غریب مثل سواد رسانه ای

امروزه یکی از بحث های مهم پیرامون رسانه ها سواد رسانه ای و افزایش سطح سواد مخاطبان است

امروزه یکی از بحث‌های مهم پیرامون رسانه‌ها سواد رسانه‌ای و افزایش سطح سواد مخاطبان است. کشورهای پیشرفته از طریق نهادهای مردمی و مدنی یا دولت‌های خود کمر به آموزش سواد رسانه‌ای به شهروندان خود بسته‌اند تا شهروندانی آگاه‌تر و مطلع تر داشته و به تبع آن کشوری توسعه‌یافته‌تر داشته باشند. هرچند این مفهوم در ایران بسیار مهجور و ناشناخته است اما تلاش در جهت جا انداختن سواد رسانه‌ای می‌تواند به رشد و توسعه سرزمین عزیزمان کمک کند. برای سواد رسانه‌ای تعاریف متعددی شده است اما در یکی از جامع و مانع‌ترین این تعریف‌ها سواد رسانه‌ای را این چنین با کلمات به تصویر کشیده‌اند: «توانایی دسترسی، تحلیل، ارزیابی و برقراری ارتباط با پیام های رسانه ای در اشکال مختلف.» سواد رسانه‌ای بر پایه مفاهیمی قرار دارد که عبارتند از:

۱) رسانه ها واقعیت را بازسازی می‌کنند. یعنی میان شیوه ارائه وقایع به وسیله رسانه‌ها با شیوه درک مخاطبان رسانه رابطه معناداری وجود دارد. هنگامی که ما درک مستقیمی از مسائل را نداشته باشیم درنتیجه رسانه‌ها واسطه درک ما خواهند بود یعنی رسانه‌ها دنیا را آنطور که مایل هستند برای ما به تصویر می‌کشند.

۲) رسانه‌ها به بازنمایی پیچیده‌ای از حقایق بیرونی می‌پردازند، به گونه‌ای که تشخیص مرز میان واقعیت و مجاز غیرممکن و دشوار است. رسانه ها دنیایی را به ما نشان می‌دهند که اگرچه حقیقی به نظر می‌رسد اما از یک نگاه گزینشی سرچشمه می گیرد. یادگیری تشخیص واقعیت از غیرواقعیت حائز اهمیت است.

۳) مخاطبان مفهوم موردنظر خودشان را از رسانه ها می‌گیرند. معانی در ذهن انسان‌هاست. از این‌روست که گروه های قومی متفاوت پس از رویارویی با محتوای رسانه‌ای یکسان، اجزای کاملا متفاوتی از همان محتوا را انتخاب، رد و حفظ و درک می‌کنند.

۴) محصولات رسانه ای اهداف تجاری دارند. رسانه‌ها به مخاطبان خود آن چیزی را می‌دهند که می‌خواهند، امروزه هر نوع درک واقعیت از محتوای رسانه‌ها را نمی‌توان از زمینه اقتصادی و مالی رسانه‌ها جدا دانست.

۵) رسانه‌ها پیام‌های ایدئولوژیکی را در بردارند. تولیدات رسانه‌ای تا اندازه زیادی تبلیغاتی هستند زیرا ارزش‌های ساختگی و روش‌های زندگی مصرفی را نشان می‌دهند و ترویج می کنند.

۶) رسانه‌ها بار سیاسی و اجتماعی دارند. رسانه‌ها در پس نقاب آزادی‌گرایی منافع سیاسی و اجتماعی دولت‌های خویش را تامین می کنند.

● چرا سواد رسانه‌ای اینقدر مهم است؟

«باری دونکان» عضو انجمن سواد رسانه‌ای کانادا، دلایل زیر را برای آموش سواد رسانه‌ای ذکر می کند:

۱) رسانه‌ها بر حیات فرهنگی و سیاسی ما سلطه دارند.

۲) تقریبا همه اطلاعات جز مواردی که به‌صورت مستقیم تجربه می‌کنیم رسانه‌ای شده‌اند.

۳) رسانه‌ها قادرند مدل های ارزشی و رفتاری پرقدرتی خلق کنند.

۴) رسانه‌ها بدون آنکه خود آگاه ما را فعال کنند بر‌ناخودآگاه ما تاثیر می‌گذارند.

۵) سواد رسانه‌ای می‌تواند مصرف رسانه‌ای ما را لذت بخش‌تر کند و رابطه انفعالی برخورد با رسانه‌ها را به یک رابطه فعال تبدیل کند.

اما علاوه‌بر دلایل گفته شده که هر یک متناسب با رویکرد خاصی هستند، دلایل دیگری نیز برای این آموزش می‌تواند وجود داشته باشد این ادله‌ها به این شرح هستند :

۱) اشباع رسانه‌ای

امروزه جهان شاهد تنوع و تکثر رسانه‌ای است و به زبان دیگر رسانه‌ها به تعداد مخاطبان تکثر یافته‌اند. هرروز و هرساعت مخاطبان را بمباران اطلاعاتی می‌کنند به همین جهت بهترین شیوه حفظ استقلال بهره‌مندی از تفکر انتقادی که از طریق اشاعه سواد رسانه‌ای میسر است.

۲) نفوذ رسانه‌ها

میزان تاثیرگذاری رسانه‌ها از کم تا خیلی زیاد در نوسان است. هرچه مخاطبان از دانش و سواد رسانه‌ای بیشتری بهره‌مند باشند تاثیرات منفی کمتری را می پذیرند و بالعکس.

۳) دستکاری اطلاعات

بسیاری از مفسران به این مهم رسیده‌اند که اطلاعات به‌صورت بسته‌بندی شده برای ترغیب مردم در جهت منافع، مواضع و به‌نفع اهداف خاص است به همین جهت نمی‌توان انتظار داشت که بدون سواد رسانه‌ای بالا انتخابی فکورانه، دقیق و آگاه تحقق یابد.

۴) افزایش خصوصی‌سازی اطلاعات :

شکاف فن‌آوری و شکاف آگاهی باعث پیدایش دو طبقه غنی اطلاعاتی و فقیر اطلاعاتی شده است. شکافی که بخشی از آن تابع متغیرهای سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی است و با افزایش سواد رسانه‌ای می توان از این شکاف کاست.

۵) نفوذ رسانه‌ها و تاثیر بر آینده:

جهان فردا بیش از پیش در سلطه رسانه‌های جمعی و ارتباطی قرار می گیرد، مسلما آن کسی که توانایی دسترسی، ارزیابی و تحلیل انتقادی پیام‌های ارتباطی را داشته باشد، بهتر می‌تواند به این درک برسد، درکی که تنها از رهگذر سواد رسانه‌ای تحقق می‌یابد.

● درسی به نام سواد رسانه‌ای

کانادا به‌عنوان اولین کشوری است که در سال ۱۹۸۷ به‌صورت رسمی آموزش سواد رسانه‌ای را در برنامه‌های درسی مدارس خود گنجانده است. این اقدام توسط انجمن سواد رسانه‌ای کانادا صورت گرفته است. هدف اصلی این انجمن انتقاد از فرهنگ آمریکایی است. به بیان دیگر کمک به ایجاد فرهنگ کانادایی از رهگذر انتقاد به فرهنگ آمریکایی است. جنبه انتقادی سواد رسانه‌ای همان نقش ناسیونالیسم را ایفا می کند. آموزش سواد رسانه‌ای در کشور ژاپن هم با مقتضیات بومی بازسازی و اجرا شده است. برنامه آموزش سواد رسانه‌ای در کشور ژاپن برخلاف کانادا که به وسیله نهاد غیردولتی انجام می پذیرد برعهده وزارت مدیریت عمومی، امورداخله، پست و مخابرات است. امید است که در ایران نیز به این مقوله توجه و سواد رسانه‌ای به‌عنوان بهترین ابزار واکسینه‌شدن در مقابل آثار سوء بعضی پیام‌های رسانه‌ها از این مهجوریت برآید.

مجید شمسه