دو روی سکه

عربستان با وجودتنش های سیاسی و اجتماعی موجوددر داخل کشورش از رونق اقتصادی مناسبی برخوردار است

اقتصادعربستان سعودی اگرچه به شکل متمرکز زیر نظر دولت مرکزی و مبتنی بر نفت است، اما بر خلاف اقتصادهای با این ویژگی ، توانسته نسبتاً موفق عمل کند.

شایدبزرگترین مشکل این اقتصادبا ثبات، بیکاری ۳۲ درصدی شهروندان سعودی باشدکه ریشه در شکل فرهنگی و تاریخی زندگی اعراب شبه جزیره و البته میزان مهاجرت زیادبه این کشور دارد. شانزده میلیون نفر از جمعیت ۲۷ میلیون نفری عربستان را مهاجران تشکیل می دهندکه بیشترشان در بازار کار مشغول اند. تورم ۵ درصدی عربستان اما کمترین تورم در میان کشورهای خاورمیانه است. همچنین هر دلار آمریکا برابر ۷۵/۳ ریال سعودی است که این نرخ از ۱۹۸۵ تا به امروز تغییری نکرده است.

● تاریخ و جغرافی شبه جزیره

هر چندبیش از یک چهارم مساحت عربستان سعودی که "ربع الخالی" نامیده می شودکاملاً خالی از سکنه است، اما این کشور با مساحت ۲ میلیاردو ۱۴۹ میلیون کیلومتر مربع بزرگترین کشور غرب آسیا است. این کشور با عمان، قطر، یمن، عراق، اردن، کویت و امارات متحدمرز مشترک داشته و توسط اقیانوس هند، دریای عمان، دریای سرخ و خلیج فارس محصور شده است. آب و هوای این سرزمین گرم و خشک است و بیشتر زمین های آن را بیابان های ماسه ای تشکیل می دهند. همین عامل باعث شده تا ساکنین اولیه شبه جزیره که اقوام سامی بوده انددر ۶ هزار سال قبل به سمت فلسطین و بین النهرین مهاجرت کنندو تمدن های کنعانی ها و آموری ها را پدیدآورند، هر چندقبایل باقیمانده تا سال ها بعدبرای یافتن چراگاه و آب در صحرای عربستان سرگردان بودندو با هم به جنگ و درگیری می پرداختند. این عدم مزیت نسبی در برآورده کردن نیازهای اولیه بشری در این منطقه باعث شدتا از یک سو ساکنین آن تا مدت ها به شکل بدوی به زندگی بپردازندو از سوی دیگر سرزمینشان جذابیتی برای اقوام دیگر نداشته باشدتا شایدبا سلطه تمدنی بزرگتر به پیشرفت نایل شوند.

ظهور اسلام راه پیشرفت و رهایی مردم عربستان بود. امروزه اسلام تنها دین رسمی در این کشور به حساب می آیدو ساخت هر عبادتگاهی به جز مسجددر این کشور ممنوع است. بیش از ۹۰ درصدجمعیت عربستان را اهل تسنن تشکیل می دهنداما محل سکونت اقلیت شیعه به خاطر وجودذخایر نفتی عظیم در آن منطقه، اهمیت استراتژیک خاصی دارد.

در سال ۱۹۳۲ با به قدرت رسیدن ملک فیصل حکومت مطلقه در دست خاندان سعودی افتاد. آل سعودقانون اساسی کشورشان را بر اساس تفسیر فقه حنبلی از شریعت اسلام قرار داده اندو خودرا خادم حرمین شریفین (مسجدالحرام در مکه و مسجدالنبی در مدینه) می نامند. مسافرت گسترده حجاج به این اماکن مقدس و درآمدحاصله از آن و بازار پر فروش کالا در پی آن، نقش مهمی در اقتصاداین کشور دارد. اما عدم وجودفضای دمکراتیک در این کشور یک چالش جدی محسوب می شود. در سال ۲۰۱۱ اکونومیست رتبه عربستان را در میان ۱۶۷ کشور موردبررسی از نظر شاخص دمکراسی ۱۶۱ اعلام کرده است .

پارلمان، انتخابات و احزاب در روش حکومت سعودی جایی ندارندو قوای سه گانه در کشور مستقیماً زیر نظر نهاد"پادشاهی" قرار دارند. این شکل حکومت دیوار بزرگی را برای ارتباط این کشور با سایر کشورها ایجادکرده است. کشورهای غربی تا جایی که امکان داردبرای منافع خودبه ارتباط تجاری با عربستان می پردازندو درباره شکل حکومت و دمکراسی در عربستان سکوت می کنند. از طرف دیگر مردم کشورهای مسلمان منطقه هم که در سال های اخیر به آزادی های مدنی نسبی دست یافته اندعلاقه ای به این شکل مردم داری ندارند. در حال حاضر این کشور تنها با اتکا به نفت و البته جایگاه ویژه اماکن مقدس در سرزمین حجاز سعی در اقناع دولت ها برای همسویی با اهداف خوددارد. در همین رابطه است که برای نفوذ هر چه بیشتر در منطقه سعی در تخریب وجهه جمهوری اسلامی ایران به عنوان مهمترین رقیب خوددر منطقه دارد. مسایل هسته ای کشورمان و تحریم های بین المللی بهترین دستاویز عربستان برای ترساندن دولت ها از ارتباط با ما شده است. در کنار این امر دامن زدن به اختلافات شیعه و سنی و متهم کردن ایران به عنوان دشمن مردم سنی منطقه می تواندجایگاه کشورمان را در میان ملت ها به خطر بی اندازد.

● میدان های سرنوشت ساز

عربستان سعودی از نظر منابع طبیعی دارای ذخایر غنی طلا، مس، آهن و البته نفت است. این کشور با ۲۶۳ میلیاردبشکه نفت، ۲۶ درصدذخایر نفت جهان و بیش از یک سوم نفت اپک را در اختیار دارد. حق کشف و تولیدنفت عربستان از ابتدا (۱۹۳۳) بر عهده مؤسسه آرامکو - متشکل از ۴ شرکت نفتی آمریکایی - بود. در سال ۱۹۷۳ و پس از حمایت ایالات متحداز اسراییل در جنگ اکتبر، دولت عربستان ۲۵ درصدسهام این شرکت را خریدو در سال بعدآن را به ۶۰ درصدافزایش داد. در نهایت در سال ۱۹۸۰ دولت کنترل کامل این شرکت نفتی را با خریدصددرصدسهام به دست آوردو اصلاحاتی در شکل مدیریت آن ایجادکرد. اما در ۱۹۸۸ مالکیت این شرکت عظیم نفتی را که به آرامکوی سعودی تغییر نام داده بود، به طور کامل به بخش "خصوصی" اعطا کرد.

"الغوار" بزرگترین میدان نفتی جهان با ۷۰ میلیاردبشکه ذخیره اثبات شده به تنهایی نیمی از ظرفیت تولیدعربستان را دربرمی گیرد. عربستان روزانه ۱۰ میلیون بشکه نفت تولیدمی کندو مقاماتش مدعی اندمی تواننداین رقم را به سادگی به ۱۵ میلیون برسانندو ۵۰ سال آن را حفظ کنند. این ذخایر هر روز بایداز خلیج فارس و تنگه هرمز به کشورهای هدف منتقل شوند. هر چنداین مسأله می تواندعامل مهمی برای نزدیکی سیاسی ایران و عربستان و شکل گیری یک اتحادقدرتمنددر خاورمیانه باشد، اما افق روابط کشورمان و عربستان در هاله ای از ابهام قرار دارد. اختلاف موجودمیان این کشورها به حدی است که نمی توان انتظار یک اتحاددیپلماتیک حتی با منافع بسیار زیادرا داشت - اتحادی که حتی می تواندیک بلوک قدرتمندو تأثیر گذار را در مقابل اقتصاداصیل غرب و رشدشتابان شرق تشکیل دهد. بنابراین خالی از لطف نیست که رابطه بین ایران و عربستان سعودی را تا حدامکان تحلیل کنیم.