فقدان اعتماد ۲

طبق یک تحقیق دانشگاهی, میزان اعتماد شخصی اعتماد به افراد خانواده و نزدیکان در ایران بسیار بالا است, در حالی که میزان اعتماد اجتماعی در حدّ کمی است و این نشان از خصلت قطاعی و بخشی شدن جامعهٔ ایران دارد

بعضی یافته‌ها در مورد ایران

دکتر غفاری سپس بعضی از یافته‌های تحقیق خویش را این‌چنین بیان می‌کند:

- اعتماد به حکومت از مواردی است که همواره مورد توجه علمای علوم اجتماعی به‌خصوص علوم سیاسی بوده است. مفهوم اعتماد به حکومت با مفهوم مشروعیت نیز ارتباط دارد. وی می‌گوید: ۸/۶۷ درصد جامعه مورد مطالعه در تحقیق در ایران دارای اعتماد متوسط و ۱/۲۰ درصد دارای اعتماد به حکومت نسبت به زیاد هستند و تنها ۱/۱۲ درصد اعتماد کمی دارند.

میزان اعتماد اجتماعی نیز این‌چنین است: ۷/۲ درصد افراد جامعه دارای اعتماد اجتماعی کم، ۶/۸۶ درصد متوسط و ۷/۱۰ درصد دارای اعتماد اجتماعی زیاد هستند.

وجود عدالت اجتماعی در جامعه: ۱/۳۵ درصد افراد جامعه مورد بررسی وجود عدالت اجتماعی را کم، ۴/۵۹ درصد متوسط و ۶/۵ درصد زیاد دانسته‌اند.

بر مبنای داوری پاسخگویان میزان وجود ارزش‌های اخلاقی منفی (دوروئی، تظاهر، تقلّب، کلاهبرداری و چاپلوسی) که برای اعتماد اجتماعی نقش فرسایشی دارند چندین‌ برابر عدم وجود آنها است. در مقابل ارزش‌های اخلاقی منفی، ارزش‌های مثبت را داریم که وجود آنها در جامعه مقوم سرمایهٔ اجتماعی و اعتماد اجتماعی هستند. بر مبنای قضاوت پاسخگویان ارزش‌های اخلاقی مثبت که موجب بسط اعتماد اجتماعی می‌شوند در جامعه مورد مطالعه از میزان و گستردگی قابل قبولی برخوردار نیست. بدیهی است که با توجه به وضعیت ارزش‌های اخلاقی منفی و مثبت نمی‌توان انتظار مساعد و مثبتی در مورد وجود اعتماد اجتماعی مؤثر در جامعه داشت.

عام‌گرائی یعنی در سطح نظام شخصیت برخلاف آنچه در جوامع سنتی معمولاً غالب بوده است، این تمایل غالب شود که افراد غیر دوست را دشمن ندانند بلکه بالعکس تمایل به شناسائی متقابل یکدیگر به‌عنوان یک شخص منحصر به فرد که دارای قابلیت‌های خاص خود است وجود داشته باشد. در این تحقیق مشخص شده که ۶/۱۸ درصد افراد مورد مطالعه دارای میزان عام‌گرائی کم، ۱/۶۹ درصد متوسط و ۳/۱۲ درصد دارای عام‌گرائی زیاد هستند.

کارآئی حکومت:کارآئی حکومت بر مبنای توان و موفقیت حکومت در ایجاد امنیت، بالا بردن درآمد و رفاه مردم، رعایت قانون و احترام به آن و نیز حمایت از آزادی‌ بیان و مطبوعات مورد سنجش قرار گرفته است. ۲۲ درصد افراد کارآئی حکومت را کم، ۵/۷۰ درصد متوسط و ۵/۷ درصد زیاد ارزیابی کرده‌اند.

احساس رفاه و آسایش: که با متغیرهای رضایت از امکانات رفاهی خانواده و وضع سلامتی، زندگی خانوادگی و رضایت شغلی اندازه‌گیری شده است. ۱/۴۰ درصد افراد دارای رضایت، ۷/۵۶ درصد نسبتاً راضی و ۱/۳ درصد عدم رضایت دارند.

احساس آزادی و امنیت: که با متغیرهای انتقاد بدون ترس و نگرانی از حکومت، آزادی احزاب و گروه‌ها و عدم نگرانی در سرمایه‌گذاری اقتصادی مورد سنجش قرار گرفته است. داده‌ها بیانگر پائین بودن احساس آزادی و امنیت است.

بر مبنای یافته‌های تحقیق مشخص شده است که متغیرهای جنسیت و وضعیت فعالیت با میزان اعتماد اجتماعی پیوستگی معناداری ندارند اما محرز شده است که میانسالان در قیاس با جوانان و کهنسالان از اعتماد اجتماعی بیشتری برخوردار هستند. افراد بی‌سواد نسبت به افراد باسواد از اعتماد اجتماعی بیشتری برخوردار هستند و نیز اعتماد اجتماعی در میان افراد غیر شاغل و متأهل در مقایسه با افراد شاغل و مجرد میزان بیشتری را نشان می‌دهد. همچنین کسانی که تعلق و هویت طبقاتی خود را در قالب طبقهٔ بالا ارزیابی کرده‌اند نسبت به کسانی که هویت طبقاتی خود را در طبقات پائین و متوسط ارزیابی نموده‌اند اعتماد اجتماعی بیشتری داشته‌اند و در نهایت کسانی که معتقد هستند بیشتر افراد جامعه در طبقهٔ پائین جامعه قرار می‌گیرند نسبت به کسانی که این باور را دارند که بیشتر اعضاء جامعه در طبقهٔ متوسط و بالا قرار می‌گیرند اعتماد اجتماعی کمتری دارند. در نتیجه هرچه افراد تعلق طبقاتی خود را در قالب طبقهٔ بالا ارزیابی کنند و ساختار طبقاتی جامعه را مثبت ارزیابی نمایند اعتماد اجتماعی بیشتری خواهند داشت.

از دیگر یافته‌های تحقیق: در میان زنان نسبت به مردان اعتماد به حکومت بیشتر است. اعتماد به حکومت در میان کهنسالان و جوانان نسبت به میانسالان از میزان بیشتری برخوردار است و همچنین افراد غیر شاغل و مجرد برخوردار هستند. همچنین کسانی که هویت طبقاتی خود را متعلق به طبقات بالا و متوسط دانسته‌اند و نیز کسانی که بر این باور هستند که بیشتر اعضاء جامعه در طبقات بالا و متوسط جامعه قرار دارند اعتماد به حکومت در میان آنها بیشتر است تا کسانی که خود را از طبقهٔ پائین جامعه می‌دانند و معتقد هستند که بیشتر افراد جامعه در طبقهٔ پائین قرار می‌گیرند.

سخن آخر

برای تقویت اعتماد اجتماعی چه باید کرد؟

در نهایت دکتر غلامرضا غفاری راه حل افزایش اعتماد اجتماعی را این‌چنین شرح می‌دهد: ”تلاش در جهت بسط عدالت اجتماعی و ارتقاء کارآئی حکومت و بسط ارزش‌های مثبت که به‌خصوص به لحاظ علمی زمینه‌ساز تقلیل و کاهش شکاف بین اخلاق نظری و عملی است و نیز اطمینان خاطر دادن به اعضاء جامعه از حیث حفظ امنیت و آزادی و تسهیل کردن رفاه اجتماعی آنها تقویت‌کنندهٔ اعتماد اجتماعی است.“