بازخوانی تاریخ تمدن اروپا در رادیو صدای آشنا

گزارشی از پشت صحنه برنامه رادیویی «تاریخ اروپا»

روزهای درس و مدرسه، سر کلاس تاریخ و جغرافیا، چند نفری بودیم که موقعیت قاره‎ها و پایتخت کشورهای دنیا را مثل کف دست می‌شناختیم؛ مثلا معلم هنوز لب باز نکرده و کامل نگفته یونان کجاست، یکی از ما سریع دست بالا می‎برد و می‎گفت جنوب اروپا... و دلیلش چیزی نبود جز این‌که معلم برای ما شاگردها، نقشه‎ جهان را خوب تشریح کرده بود.

وقتی قرار شد درباره برنامه رادیویی «تاریخ اروپا» که این روزها از رادیو صدای آشنا برای ایرانیان خارج از کشور پخش می‎شود، گزارشی بنویسم، ذهنم بی‌درنگ به سمت لحظه به لحظه کلاس تاریخ و جغرافیای روزهای مدرسه نقب زد. صدای معلم در ذهنم پیچید و بی‌اختیار، هر چیزی از آن لحظه‎ها در خاطرم مانده بود، روی سطرهای کاغذ جاری شد. زمانی که معلم می‌گفت، بچه‎ها می‎دانید قاره اروپا در نیمکره ‎شمالی کره ‎زمین قرار دارد و اسم دیگرش قاره سبز است؟ بچه‌ها می‎دانید شهرهای مهم تاریخی این قاره کجاست؟ و ما جواب دادیم رم و آتن. وقتی گفت بچه‌ها می‎دانید ولگا، بلندترین رود این قاره به دریای خزر منتهی می‌شود، هاج و واج به او چشم دوختیم و با خود گفتیم چه رود بلندی و آن لحظه که گفت، رود راین، ذهن ما را برد به سمت سینمای ابراهیم حاتمی‌کیا.

برنامه رادیویی تاریخ اروپا که هدفش بازخوانی تاریخ تمدن این قاره از جزیره کرت تا دوره رنسانس و از دوره رنسانس تا اروپای معاصر است، مرا مجاب کرد بار دیگر نقشه قاره سبز را در ذهن مجسم کنم. البته به دلیل این‌که موقعیت جغرافیایی جزیره کرت را دقیق به‎خاطر نداشتم، از طریق نقشه گوگل، سراغ این جزیره رفتم و دریافتم که این جزیره در جنوب یونان قرار دارد و پنجمین جزیره بزرگ دریای مدیترانه است.

● استفاده از موسیقی‌های تداعی‌کننده

قطعه‎ای از آثار بتهوون، نشانگر زنگ آغاز برنامه ۶۰ دقیقه‎ای تاریخ اروپاست؛ ناصر مهربانی تهیه‌کننده، قطعات موسیقی مناسبی برای این برنامه درنظر گرفته است. این را در همان ده تا دوازده دقیقه نخست ضبط برنامه متوجه شدم. صدابردار چراغ قرمز را که روشن می‌کند، طاهره حقیری که گوینده تاریخ اروپاست، شروع می‎کند به خواندن متونی که عباس عربی آن را نوشته است. عربی، سردبیر و کارشناس این برنامه است. صدای حقیری صلابتی دارد که می‎تواند تاریخ را در ذهن مخاطب تصویر کند. تیک اول در ذهنم می‌خورد، آن هم برای انتخاب مناسب گوینده‎ چنین برنامه‌ای که تم تاریخی دارد.

پس از اتمام کار گوینده، تهیه‌کننده از آثار یانی، موسیقیدان یونانی مشهور، قطعه‌ای حماسی برمی‎گزیند و به واقع فضای تاریخی به برنامه می‌دهد. در فواصل و پس از بخش‌‌های مختلف نیز قطعات موسیقی غربی که تداعی‌کننده اعصار و زمان‎های تاریخی است، استفاده می‌شود و تیک دوم در ذهنم نقش می‌بندد.

در استودیو آرام قدم می‎زنم و به گفت‎وگوی تخصصی عباس عربی، کارشناس و علی طهرابند در جایگاه کارشناس ـ مجری، در باب تاریخ رم شرقی و امپراتوری آن عصر (معاصر با قرون وسطی) گوش می‌دهم.

● بازگویی و کالبدشکافی تاریخ

با عباس عربی که معتقد است تا به حال برنامه‎ای به‎صورت مستقل، سریالی و تخصصی که فقط به تاریخ اروپا بپردازد، در رادیو ساخته نشده، به گفت‌وگو می‌نشینم.

او که تاریخ خوانده است، پیش از آن‌که درباره برنامه‎اش حرف بزند، می‎گوید: بخش‎های زیادی از تاریخ ایران را غربی‎ها نوشته‎اند و اغلب منابع موجود درباره تاریخ ایران، منابعی است که ترجمه شده است. عربی ادامه می‎دهد: اکنون در دانشگاه‎های ایران، رشته غرب‎شناسی و تاریخ جهان و اروپا در مقطع دکتری وجود ندارد، اما قرن‎هاست در غرب، رشته شرق‎شناسی در مقاطع مختلف تدریس می‎شود و شاید به همین علت است که واژه مستشرق برای گوش‎ها آشنا و واژه مستغرب برایمان نامانوس است. همین مساله نشان می‎دهد به اشکال مختلف از کنار تاریخ اروپا و غرب، ساده گذشته‎ایم و آن‌طور که باید و شاید به آن نپرداخته‎ایم.

وی پس از این توضیحات، به تشریح هدف تولید برنامه تاریخ اروپا می‌پردازد و می‌گوید: وجود چنین فضایی دلیلی شد تا تصمیم بگیریم در گروه فرهنگ و تمدن رادیو صدای آشنا و از طریق کانال اروپای این شبکه، از زاویه دید یک ایرانی و با زبان مادری و با کمک منابع بزرگ تاریخ جهان، تاریخ اروپا را بازخوانی کنیم تا جغرافیای محل زندگی ایرانیان مقیم خارج از کشور را در کشورهای اروپایی به آنها بشناسانیم و سیر تحولات مناطق مختلف این قاره را برای آنها و تمام مخاطبان بازگو کنیم.

عباس عربی از ساختار و محتوای برنامه‌اش چنین می‌گوید: تاریخ اروپا ابتدا، موضوع برنامه را برای مخاطبان بازگو می‎کند و سپس در یک فضای کارشناسی، موضوع برنامه از زوایای مختلف کالبدشکافی می‌شود. دو بخش نیز در بطن این برنامه قرار دارد: بخش تقویم تاریخ اروپا، وقایع مهم این قاره را به‌صورت هفتگی مرور می‌کند و بخش حکایت تاریخی نیز در قالب طنزگونه و غیرطنز، اشخاص مختلف را که در دوره‎های مختلف تاریخی نقشی ایفا کرده‎اند، سوژه قرار می‎دهد و به معرفی آنها، ویژگی‎های عصر و زمان آنها و در نهایت نقد آنها می‎پردازد. به‌طور مثال، اشخاصی همچون نرون، نوسترآداموس پیشگوی فرانسوی، هانی بال امپراتور رم، دیوژن و... تا به حال سوژه این برنامه قرار گرفته‎اند و از دریچه‎های مختلف درباره آنها صحبت شده است.

منابعی که او برای تولید این برنامه از آنها استفاده می‌کند، کتاب‎هایی همچون تاریخ بزرگ جهان کارل گرینبرگ، تاریخ تمدن ویل دورانت، تاریخ جهان نو پالمر، تاریخ ملل شرق و یونان آلبر ماله و... است.

عباس عربی در ادامه می‌گوید: ما قصد داریم در سری اول تولید برنامه تاریخ اروپا، به بررسی تمدن یونان از جزیره کرت تا دوره رنسانس بپردازیم و در سری دوم تولید این برنامه، وقایع تاریخی این قاره را از دوره رنسانس تا اروپای معاصر، تحلیل و بازخوانی خواهیم کرد.

برنامه تاریخ اروپا، بامداد روزهای جمعه پخش می‌شود. مخاطبان می‎توانند فایل برنامه‎های پخش شده را از طریق آرشیو وب‎سایت این شبکه به نشانی www.sedayeashna.ir دریافت کنند.

نسترن داداشی