جان پناهی به نام استودیو

آشنایی با تکنیک های متفاوت جلوه های سینمایی

امروزه در سینما از دو تکنیک برای ایجاد تروکاژ یا تمهیدات یا جلوه‌های سینمایی استفاده می‌شود: دسته اول، جلوه‌های ویژه و دسته دیگر، جلوه‌های بصری است. جلوه‌های ویژه تاریخ طولانی‌تری دارد و از سال ۱۸۵۸ از این تکنیک استفاده می‌کنند. در آن سال، روی نگاتیو فیلمی که تهیه شده بود، تغییراتی ایجاد کردند.

تفاوت اصلی جلوه‌های ویژه و جلوه‌های بصری در این است که در جلوه‌های ویژه، سر صحنه فیلمبرداری، اتفاق‌هایی مانند بارش برف و باران یا تصادف خودروها و انفجارها را به شکل کنترل‌شده، شبیه‌سازی می‌کنند. اما جلوه‌های بصری از حدود سال ۱۹۹۰ و پس از فراگیرشدن کامپیوترها، رایج شد. از آن زمان به بعد، استفاده از تکنیک «تصویر تولیدشده با رایانه» گسترش یافت. در این روش، از نرم‌افزار‌ها یا برنامه‌های رایانه‌ای برای تغییر در فیلم‌هایی که ضبط شده است، استفاده می‌کنند. البته در تکنیک جلوه‌های ویژه، از روش‌های متفاوتی برای رسیدن به هدف استفاده می‌شود مانند «Optical Effect» که در این روش از ترفندهای خاصی در هنگام تصویربرداری استفاده می‌کنند؛ برای مثال دوربین را می‌چرخانند یا زیرآب فیلمبرداری می‌کنند. روش دیگر «Mechanical Effect» است که از مهم‌ترین مثال‌هایش می‌توان فیلم پارک ژوراسیک را نام برد. برای تهیه این فیلم، ماکتی از دایناسور تهیه کردند و پس از هر بار حرکت‌‌دادن جزیی اندام‌های این دایناسور، یک فریم عکس از آن تهیه کردند. پس از آن با نمایش متوالی این تصویرها، اینگونه به نظر می‌رسد که این دایناسور در حال حرکت است. به این روش «Stop Motion» می‌گویند. البته بعدها بخش دوم همین فیلم را نیز به روش کامپیوتری ساختند.

امروزه در بسیاری از فیلم‌ها، ربات‌هایی که روکشی از جنس پلاستیک دارند و تکنیسین‌ها آنها را حرکت می‌دهند، نقش دایناسورها یا دیگر جانوران را برعهده دارند. با توجه به قابلیت‌ها و توانایی هرکدام از این شیوه‌ها و همچنین، نقطه‌ضعف‌های هرکدام، سازندگان فیلم تصمیم می‌گیرند از کدام تکنیک استفاده کنند. عوامل زیادی نیز در این تصمیم‌گیری‌ها دخیل است از جمله ماجرا یا داستان فیلم. هرکدام از شیوه‌ها و تکنیک‌های یادشده از لحاظ سرعت تولید، قیمت یا کیفیت، با هم متفاوت است. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که در بسیاری از موارد، کارگردان یا عوامل سازنده فیلم، خود را به یک تکنیک خاص محدود نمی‌کنند و از تلفیق این دو یا چند روش، استفاده می‌کنند. به بیان ساده‌تر ممکن است در یک فیلم ما از یک انفجار واقعی در ابعاد واقعی استفاده کنیم، اما در فیلمی دیگر، یک انفجار واقعی را در ابعاد کوچک تولید ‌کنیم و سپس در کامپیوتر این انفجار را بزرگتر نشان ‌دهیم. برای مثال در یکی از صحنه‌های فیلم «چ» آقای «حاتمی‌کیا»، هلی‌کوپتری به کوه برخورد می‌کند.

ما برای آنکه بتوانیم این صحنه را به خوبی اجرا کنیم، از چهار تکنیک مختلف استفاده کردیم، به بیان بهتر با تلفیق روش‌های متفاوت توانستیم صحنه مورد نظرمان را خلق کنیم. علاوه‌براین، در بسیاری از موارد برای ساخت یک صحنه اکشن در فیلم‌های سینمایی، می‌توان کارهای بدلکاری را در کامپیوتر شبیه‌سازی کرد، اما در برخی از موارد هم شاید لازم باشد که تصویر نزدیکی از بازیگر تهیه شود و در نتیجه ضروری است که از یک بدلکار استفاده کنیم، پس استفاده از هرکدام از این روش‌ها به طراحی صحنه و دکوپاژ مدنظر کارگردان بستگی دارد؛ برای مثال در فیلم ماتریکس ۲، در صحنه‌ای، شخصیت‌های فیلم که موتورسوار هستند، به سرعت رانندگی می‌کنند. برای اجرای این صحنه‌ها، یک موتورسوار در اتوبانی خلوت، رانندگی و بر اساس داستان فیلم، ویراژهایی را اجرا می‌کند، اما در واقعیت خودروی دیگری در برابر او نیست. بعدها در استودیو، به شیوه کامپیوتری در این صحنه‌ها تغییراتی ایجاد می‌کنند به گونه‌ای که انگار خودروهای زیادی با سرعت زیاد در خلاف جهت و از مقابل این موتورسوار عبور می‌کنند.

در این حالت، ایمنی مردم و هنرپیشه‌ها به بهترین شکلی رعایت می‌شود. پس زمانی که مردم یا بازیگران به صحنه بسیار نزدیکند، نمی‌توان از انفجارهای واقعی استفاده کرده یا عملیات خطرناک را اجرا کرد و جلوه‌های سینمایی چاره ‌کار است. با این همه در بسیاری از موارد، لازم است که از انفجارهای واقعی استفاده کرد. در این حالت، رعایت موارد ایمنی بسیار ضروری است. همه همکاران ما که در این بخش فعال هستند، سابقه سال‌ها کار در زمینه جلوه‌های سینمایی دارند و درنتیجه به شناخت کافی از انواع مواد منفجره رسیده‌اند و در نتیجه همیشه موارد احتیاطی را رعایت می‌کنند. برای مثال خود مرحوم «جواد شریفی» سابقه نظامی داشت و بعدها وارد کار سینما شد. تاکید می‌کنم مرحوم «شریفی» باسواد‌ترین فرد در کار جلوه‌های سینمایی میدانی بود و همیشه در کارش دقیق و بااحتیاط بود، ولی همانطور که دیدید باوجود رعایت همه موارد ایمنی، گاهی حوادثی روی می‌دهد که خارج از کنترل ماست.

سیدهادی اسلامی

طراح و سرپرست جلوه‌های بصری مختارنامه، سلام بر فرشتگان و «چ»