آرتروز دارید میوه و سبزی بخورید

توصیه های تغذیه ای دکتر تیرنگ نیستانی به آنهایی که درد مفصل دارند

آرتروز یا استئوآرتریت بیماری نسبتا شایعی در حوزه روماتولوژی است که معمولا در ناحیه مفاصل رخ می‌دهد و در سنین بالا احتمال وقوع آن افزایش می‌یابد. در این بیماری استخوان‌ها و مفاصل ساییدگی پیدا می‌کنند و این موضوع با درد و التهاب و محدودیت حرکت بیمار همراه است...

معمولا متخصصان ارتوپدی به افراد مبتلا به آرتروز توصیه می‌کنند وزنشان را پایین بیاورند اما پایین آوردن وزن همیشه کافی نیست و گاهی حتی ممکمن است به نفع بیمار هم نباشد. با دکتر تیرنگ نیستانی، متخصص تغذیه و دانشیار انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم‌پزشکی شهید‌بهشتی، درباره عادت‌های خوب و بدی که به کندی روند پیشرفت بیماری یا تسریع آن کمک می‌کند، گفت‌وگو کرده‌ایم.

آیا افزایش وزن عامل مهمی در بروز آرتروز است؟

بله. افزایش وزن باعث افزایش احتمال آرتروز می‌شود و در صورت بروز می‌تواند عواقب آن را بیشتر کند بنابراین کنترل وزن در پیشگیری و کنترل این بیماری نقش بسیار مهمی دارد.

به بسیاری از افرادی که مشکل آرتروز، به‌خصوص آرتروز زانو دارند، وقتی به متخصص ارتوپد مراجعه می‌کنند، گفته‌ می‌شود باید وزن کم کنند. آیا این توصیه کافی است؟

از نظر درمانی بله اما از دیدگاه تغذیه نباید فقط اضافه‌وزن را در نظر گرفت. باید دید بیمار چه میزان توانایی برای کاهش وزن و ثابت نگه‌داشتن وزن کم‌شده دارد و اینکه عمده وزنی که کاهش می‌یابد، چربی باشد نه بافت ماهیچه‌ای یا استخوانی که در نهایت باعث پوکی‌استخوان شود. وقتی بیماری زیر نظر متخصص تغذیه اصولی وزن کم کند و وزن کم‌شده را ثابت نگه‌دارد، حتی اگر این وزن از نظر پزشک متخصص ارتوپد زیاد نباشد، بسیار مفیدتر از کم کردن غیراصولی وزن است که دوباره برمی‌گردد.

در رژیم غذایی بیمار مبتلا به آرتروز باید به چه مسائلی بیشتر توجه شود؟

در هر رژیم غذایی باید ۳ اصل تنوع، تعادل و تناسب را رعایت کرد. در موارد خاص ممکن است یکی از این اصول به طور ناقص اجرا شود و این متخصص تغذیه است که با اقدام‌هایی مثل مکمل‌یاری باید آن را جبران کند اما به شکل تخصصی‌تر باید بگویم آرتروز یک جنبه التهابی دارد و مصرف سبزی و میوه‌ها می‌تواند به ورود آنتی‌اکسیدان‌ها به بدن که خاصیت ضدالتهابی دارند، کمک کند. سبزی‌ها را بدون محدودیت می‌توان مصرف کرد اما فراموش نکنیم میوه‌ها کالری دارند و نباید بیش از حد مصرف شوند.

بسیاری از بیمارانی که مشکل وزن دارند، به مصرف مواد غذایی آبپز و بخارپز رو می‌آورند و روغن را از برنامه غذایی‌شان حذف می‌کنند. آیا این کار درست است؟

دقت در مصرف چربی‌ها مهم است. مصرف چربی‌های جامد یا مایع گیاهی بیش از حد مورد نیاز بدن می‌تواند التهاب را افزایش دهد. نداشتن تعادل در مصرف روغن‌ها می‌تواند باعث افزایش تری‌گلیسرید خون هم شود. خیلی از افراد به راحتی و بی‌حساب و کتاب شیرینی و بیسکویت می‌خورند غافل از اینکه در این خوراکی‌ها مقادیر قابل‌توجهی روغن‌ اشباع وجود دارد. بهترین کار این است که از روغن‌های مفید مثل زیتون، کانولا یا سویا در حد اعتدال استفاده و مصرف مواد غذایی حاوی چربی پنهان تا حد امکان محدود شود.

شیر و لبنیات چطور؟

دریافت کلسیم مهم است. اگر کلسیم کمتر از حد نیاز دریافت شود، قطعا روند پیشرفت بیماری تشدید می‌شود اما فراموش نکنیم استخوانی که آسیب دید با دریافت اضافی کلسیم بهبود پیدا نمی‌کند. معمولا مصرف ۲ لیوان شیر کم‌چرب یا ماست، مناسب تمام افراد (جز موارد خاص مثل زنان باردار) است. البته این میزان باید روزانه مصرف شود.

یعنی افراد مبتلا به آرتروز لازم نیست مکمل کلسیم مصرف کنند؟

اگر فردی کلسیم مورد نیازش را از طریق رژیم غذایی روزانه دریافت کند، نیازی به مکمل‌یاری اضافی ندارد. مصرف مکمل کلسیم و دریافت کلسیم اضافه نه‌تنها فایده‌ای ندارد بلکه هزینه اضافی است و در درازمدت می‌تواند عارضه‌دار باشد.

چه روش دیگری به بهبود نسبی بیماران کمک می‌کند؟

تحرک و ورزش. بیمارانی که مشکل آرتروز دارند بهتر است با متخصص طب فیزیکی مشورت کنند تا بدانند انجام چه ورزش‌هایی به چه میزان برای آنها مجاز است. این افراد بهتر است با وجود مشکلی که دارند، از نشستن و بی‌تحرکی تا آنجا که امکان دارد، خودداری کنند.

نگاه متخصص تغذیه

دکتر احمد ساعدی

عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران

آرتروز دارید؟ ماهی بخورید!

در ستون «آداب تغذیه» این شماره به پرسش خواننده محترمی (۰۸۷****۰۹۱۲) پاسخ می‌دهیم که از «سلامت» پرسیده‌اند: «از یک سال پیش متوجه شده‌ام به آرتروز زانو مبتلا هستم و از همان موقع مصرف لبنیات را افزایش دادم و سعی کردم در تمام غذاهایم آب قلم بریزم. آیا این عادت‌های غذایی به کاهش دردها و بهبود بیماری‌ام کمک می‌کند؟»

شما اشاره‌ای به قد و وزنتان نکرده‌اید اما توصیه می‌کنم اگر وزنتان بالاست، حتما با رژیم اصولی و زیر نظر متخصص تغذیه آن را پایین بیاورید. به نظر نمی‌رسد مصرف لبنیات و آب قلم خیلی در کاهش روند بیماری‌تان کارساز باشد. بهترین رژیم غذایی برای شما رژیمی با خوراکی‌های حاوی آنتی‌اکسیدان‌ و اسیدهای چرب امگا۳ است که به کاهش التهاب کمک می‌کنند. بهتر است در برنامه غذایی روزانه‌تان میوه و سبزی بیشتری بگنجانید و ماهی بخورید. البته اگر ماهی کم می‌خورید، زیر نظر متخصص تغذیه مکمل امگا۳ مصرف کنید. شیر و ماست پرچرب، آب‌قلم، پاچه و... از آنجا که حاوی اسیدهای چرب اشباع هستند، می‌توانند باعث بدتر شدن وضعیت بیماری‌تان ‌شوند بنابراین بهتر است نوع کم‌چرب لبنیات را انتخاب کنید و به طور کلی مواد غذایی پرچرب به‌خصوص مملو از اسیدهای چرب اشباع را در مقادیر بسیار کم مصرف کنید.

نگاه متخصص طب فیزیکی

دکتر کامران آزما

عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی ارتش

آرتروز دارید؟

در آب راه بروید!

برخلاف تصور عامه مردم، ستون‌فقرات، کمر، مفصل زانو و استخوان ران در حالت نشسته فشار زیادی را تحمل می‌کنند و در حالت ایستاده و هنگام پیاده‌روی، این فشار بسیار کمتر است. در افراد جوان، انجام ورزش‌هایی که روی مفاصل فشار بیش‌ از حد وارد نکند مثل کشش عضلات اطراف مفصل، ورزش‌های قدرتی و ورزش‌های هوازی (شنا، ورزش در آب و پیاده‌روی) در پیشگیری از آرتروز موثرند.

بهترین ورزش برای مبتلایان به آرتروز زانو، راه‌رفتن در آب است چراکه به‌تدریج انجام این حرکت ورزشی باعث کاهش فشار بر زانو می‌شود و با بالا بردن مقاومت مفاصل، به تقویت عضلات کمک می‌کند. البته برای هر نوع آرتروز و برای هر شخص باید ورزش خاص او را تجویز کرد و توصیه می‌شود بیمار در این باره با فیزیوتراپ یا پزشک مشورت کند.

در صورتی که بیماری تمایل به ورزش آبی نداشته باشد، استفاده از دوچرخه ثابت با ارتفاع بلند صندلی به دلیل اینکه بخشی از وزن را به صندلی دوچرخه منتقل می‌کند و از فشار بر زانوها می‌کاهد، به‌خصوص برای افراد چاق مناسب‌ است. البته باید ارتفاع صندلی دوچرخه برای هر فردی جداگانه تنظیم شود، در غیر این صورت درد زانو تشدید خواهدشد. پیاده‌روی یا راه‌رفتن روی تردمیل نیز به این بیماران توصیه می‌شود اما باید از حرکت روی سطوح شیب‌دار به‌خصوص به طرف پایین پرهیز کنند. استفاده از وسایل ورزشی و تجهیزاتی که قابلیت تنظیم براساس شرایط فیزیکی بیماران را ندارند، از جمله وسایل نصب‌شده در پارک‌ها نیز مناسب نیست. درضمن، مبتلایان به آرتروز باید از انجام حرکت‌های شدید، ناگهانی و غیرمعمول خودداری کنند.

سمیه مقصودعلی