شکستن آینه

در آینه که نگاه می کنیم, فکر می کنیم تصویری که روبه رویمان است تصویر دقیقی است

«در آینه که نگاه می کنیم، فکر می کنیم تصویری که روبه رویمان است تصویر دقیقی است. ولی کافی است یک میلیمتر حرکت کنید تا این تصویر تغییر کند. در واقع به طیف بی پایانی از تصاویر نگاه می کنیم. ولی نویسنده گاهی باید آینه را بشکند- چون در آن سوی این آینه است که حقیقت به ما می نگرد. به عقیده من، به رغم تفاوت های فراوانی که وجود دارد، عزم شجاعانه و راسخ برای بیان حقیقت راستین زمانه و جوامع ما وظیفه خطیری است که در مقام شهروند بر دوش همه ماست. در واقع یک الزام است. اگر چنین عزمی در بینش سیاسی ما جایی نداشته باشد، به احیای آنچه کم وبیش از دست رفته -یعنی شرافت انسانی- امیدی نمی رود.» (از سخنرانی هرولد پینتر در مراسم جایزه نوبل)

انجمن پنغقلمف انگلستان جمعه ۳۱ ژوئیه خبر داد به احترام هرولد پینتر نمایشنامه نویس انگلیسی، جایزه ادبی جدیدی بنیان گذاشته است. جایزه پن/ پینتر هر سال به یک نویسنده خلاق و برجسته انگلیسی یا ساکن انگلستان در هر ژانری اهدا می شود که مجموعه آثارش «به دلیل ارتباط با زمانه حاضر نمونه تفکر هرولد پینتر» باشد و به گفته پینتر نگاهی «شجاعانه و استوار» به جهان و «عزم راسخی برای بیان حقیقت راستین زمانه و جوامع ما» داشته باشد. مبلغ نقدی این جایزه هزار پوند است. جایزه دیگری نیز به همین مبلغ به یک نویسنده زندانی تعلق می گیرد که با مشورت با کمیته نویسندگان زندانی انجمن پن انگلستان انتخاب می شود. مراسم این جایزه ۱۴ اکتبر آینده در کتابخانه بریتانیا برگزار خواهد شد. آنتونیا فریزر بیوه پینتر و رئیس سابق انجمن پن انگلستان که عضو هیات داوران و از مهم ترین حامیان این جایزه است، گفته است؛ «این جایزه قدردانی از شهامت نویسندگانی است که در این کشور و سایر کشورها همچون پینتر موضعی اصولی در زمینه آزادی های نویسندگان اتخاذ کرده اند.» رئیس کنونی انجمن پن انگلستان نیز گفته است؛«پینتر نه تنها نویسنده یی بااستعداد بود، بلکه به طور فعال از ارزش جسارت و تهور در ادبیات دفاع می کرد و غالباً از سوی کسانی که درصدد خاموش کردن نیروی همواره غیرقابل پیش بینی کلمات و افکار هستند، تهدید می شد.»

هرولد پینتر نمایشنامه نویس، فیلمنامه نویس، بازیگر، کارگردان، شاعر و فعال سیاسی انگلیسی دسامبر گذشته پس از مبارزه یی طولانی با بیماری سرطان در ۷۸سالگی درگذشت.

او ۲۹ نمایشنامه - از جمله «جشن تولد»، «نگهبان»، «بازگشت» و «خیانت»- و ۲۱ فیلمنامه نوشت، و ۲۷ نمایشنامه مانند «تبعیدی ها»ی جیمز جویس را به صحنه برد. پینتر از تاثیرگذارترین نمایشنامه نویس های انگلیسی عصر مدرن است. نمایشنامه هایش غالباً روایت تضادهای شدید میان شخصیت های متزلزلی هستند که به دنبال سلطه بر دیگران اند و برای اثبات روایت خود از گذشته تلاش می کنند. خاطره مضمون غالب در نمایشنامه های اوست؛ هستی ما را خاطره یی تسخیر کرده است؛ خاطره یی هر قدر تخیلی یا در معرض خطا از دنیایی از دست رفته که در آن همه چیز امن، مطمئن و قطعی است.

پینتر در جوانی از مخالفان سیاست جنگ سرد بود و به همین دلیل از رفتن به خدمت سربازی امتناع کرد. او از نخستین اعضای کمپین خلع سلاح هسته یی و از حامیان جنبش ضدنژادپرستی در انگلستان بود. با گذشت زمان در مقالات، مصاحبه ها و سخنرانی هایش بیشتر به طور مستقیم به مسائل سیاسی می پرداخت. در ۱۹۸۵ در ماموریتی از طرف انجمن جهانی پن همراه با آرتور میلر نمایشنامه نویس امریکایی، برای بررسی شکنجه نویسندگان در بند و اعتراض به این امر به ترکیه رفت. از مخالفان سرسخت جنگ خلیج فارس، بمباران یوگسلاوی در دوران جنگ کوزوو توسط نیروهای ناتو، جنگ ایالات متحده در افغانستان، حمله به عراق و سیاست های اسرائیل بود. پینتر در جنبش ضدجنگ در انگلستان بسیار فعال بود و بارها از حمله امریکا به عراق انتقاد کرده بود. در اظهارات سیاسی تندش تونی بلر نخست وزیر انگلستان را «ابلهی گمراه» خوانده و دولت جرج بوش را با دولت آلمان نازی مقایسه کرده بود. پینتر در سال ۲۰۰۵ اعلام کرد دیگر نمایشنامه نخواهد نوشت و تمام وقتش را صرف فعالیت سیاسی و سرودن شعر خواهد کرد؛ «گمانم ۲۹ نمایشنامه نوشته ام. فکر می کنم برای من کافی است... اکنون نیروهایم صرف کارهای دیگری می شود- در سال های اخیر چند سخنرانی سیاسی در مکان ها و مناسبت های مختلف ایراد کرده ام... نیروی خیلی زیادی را به طور مشخص صرف اوضاع سیاسی می کنم که در شرایط موجود به نظرم بسیار بسیار نگران کننده است.»

آکادمی سوئد در ۱۳ اکتبر ۲۰۰۵ اعلام کرد تصمیم گرفته است جایزه نوبل ادبیات آن سال را به هرولد پینتر اهدا کند. اعلام این خبر بحث هایی را در پی داشت. مواضع سیاسی تند پینتر انتقادهای زیادی را برانگیخته بود و برخی منتقدان او را شایسته دریافت جایزه نوبل نمی دانستند. اگر چه پینتر به دلیل بیماری نتوانست شخصاً در مراسم اهدای جایزه نوبل شرکت کند، ولی ویدئوی سخنرانی اش با عنوان «هنر، حقیقت و سیاست» در این مراسم پخش شد. این سخنرانی بحث های باز بیشتری را موجب شد و برخی مفسران پینتر را به ضدیت با امریکا متهم کردند. با این حال، پینتر در سخنرانی خود تاکید کرده بود از سیاست ها و اقدامات دولت امریکا (و کسانی که به این دولت رای داده اند) انتقاد می کند، نه از همه شهروندان امریکا که بسیاری از آنها «به وضوح از اقدامات حکومت شان بیزارند و از آنها شرم دارند و خشمگین اند». جایزه نوبل و سخنرانی پینتر بار دیگر علاقه عمومی را به زندگی و آثار او برانگیخت و موجب اجراهای جدید از نمایشنامه هایش و تجدید چاپ آثارش شد.

مژده دقیقی