کماکان با انحصار به پیش

سال ۹۰ در حالی آغاز شد, که مدیرعامل وقت شرکت مخابرات ایران خبر از رشد ۲ ۴ درصد خطوط تلفن ثابت سال ۸۹ نسبت به سال ۸۸ داد و گفت شبکه تلفن ثابت کشور نسبت به سال گذشته از لحاظ تعداد خطوط با ۵۹۸ هزار و ۱۷۹ شماره افزایش داشت که در مجموع شماره های تلفن ثابت کشور به ۲۵ میلیون شماره رسید و ضریب نفوذ تلفن ثابت نیز ۳۴ ۰۵ به ازای هر یک صد نفر شد

سال ۹۰ در حالی آغاز شد، که مدیرعامل وقت شرکت مخابرات ایران خبر از رشد ۲.۴ درصد خطوط تلفن ثابت سال ۸۹ نسبت به سال ۸۸ داد و گفت: شبکه تلفن ثابت کشور نسبت به سال گذشته از لحاظ تعداد خطوط با ۵۹۸ هزار و ۱۷۹ شماره افزایش داشت که در مجموع شماره های تلفن ثابت کشور به ۲۵ میلیون شماره رسید و ضریب نفوذ تلفن ثابت نیز ۳۴.۰۵ به ازای هر یک صد نفر شد. وی همچنین، عملکرد مخابرات ایران پس از خصوصی سازی را ضعیف برشمرد و گفت: شبکه مخابرات از آنالوگ به دیجیتال ارتقاء یافته، اما به شدت در زمینه تلفن ثابت مورد تهدید رقبا قرار گرفته و باید جهت کاهش درآمد سرویس تلفن ثابت اقدام صورت گرفته و تعرفه های ارتباطی بررسی شوند. وی در عین حال، برنامه سال ۹۰ شرکت مخابرات ایران در بخش توسعه شبکه تلفن همراه را واگذاری ۱۰ میلیون شماره تلفن همراه، دایری یک میلیون شماره تلفن ثابت، نصب ۲ میلیون و ۱۷۵ هزار پورت پرسرعت دیتا، دایری ۲ میلیون و ۸۴۵ هزار پورت پرسرعت دیتا، راه اندازی ۲ هزار دفتر ICT روستایی، معرفی و ارائه حداقل ۱۰ سرویس جدید در حوزه تلفن همراه عنوان کرد. حال با پایان سال ۹۰ باید دید این شرکت خصوصی شده تا کجا به این ادعاهای خود جامه عمل پوشاند.

● آمار نهایی ۹۰

طبق آمار منتشر شده از وضعیت شبکه مخابراتی کشور توسط شرکت مخابرات ایران، در پایان سال ۹۰، مشاهده می شود که ۲۶ میلیون و ۳۶۲ هزار و ۳۷۰ خط تلفن ثابت در کشور با ضریب نفوذی معادل ۳۴.۶ درصد وجود دارند. همچنین، تعداد کاربران موبایل همراه اول ۴۸ میلیون نفر شد که از این میان ۱۶ میلیون نفر مشترک سیم کارت دائمی و ۳۲ میلیون نفر نیز مشترک دارای سیم کارت های اعتباری هستند. همچنین، ضریب نفوذ مشترکان تلفن همراه بالغ بر ۶۳ درصد عنوان شده و ۵۳ هزار و ۳۰۶ کیلومتر از جاده های اصلی و فرعی کشور تحت پوشش این شبکه قرار دارد که بر این اساس ۹۹ درصد از جاده های اصلی، ۸۰ درصد از جاده های فرعی و ۸۲ درصد از مسیر ریلی کشور تحت پوشش شبکه موبایل مخابرات قرار گرفته اند و ۱۱۶۳ شهر نیز دارای پوشش آن هستند. در عین حال، بالغ بر ۵۳ میلیون سیم کارت فروخته شده و در بخش سیم کارت هایی اعتباری ۲۸ درصد رشد روبرو شده است.

سال ۹۰ علیرغم اشباع بازار، هفت میلیون سیم کارت فعال شده و سود خالص شرکت در این سال معادل ۱۵.۷ تریلیون ریال برآورد گشته است. همچنین، رشد مشترکان GPRS از چهار میلیون به ۱۰ میلیون و MMS از ۲.۱ میلیون به ۵.۹ میلیون، انجام ۲۵۰ طرح در بخش خدمات ارزش افزوده از جمله فعالیت های این شرکت در این سال عنوان شده است.

از سوی دیگر، شرکت ارتباطات سیار همچنان رکورددار درآمدزایی مخابرات با درآمد کل ۵۴.۷۲۷ میلیون ریال محسوب می شود. نگاهی به آخرین وضعیت شبکه مخابراتی حاکی از آن است که، در بخش فناوری اطلاعات در زمینه ارائه خدمات اینترنت یک هزار و ۱۵۴ شهر متصل به شبکه دیتا شده و تعداد کاربران اینترنت نیز با محاسبه کاربران اینترنت کم سرعت دایل آپ و پرسرعت ADSL حدود ۲۸.۵ میلیون نفر تخمین زده می شوند. همچنین، بر اساس بررسی های صورت گرفته ۶۸۳ هزار و ۱۲۹ پورت اینترنت پرسرعت توسط مخابرات دایر شده و شمار پورت های نصب شده نیز یک میلیون و ۴۲۶ هزار و ۴۱۹ خط ADSL است.

● تعرفه ها زیاد می شود

همان طور که اشاره شد مدیرعامل وقت مخابرات در ماه های نخستین سال ۹۰ از بررسی تعرفه های ارتباطی به عنوان راهکاری جهت جلوگیری از کاهش درآمد سرویس تلفن ثابت خبر داد که خود آغازگر اتفاقاتی شد که همچنان نیز ادامه دارد. به زعم مدیر عامل وقت مخابرات، بحث افزایش تعرفه با موضوع عادلانه کردن تعرفه ها جهت حمایت از اقشار آسیب پذیر جامعه ترتیب داده شد. اما، در پشت این شعار، رویکرد سودطلبانه با ترفند تعدیل تعرفه های مخابراتی، به دلیل افزایش هزینه ها و با توجیه این که، مخابرات مستقیماً از دولت یارانه دریافت نمی کند اما بعضی از هزینه های مربوط به حامل های انرژی، مخابرات را مشمول طرح هدفمندی یارانه ها می کند، کاملاً مشهود بود. از سوی دیگر، این طرح، ماه ها کلنجار بین مسوولان مخابرات، شورای رقابت و سازمان تنظیم مقررات، در خصوص مرجع تعیین مرجع قانونی تعیین تعرفه را به دنبال داشت که نهایتاًً بر اساس تصمیم شورای رقابت، تعرفه تلفن ثابت افزایش یافت. اما، قیمت تلفن همراه ثابت ماند. به این ترتیب پروژه تغییر تعرفه، مجالی به شورای رقابت داد تا در برابر رگولاتوری عرض اندام کند. این بحث که به گفته فیضی بزرگ ترین چالش مخابرات در سال ۹۰ بود، با افزایش ۱۲ درصدی تعرفه ها پایان یافت. هر چند به گفته پژویان رییس شورای رقابت، حداکثر قیمت تعیین شده، در مجموع حدود ۴ تا ۵ ریال افزایش تعرفه روی هر پالس را در پی خواهد داشت، اما، دلیل این افزایش همچنان در هاله ای از ابهام است. به ویژه از آن جا که مشترکان تغییری در کیفیت خدمات مخابراتی احساس نکرده اند، جای تعجب دارد چرا این خدمات باید گران شود؟ سود این گرانی حتی به میزان ناچیز به جیب چه کسی می رود؟ و نهایتاً چرا مردم باید هزینه ناکار آمدی سیاست های غلطی را پرداخت کنند، که به راحتی می شد با استفاده از فناوری های روز، به کاهش هزینه ها و بهبود فرایندها همت گمارد. این داستان همچنان ادامه دارد.

● سهام مبین نت در دستان همراه اول

یکی از جاهایی که مخابرات در آن ورود نکرده بود، اپراتوری وایمکس بود. چرا که این فناوری جدید بوده و خوشبختانه مخابرات نتوانسته بود در آن ورود کند. اما به ناگاه خبری پخش شد: همراه اول با خرید ۴۰ درصد سهام اپراتور وایمکس مبین نت، عملاً سهامدار مبین نت شد. اگر چه بعد از خصوصی سازی، مدیران مخابرات به منظور گسترش سرویس ها و خدمات، در پی خرید سهام اپراتور وایمکس مبین نت برآمدند اما این اقدام از سوی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به استناد بندی از پروانه مخابرات با مخالفت روبرو شد. بر اساس یکی از بندهای پروانه شرکت مخابرات، این شرکت از سرمایه گذاری در شرکت های با زمینه فعالیت مشابه منع شده که رگولاتوری به استناد این بند از پروانه، از خرید سهام شرکت وایمکس مبین نت توسط مخابرات یا شرکت های زیرمجموعه مخابرات (همراه اول) ممانعت به عمل می آورد. اما در نهایت با مذاکره و حصول تفاهم با رگولاتوری و یافتن راه حل قانونی این مورد رفع شد و به این ترتیب همراه اول، سهامدار اپراتور وایمکس مبین نت شد.

● ارائه خدمات اینترنت پرسرعت

با توجه به گستردگی شبکه مخابراتی، این اپراتور انحصاری در بخش خدمات اینترنت پرسرعت هم ورود کرده و به ارایه اینترنت پرسرعت می پردازد. این در حالی است که، شرکت های خصوصی از ورود مخابرات به بحث اینترنت دل خوشی نداشته و بارها به آن اعتراض کرده اند، اما مسوولان مخابراتی همچنان در موضع خود ایستاده و معتقدند تا زمانی که شرکت های خصوصی جوابگوی تمام متقاضیان برای ارائه خدمات اینترنت پرسرعت نیستند، مجبورند به ارائه خدمات بپردازند. هر چند به نظر آنان، نیازی نیست شرکت های خصوصی نگران ارائه ی خدمات توسط شرکت مخابرات باشند، چرا که بنا نیست شرکت مخابرات ایران در لایه ی دسترسی وارد شود. اما، با توجه به اینکه تنها بستر ارتباطی پهنای باند از طرف شرکت مخابرات ارائه می شود، شرکت های خصوصی در این حوزه با کاهش عملکرد و کارایی مواجه گشته اند. هر چند نهادهای نظارتی هیچ گونه محدودیتی در برابر اشتهای این غول انحصاری اعمال نمی کنند.

● USO (خدمات عام اجباری) شبکه ارتباطات روستایی کشور- ICT روستایی

پس از خصوصی سازی مخابرات، این شرکت دلیلی برای حضور در مناطق محروم و هزینه بر نمی دید. لذا، بحث خدمات عام اجباری کلید خورد که خدمات پایه ای است که دولت بنا بر اصل حاکمیتی خود موظف به ارایه آن ها در اقصی نقاط کشور و نقاط محروم بوده و بر اساس استاندارهای اتحادیه جهانی مخابرات ارایه خدمات تلفن ثابت، ارایه اینترنت با نرخ منطقی و ایجاد دفاتر پیشخوان دولت از آن جمله است. به این ترتیب، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات طی مناقصه ای شرکت فن آوا را به عنوان برنده مناقصه خدمات عام مخابرات (USO) با ۶۰ میلیارد تومان هزینه اعلام کرد که شامل ۵۵۰ روستا می شود. این موضوع هر چند به کام مخابراتی ها تلخ بود اما، موجب شد مخابرات در سال ۱۳۹۰، هیچ نقشی در توسعه ارتباطات روستایی نداشته باشد.

● تجهیزات مخابرات

یکی از چالش های مخابرات کشور در سال گذشته افزایش تحریم ها و خروج شرکت های خارجی یکی پس از دیگری از کشور بود که در ابتدا موجب نگرانی هایی شد. هر چند تمامی اپراتورهای مخابراتی کشور، به نبود مشکل از این جهت اذعان داشتند اما، می شد حدس زد که در به کارگیری فناوری های نوین به مشکل بر خواهند خورد. به ویژه که شرکت هواوی چین که سهم بزرگی از بازار ایران را داشته نیز، خروج خود از بازار را اعلام کرد. پیش از این نیز شرکت هایی همچون اریکسون، نوکیا - زیمنس از فعالیت در بازار ایران صرف نظر کرده و با کاهش تدریجی فعالیت های خود اکنون تنها به نگهداری شبکه هایی که از گذشته قرارداد داشتند، اکتفا کردند تا بتوانند به تدریج از بازار ایران خارج شوند. بد نیست یادآور شویم که طبق قانون همه دستگاه ها و از جمله مخابرات ملزم هستند، تجهیزاتی که در داخل تولید می شود را از خارج وارد نکنند. هر چند با توجه به نارضایتی تولیدکنندگان داخلی شاهدیم که این قانون رعایت نمی شود. اما مسوولان مخابراتی معتقدند که، کمتر از ۳۰ درصد تجهیزات مخابراتی به کشور از کشورهای اروپایی و چین وارد شده و بقیه تولید داخل است. البته اکثر تجهیزات جدید مخابراتی همچون NGN، روتر با سرعت بالا و سوئیچ هایی با ورژن های جدید که هنوز در ایران بومی نشده است، از خارج از کشور تهیه می شود. اگرچه نمی توان منکر شد که هیچ کشوری در دنیا در تولید تجهیزات کاملاً خودکفا نیست و در برخی تجهیزات نیاز است که از خارج وارد کرد، اما بد نیست ارزش سرمایه گذاری در صنعت داخل را دانست و بخشی از سودهای میلیاردی را به آن اختصاص داد تا کم کم به توان فنی بالا در تولید دست یابیم.

● زمستانی ICT

فصل پایانی سال ۹۰ همراه با غروب ابدی بزرگ مرد فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران بود. دکتر وفا غفاریان که در سال ۱۳۳۸ در تهران به دنیا آمد، و از سال ۸۴ رییس هیئت مدیره شرکت مخابرات ایران بود و سابقه معاونت وزارت ICT را در دولت نهم در کارنامه خود داشت، پس از سال ها بیماری، دار فانی را وداع گفت. وی را می توان از جمله شخصیت های تاثیرگذار در مخابرات برشمرد که تا لحظه ای که حضور داشت سایه پر ابهت آن بر سر مخابرات مشهود بود. کما این که با رفتن وی شاهد تغییر در هرم مدیریتی مخابرات پس از سال ها شدیم. مهندس فیضی مدیرعامل سابق مخابرات در گفت و گو با خبرنگار تحلیلگران، گفت: تمام برنامه های پیش بینی شده محقق شد. وی در عین حال، تغییرات مدیریتی فعلی را در مخابرات مرتبط با تغییرات اعضای هیئت مدیره برشمرد و اذعان داشت: یک بحث طبیعی بود. شرایط تغییر کرد و به ناچار این اتفاق افتاد و ربطی به عملکرد نداشت.

● جمع بندی

به این ترتیب، مخابرات سال ۹۱ را در حالی آغاز می کند که همچنان به افزایش مشترکان و دستیابی به شعار برترین اپراتور خاورمیانه را در نظر دارد. اما در دنیایی که رقابت شکل گرفته است، انتظار می رود رقابت سالم و مشتری مداری را مد نظر قرار داد. چیزی که متاسفانه کمتر شاهدش بودیم.

نویسنده: زهرا غلامی