حقوق همسفران نسل بشر

علم و تمدن جدید همواره نگاهی متفاوت از پیشینیان به حیوانات داشته است طرح مسائلی چون عدم وجود احساسات, نداشتن هوش و رفتارهای صرفاً غریزی از سوی برخی كارشناسان و دانشمندان, زمینه رفتارهای نامهربانانه و غیرانسانی­ای را با حیوانات فراهم آورده است

آنچه در پی می­آید، مطلبی است جالب و خواندنی كه به تشریح برخی یافته­های جدید دانشمندان و رفتارشناسان حیوانات پرداخته است كه ضرورت توجه بیشتر بشر در سفر رو به آینده­اش را اجتناب ناپذیر می­نماید.اگرچه در سال­های اخیر، عمده مباحث علمی به پیشرفت­های نوین در عرصه­های بیوتكنولوژی، نانوتكنولوژی، كامپیوتر و یا سوالات مبهم و اسرارگونه­ای چون عمر جهان و... معطوف شده است، اما مسائلی بس محرمانه و پنهانی در آزمایشگاه­های سراسر جهان، توجه برخی دانشمندان را به خود جلب نموده است كه می­تواند حتی درك و فهم ما نسبت به جهان را با ابهامات رازگونه بیشتری همراه سازد. نكته جالب توجه دراین باره آن است كه تأمین كنندگان مالی بسیاری از این­­گونه تحقیقات، شركت­هایی همچون «مك دونالد»، «برگر كینگ»، «كی­اف­سی» و دیگر عرضه­كنندگان غذاهای حاضری هستند كه سعی آن­ها، مخفی نگه داشتن بسیاری از نتایج این گونه تحقیقات بوده است. به واسطه حمایت­هایی كه از سوی فعالان حقوق حیوانات و نیز حمایت روبه رشد جامعه از رفتارهای انسانی با حیوانات صورت پذیرفته است، این شركت­ها به طور مخفیانه­ای دست به تحقیق­هایی هدفمند در حوزه­های مختلف و از جمله شرایط عاطفی، روانی و رفتاری حیوانات زده­اند كه البته یافته­هایشان واقعاً نگران كننده است. برخی یافته­ها حكایت از آن دارد كه ظاهراً رفتار حیوانات از آنچه كه پیشتر تصور می­شد، به آدمی شبیه­تر است؛ آن­ها نیز درد و رنج را حس می­كنند، فشارهای روحی را درك می­كنند و محبت و عطوفت و حتی عشق به یكدیگر را درمی­یابند. برخی مطالعات بر روی حیوانات و از آن جمله خوك­ها مبین آن است كه حتی این حیوان هم عواطفی حساس دارد و در صورتی كه در انزوا قرار گیرد، دچار آشفتگی روحی می­شود. در آلمان، دولت این كشور به دنبال انتشار برخی یافته­ها از پرورش دهندگان صنعتی این حیوان خواسته است تا حداقل روزانه ۲۰ ثانیه با خوك­های خود در تماس باشند و به منظور جلوگیری از هرگونه درگیری بین آن­ها، دو تا سه اسباب­سازی در اختیار آن­ها قرار دهند. اخیراً، محققین به دنبال انتشار مقاله­ای در نشریه معتبر «ساینس» كه در آن به توانایی­های ذهنی و ادراكی نوعی كلاغ پرداخته است، سخت شگفت­زده شده­اند. قضیه از این قرار بود كه در آزمایشی كنترل شده، دانشمندان دانشگاه آكسفورد به دو كلاغ با نام­های بتی و ابل دو سیم، یكی صاف و دیگری خمیده دادند تا به كمك آن، تكه گوشتی را از داخل یك محفظه درآوردند، اما هر دوی آن­ها به سراغ سیم خمیده رفتند. در كمال تعجب، ابل یعنی كلاغ نر قوی­تر، این تكه سیم را دزدیده و بتی را با سیم صاف تنها گذاشت. در چنین شرایطی بود كه بتی بی­درنگ با نوك خود شروع به خم كردن این سیم صاف نمود تا آن را به شكل سیم ابل درآورد. سپس با این سیم خمیده جدید، به سراغ محفظه رفته و گوشت را از داخل آن بیرون آورد. دانشمندان این آزمایش را ده بار دیگر تكرار نمودند و این كلاغ در نه مورد، دست به چنین اقداماتی زد كه این خود بیانگر توانایی چنین موجودی در خلق ابزار مورد نیازش است. اما آزمایش دیگر به آلكس، طوطی سبز آفریقایی مربوط می­شود كه توانایی انجام كارهایی را دارد كه پیشتر تصور می­شد، تنها از عهده آدمی برمی­­آید. این نوع طوطی، توانایی تشخیص بیش از چهل نوع شیئی مختلف و شناسایی هفت رنگ را دارد كه با این توانایی می­تواند اشیا را در مقولات و انواع مختلف خود شناسایی و جداسازی نماید. از دیگر آزمایش­های شگفت­آور می­توان از كوكو یعنی گوریلی كه زبان اشاره را آموخته، نام برد. این گوریل توانایی استفاده از هزار نشانه و فهم چندین هزار واژه انگلیسی را دارد. بهره هوشی این جانور در آزمون­های هوش انسان، بین ۷۰ تا ۹۵ متغیر بوده و اگرچه وی در این مقیاس جزو طبقه­ كند هوش به حساب می­آید، اما به هیچ وجه عقب افتاده محسوب نمی­شود. ابزارسازی و مهارت­های زبانی، دو ویژگی­ای هستند كه بسیاری بر آن باورند كه مخصوص آدمی بوده و هست. اگرچه مدت­هاست كه فلاسفه و رفتارگرایان استدلال می­نمایند كه مقوله خودآگاهی از جمله مشخصه­های مخصوص به انسان است، اما طبق برخی بررسی­های جدید و از آن جمله آزمایشی كه چندی پیش در باغ وحش ملی واشنگتن صورت پذیرفت، مشخص شد كه اورانگوتان­ها توانایی تشخیص اندام خود در آینه را دارند. به عنوان مثال، چانتك كه در باغ وحش آتلانتاست، از آینه برای تمیز كردن دندان­ها و نیز تنظیم عینك دودی خود بر روی صورتش استفاده می­كند. از جمله موارد دیگری كه از مرزهای تمایز انسان و موجودات دیگر محسوب می­شود و دانشمندان مدت­هاست كه آن­را بدیهی­شمرده­اند، سوگواری نوع بشر برای همنوعانش و عدم وجود چنین پدیده­ای در حیوانات است. از آنجا كه حیوانات دركی از مقوله جاودانگی ندارند، مفهوم مرگ را هم نمی­فهمند، اما شواهد عدیده­ای بیانگر آن است كه مثلاً فیل­ها، غالباً برای چندین روز آرام و بی­حركت در كنار بدن مرده اعضای خانواده خود می­ایستند و بعضاً با خرطوم خود بدن آن را لمس می­كنند. جویس پول زیست­شناس كنیایی­ای كه بیست و پنج سال به مطالعه رفتار فیل­ها پرداخته، در این باره می­گوید: «شكی ندارم كه این موجودات احساساتی عمیق دارند و از مقوله مرگ، دركی درخور توجه دارند.»بی­شك، یافته­های جدید در این حوزه با آنچه كه علم همواره مدعی آن بوده است، بسیار متفاوت است. تا همین اواخر، دانشمندان این موضوع را مطرح می­كردند كه عمده حیوانات براساس نوعی غریزه صرف رفتار می­كنند و رفتارهای مختلف آن­ها اساسی ژنتیكی دارد؛ اما مطالعات مختلف، بیانگر موضوعی بس متفاوت است. به عنوان نمونه، پرنده­ای چون غاز، نحوه جهت­یابی را به جوجه­های خود یاد می­دهد و این خود بدان معناست كه حیوانات هم تاحدودی قادرند، دانش خود را به نسل­های بعدی انتقال دهند. اما به راستی با نگاهی به این موارد، باز هم رواست كه در قبال حیوانات موجود در عرصه طبیعت، چنین رفتاری داشته باشیم؟ پاسخ ما به هزاران­هزار حیوانی كه همه ساله در آزمایشگاه­ها با دردناك­ترین آزمایش­ها روبرو­می­شوند،­چیست؟ و یا تكلیف ما درقبال میلیون­ها حیوان اهلی­ای كه در غیرانسانی­ترین شرایط پرورش می­یابند تا هر چه سریع­تر به كشتارگاه­ها فرستاده شوند و به مصرف غذای آدمی برسند، چیست؟ كشتن حیوانات و شكار آن­ها برای تفریح و سرگرمی بشر چه توجیهی می­تواند داشته باشد؟ و...بی­شك استناد به چنین مطالعات و بررسی­های جدید، در سفر آدمی در این عصر جدید باید جایگاهی ویژه یابد و بایستی این حق را به همه جانوران در عرصه طبیعت بدهیم كه آن­ها هم مانند ما به همین میزان، حق حیات و استفاده از طبیعت را دارند و باید دوشادوش ما به زندگی خود ادامه دهند.

منبع:

www.guardian.co.uk

* Jeremy Rifkin، نویسنده و منتقد برجسته آمریكایی. از وی تا كنون آثاری چون «جهان در سراشیبی سقوط، «پایان كار» و «قرن بیوتكنولوژی» به فارسی ترجمه شده است.

نویسنده:جرمی ریفكین

منبع: ماهنامه سیاحت غرب/شماره هجدهم/دی ۱۳۸۳