هر صنف، به روز بودن از منظر آگاهی های علمی و مهارت های مربوطه می باشد. اندیشیدن به فرصت های رشد علمی برای اعضاء خانواده روانشناسی و مشاوره کشور و طراحی نظام آموزش و بازآموزی حرفه ایی اثربخش و مداوم، راهی است که در صورت سامان یافتن بیش از پیش آن از سوی ارکان تصمیم ساز جامعه روانشناسی و مشاوره کشور، می تواند زمینه بالندگی علمی و حرفه ایی جامعه روانشناسی و مشاوره کشور را فراهم آورد. تقویت رویکردهای علمی، آموزشی و پژوهشی از طریق تعریف فرصت های مطالعاتی هدفمند بدین منظور پس از اتمام تحصیلات دانشگاهی می تواند بخشی از خلاء موجود فعلی در این زمینه را از میان برداشته و زمینه را برای رشد علمی-آموزشی-مهارتی روانشناسان و مشاوران کشور فراهم آورد. کیفیت اندیشی و کیفیت گرایی مستمر در این پیوند می تواند ماندگاری، پویایی و کارآمدی خدمات جامعه روانشناسی و مشاوره کشور را ضمانت بخشد.

۴- تقویت اخلاق حرفه ایی

حاکمیت بلامنازع اصول اخلاق حرفه ایی بر حیطه های علمی-آموزشی و شغلی-حرفه ایی یکی از اصول مهم موفقیت مانا و رشد پایدار و پیشگیری از بسیاری موانع فرا روی رشد پویا و رو به جلو جامعه روانشناسی و مشاوره کشور خواهد بود. اخلاق حرفه ایی به مثابه لایه و هاله ایی است که از سایر توانمندی های رشد یافته در این راستا می تواند صیانت نموده و فرایند رشد، با پیمودن مسیری سالم، زمینه جهش علمی و حرفه ای روانشناسان و مشاوران کشور را فراهم می آورد.

۵- تقویت هم اندیشی گروهی مبتنی بر ظرفیت های مجامع عمومی

تکیه بر خرد جمعی در جوامع علمی همواره زمینه ساز رشد پایدار میانگین جمعی و برون رفت از موانع نیازمند عزم عمومی را در پی می تواند داشت. در این راستا پیش بینی تشکیل مجامع عمومی سالیانه و فوق العاده در سطوح کشوری و استانی، ضمن آفرینش فرصتی برای تبادل نظر و مشورت، زمینه نظرخواهی از اعضاء خانواده روانشناسی و مشاوره را برای تصمیم گیری در امور مهم مرتبط با این رشته ها فراهم می نماید. نقش آفرینی شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در تصمیم سازی های راهبردی برای جامعه روانشناسان و مشاوران کشور را همانند همه امور شورایی از منظر حقوقی با دو رویکرد متفاوت می توان واکاوید. در رویکرد نخست، اعضاء شورای مرکزی به اعتبار جلب رای اعتماد اکثریت روانشناسان و مشاوران و وکالت و تفویض اختیارات دریافتی از جانب آنان می توانند نظر و تشخیص شخصی خود را مبنای عمل در تصمیم سازی ها قرار دهند. در رویکرد دوم اما آنان علاوه بر نظر خویش به عنوان یکی از اعضاء خانواده روانشناسی و مشاوره موظف به کشف رای، نظر و موضع غالب قاطبه روانشناسان و مشاوران عضو و حتی ناعضو سازمان با مکانیزم های علمی و اصولی می باشنند. در امور راهبردی تکیه بر رویکرد دوم یعنی کشف و به دست دادن مظنه و نیمرخی از نظرات اکثریت جامعه روانشناسی و مشاوره و عدم تصمیم سازی صرفا بر اساس مواضع ، نظرات و تشخیص های شخصی می تواند موجبات تطابق بیشتر تصمیم سازی های با خواست و نظر اکثریت روانشناسان و مشاوران و به تبع آنان تحقق رضایت عمومی، جلب مشارکت همراهانه و احساس تعلق سازمانی بیشتر آنان را فراهم نماید. فعال سازی و استفاده از ظرفیت مجامع عمومی در سطوح ملی و استانی را ناظر به فعلیت بخشی به منافع همین رویکرد می توان دانست.

۶- تقویت انجمن های علمی مرتبط

تقویت انجمن های علمی را مترادف با ظرفیت آفرینی ساختاری برای رشد علمی و حرفه ایی خانواده روانشناسی و مشاوره کشور قلمداد می توان نمود. انجمن های علمی، فرصت هایی برای مطالعه و پژوهش در زمینه های نظری و کاربردی در سطوح مختلف مورد نیاز را فراهم نموده و از این رهاورد اعضاء با عضویت در این انجمن ها، ضمن رشد علمی و حرفه ایی، نسبت به تشریک و تبادل دانش و تجارب علمی خویش مبادرت می توانند ورزید. روابط متقابل هم افزا با انجمن های علمی می تواند میانگین رشد علمی اعضاء و تسهیل دستیابی آنان به دستاوردهای علمی روز مرتبط با رشته تحصیلی و حیطه شغلی را محقق سازد. سازمان نظام روانشناسی و مشاوره می تواند کمک و تسهیل توسعه و تقویت انجمن های علمی در گرایش های مختلف روانشناسی و مشاوره، از ظرفیت های ارزنده آنها بویژه در زمینه آموزش اعضاء مشترک بهره جوید. این اصل ضمن پیشگیری از فربهی تشکیلاتی سازمان نظام روانشاسی و مشاوره که با ماهیت و فلسفه وجودی آن نیز در تباین می نماید، می تواند موجبات تسریع و تسهیل تحقق بخشی از خدمات معطوف به رشد علمی و تجربی اعضاء سازمان را فراهم نماید.

۷-تسهیل نقش آفرینی حرفه ایی اثربخش مبتنی بر موارد پیش گفته

تشریح آخرین بند پیشنهادی را با جمع بندی و نتیجه گیری حول یکی از مصادیق ملموس موجود ادغام می خواهیم نمود. کیفیت گرایی در عین تسهیلگری برای فراهم آوردن نقش آفرینی حرفه ایی دانش آموختگان رشته های روانشناسی و مشاوره در حیطه های مختلف درمانی، آموزشی و پژوهشی و به عبارت ساده تر، تسهیلگری کیفیت گرا، یکی از تکالیف تصمیم آفرین و طراحان نقشه راه حرکت رو به رشد تشکیلات روانشناسی و مشاوره و در راس آنها سازمان نظام روانشناسی و مشاوره می باشد. قرار دادن اعتبار مدارک دانشگاهی دانشگاه های مورد تایید وزارتین علوم و بهداشت به عنوان مبنای اولیه مشروعیت علمی و قانونی اعضاء و تسهیل ارتقاء علمی بیشتر آنان از طریق پیش بینی و تعریف دوره های آموزشی مکمل کمبودها و خلاء های آموزشی و مهارتی دانشگاهی از جمله با اعتماد و تکیه بر ظرفیت های انجمن های علمی به دور از هر گونه تبعیض، تنگ نظری و انحصارگری نخبه گرایانه، می تواند زمینه را برای همگرایی، وفاق، انسجام و بالندگی آحاد روانشناسان و مشاوران کشور و به تبع آن جامعه روانشناسی و مشاوره فراهم نموده و پاسخگوی نیازهای رو به فزونی جامعه به شدت نیازمند خدمات جامعه روانشناسان در حیطه های مختلف مورد نیاز باشد. این رویکرد رشدگرا در مقیاس شخصی هر چند کمتر و آهسته تر، در مقیاس جمعی اما رشدی پیوسته و پایدار در میانگین دانش و توانمندی همه روانشناسان و مشاوران کشور ایجاد خواهد نمود. رشدی که نمود و نماد آن را در تحکیم و توسعه همگرایی و اتحاد حرفه ایی و رضایت عمومی روانشناسان و مشاوران و کیفیت رضایتمندانه خدمات اثربخش آنان به لایه های مختلف جامعه را در صورت تداوم و استمرار این رویکرد می توان در یک بازه زمانی میان مدت به وضوح به نظاره و داوری نشست. اتخاذ این رویکرد-که البته اشاره به پیش نیازهای آن در خلال گفتگوهای ایام تبلیغات انتخاباتی از سوی بخشی از اساتید بزرگ روانشناسی و مشاوره نوید بخش تحقق آن می باشد- می تواند ضمن کاستن از تهدیدات برون صنفی، موجبات اعتلای توام با همدلی جامعه روانشناسی و مشاوره کشور را فراهم آورد. اعتلای همدلانه ایی که طنین آن در سال های پیش رو در توسعه کمی و کیفی خدمات ارزنده این بخش از دانش آموختگان یکی از رشته های مهم علوم انسانی در کشور از یکسو و فروکاستن طیفی از مسائل و مشکلات خانوادگی و اجتماعی با ریشه های روانشناختی نمود می تواند یافت. از یاد نبریم که همدلی یکی از مهم ترین باورها، مهارت ها، پیش نیازها و الزامات موفقیت حرفه ایی در روانشناسی و مشاوره می باشد حال باید دید که روانشناسان و مشاوران این اصل را پیش از مراجعین، در پیوند و ارتباط با اعضاء خانواده خویش چگونه بر قرار می خواهند و می توانند نمود؟ جهت گیری و رویکرد تیم جدید راه یافته به عرصه سیاست گذاری های کلان و راهبردی نظام روانشناسی و مشاوره در پیوندی هم افزا با تلاش های ارزنده پیشینیان و جبران برخی خلاهای باقیمانده در ماه ها و سال های پیش رو تصویر گر میزان تحقق موارد پیش گفته به عنوان برخی پیش نیازهای قوام صنفی-حرفه ایی و علمی-تجربی و به همان نسبت پیشرفت حرفه ایی و عبور از موانع و چالش های فرا رو در این پیوند خواهد بود.

یحیی بازیاری زاده

کارشناس ارشد مشاوره خانواده