رشد فرا ـ شناخت

فرا ـ شناخت, تفکر درباره اندیشه است دانستن «آنچه می دانیم» و «آنچه نمی دانیم» همان گونه که کاری مدیر, مدیریت سازمان است, کـار یک متفکر نیز مدیریت اندیشه است

فرا ـ شناخت، تفکر درباره اندیشه است؛ دانستن «آنچه می‌دانیم» و «آنچه نمی‌دانیم». همان‌گونه که‌کاری مدیر، مدیریت سازمان است، کـار یک متفکر نیز مدیریت اندیشه است. راهبـردهای اساسی فرا ـ شناختی عبارت‌اند از:

۱) پیوند اطلاعات جدید با معلومات قدیمی

۲) انتخاب آگاهانه راهبردهای تفکر

۳) برنامه‌ریزی، نظارت و ارزیابی فرایندهای تفکر

اندیشه هر کسی مسئول رفتار اوست. فرا ـ شناخت تعیین می‌کند کی باید از راهبردهای فرا ـ شناختی استفاده کرد. همچنین راهبردهای لازم برای توضیح یک مسأله و جستجوی راه‌حل‌های جایگزین را انتخاب می‌کند، و تحت فشار زمان و انرژی جریان جستجوی اطلاعات را تغییر می‌دهد.

فرا ـ شناخت اندیشه انسان را نظارت، هدایت و قضاوت می‌کند. فرا ـ شناخت ارزیابی می‌کند و تصمیم می‌گیرد که کی یک مسأله در حدی رضایت‌بخش حل شده است یا کی نیازهای زندگی روزانه اولویت موقتی یا دائمی بیشتری دارد.

مطالعات نشان می‌دهد که رشد یادگیری تابع آموزش مستقیم راهبردهای فرا ـ شناختی است. همچنین آموزش مستقیم راهبردهای تفکر ممکن است سودمند باشد و به تدریج کاربرد مستقل آن‌ها را گسترش دهد.

هدف اصلی آموزش و پرورش، آموزش چگونه یادگرفتن و گسترش مجموعه‌ای از فرایندهای تفکر است که می‌توان از آن‌ها برای حل مسائل استفاده کرد. کانون فعالیت‌های مدرسه یعنی مرکز رسانه‌ای کتابخانه مدارس مکان ایده‌آلی است برای تلفیق انواع مهارت‌ها در حوزه‌های درسی یا حوزه‌های مورد علاقه دانش‌آموزان، هنگامی که درزندگی وضعی‌پیش می‌آید که نمی‌توان در میان پاسخ‌های اکتسابی جوابی برای آن یافت، رفتار فرا ـ شناختی دست به کار می‌شود. در حقیقت مهارت‌های فرا ـ شناختی زمانی مورد نیاز هستند که پاسخ‌های متداول توفیقی ندارند. راهنمایی برای شناختن راهبردهای فرا ـ شناختی و تمرین برای به کاربردن آن‌ها به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا مسائل سراسر زندگیشان را با موفقیت حل کنند.

● راهبردهای رشد رفتارهای فرا ـ شناختی

۱) شناختن «آنچه می‌دانید» و «آنچه نمی‌دانید»

در آغاز یک فعالیت پژوهشی دانش‌آموزان باید درباره معلومات خود تصمیمی آگاهانه بگیرند. بنابراین ابتدا آن‌ها «آنچه تا به حال درباره.... می‌دانم» و «آنجه می‌خواهم درباره.... یاد بگیرم» را روی کاغذ بنویسند. هنگامی که دانش‌آموزان سرگرم تحقیق شدند، هر کدام از اظهارات اولیه خود را با اطلاعات دقیقتر تایید، شرح و تفصیل یا جایگزین خواهند کرد.

۲) حرف زدن درباره تفکر

حرف‌زدن‌ها درباره تفکر مهم است، زیرا دانش‌آموزان به واژ‌ه‌نامه‌ای فکری نیاز دارند. معلمان هنگام برنامه‌ریزی و حل مسأله باید با صدای بلند فکر کنند تا دانش‌آموزان امکان‌ یابند طبق همین فرایندهای نمایش داده شده اندیشه‌ورزی عمل کنند.

الگوسازی و گفت‌وگو دایره لغتی را که دانش‌آموزان برای تفکر و بیان افکارشان نیاز دارند، گسترش می‌دهد. نام‌گذاری فرایندهای تفکر هنگامی که دانش‌آموزان آن‌ها را به کار می‌برند، برای شناخت دانش‌‌آموز از مهارت‌های فکری نیز مهم است.

راهبرد سودمند دیگر، حل دو نفری مسأله است. دانش‌آموزی که درباره مسأله‌ای حرف می‌زند، فرایند تفکرش را توصیف می‌کند. شریک او نیز با گوش دادن و سؤال‌کردن به روشن ساختن تفکر کمک می‌کند. به همین ترتیب، در آموزش دوسویه گروه‌های کوچک دانش‌آموزان به نوبت نقش معلم را در سؤال کردن، توضیح دادن و خلاصه کردن مطالب ایفا می‌کنند.

۳) داشتن یک ژورنال فکری

شیوه دیگر رشد فرا ـ شناخت، استفاده از یک دفتر یادداشت روزانه یا دفتر گزارش روزانه یادگیری است. این دفتر، دفتر خاطراتی است که دانش‌آموزان در آن درباره افکارشان تعمق می‌ورزند و آگاهی‌هایشان از ابهامات و گسستگی‌ها را ثبت می‌کنند و درباره چگونگی روبرو شدن با مشکلات به اظهارنظر می‌پردازند. این ژورنال، دفتر ثبت روزانه فرایند است.

۴) برنامه‌ریزی و خود ـ تنظیمی

دانش‌آموزان باید در مقابل برنامه‌ریزی و سامان‌بخشی به یادگیری خود مسئولیتی روزافزون برعهده گیرند. خودگردان شدن برای دانش‌آموزان هنگامی که یادگیری به وسیله شخص دیگری برنامه‌ریزی و نظارت می‌شود، دشوار است.

دانش‌آموزان می‌توانند برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های یادگیری شامل ‌برآورد زمان موردنیاز، سازماندهی مظالب و زمان‌بندی جریان کار تا تمام شدن نهایی آن را بیاموزند. انعطاف‌پذیری مرکز منابع و دسترسی به مجموعه ای متنوع از مطالب به دانش‌آموزان امکان می‌دهد، تا این کار را انجام دهند. همین قدر که دانش آموزان هنگام پرداختن به فعالیت یادگیری، فکر کردن و سوال کردن از خودشان را یاد گرفتند، معیارهای ارزشیابی نیز باید همزمان و همگام با آن‌ها رشد کند.

۵) خواستن گزارش فرایند تفکر

انسداد فعالیت‌ها دانش‌آموز را به گفتگو درباره فرایندهای تفکر معطوف می‌کند تا آگاهی از راهبردهایی را که می‌توان در سایر وضعیت‌های یادگیری به کار برد، بسط دهد. یک روش سه مرحله‌ای سودمند است.

نخست، معلمان دانش‌آموزان را به بازبینی فعالیت‌ها و جمع‌آوری اطلاعات درباره فرایندهای تفکر و احساسات وامی‌دارند. سپس، گروه‌ها را در قالب طرح‌های مربوط به هم طبقه‌بندی و راهبردهای به کار رفته تفکر را شناسایی می‌کنند.

در نهایت، به ارزیابی موفقیت خود می‌پردازند و راهبردهای نامناسب را کنار می‌گذارند و ارزشمندی آن‌ها را برای کاربردهای آتی تعیین و رویکردهای امیدارکننده جایگزین را جستجو می‌کنند.

۶) ارزیابی خود

تجربه‌های خودسنجی هدایت شده را می‌توان از جلسات فردی و فهرست‌هایی که بر فرایندهای تفکر متمرکزند، آغاز کرد. به تدریج خودسنجی، مستقلانه‌تر به کار برده خواهد شد. وقتی دانش‌آموزان دریافتند که فعالیت‌های یادگیری در رشته‌های مختلف مشابه هستند، انتقال راهبردهای یادگیری به وضعیت جدید را آغاز می‌کنند.

● ایجاد محیط فرا – شناختی

محیط فرا – شناختی آگاهی همراه با تفکر را تشویق می‌کند. معلمان، متخصصان رسانه‌ای کتابخانه مدرسه و دانش‌آموزان در برنامه‌ریزی مشارکت دارند. راهبردهای تفکر همچنان موضوع بحث هستند و ارزشیابی در حال پیشرفت است.

در خلق یک محیط فرا – شناختی نظارت می‌کنند و دانش خود را به کار می‌گیرند، و برای کمک به دانش‌آموزان در آگاه شدن از تفکرشان آگاهانه رفتار فرا – شناختی را الگوسازی می‌کنند. راهبردهای فرا – شناختی از پیش در گنجینه آموخته‌های معلمان وجود دارد. ما باید از این راهبردها آگاه شویم و آن‌ها را آگاهانه برای دانش آموزان الگو قرار دهیم.

حل مسأله و فعالیت‌های پژوهشی در همه رشته‌ها فرصت‌هایی برای رشد راهبردهای فرا- شناختی فراهم می‌کند. معلمان باید توجه دانش‌آموز را به این مطلب معطوف کنند که چگونه کارها انجام می‌شود.

جریان اهداف علاوه بر مضمون اهداف باید همزمان و همگام با دانش‌آموزان ایجاد و ارزیابی شود تا آن‌ها کشف کنند که فهم و انتقال جریان‌های تفکر، یادگیری را بهبود می‌بخشد.

در این جهان به سرعت در حال تغییر، چالش آموزش کمک به دانش‌آموزان در توسعه مهارت‌هایی است که منسوخ نخواهد شد.

راهبردهای فرا – شناختی برای قرن ۲۱ ضروری هستند. آن‌ها به دانش‌آموزان امکان می‌دهند با موفقیت از پس وضعیت‌های جدید برآیند. معلمان و متخصصان رسانه‌ای کتابخانه مداس روی استعدادهای دانش‌آموزان و همچنین دسترسی به گنجینه‌ای از منابعی سرمایه‌گذاری می‌کنند که محیطی فرا – شناختی خلق خواهد کرد، محیطی که پرورش متفکران مستعدی را که مسأله گشایان موفق و فراگیران مادام‌العمر هستند، تشویق می‌کند.

نویسندگان: ایلین بلکی و شیلا اسپنس

مترجم: حمیدرضا زکربا

منبع: education. Com