داستان های مذهبی به روایت سینما

نگاهی به بهترین آثار سینمایی جهان در حوزه سینمای دینی

مناسبت‌های دینی خودمان که فرا می‌رسد، مثل همین ایام محرم، یادمان می‌افتد که سینمای ایران چقدر از لحاظ تولید فیلم‌های دینی خوب ضعیف است. در‌حالی که تعدادی از مهم‌ترین فیلم‌های سینمای جهان به بحث مذهب و چهره‌های شاخص مذهبی می‌پردازند. سینمای جهان از ابتدا گرایش مثبتی به این نوع فیلم‌ها داشت. اما جالب است با اینکه این فیلم‌ها نمونه خوبی از پرداخت سینمایی موضوعات دینی به شمار می‌روند، کمتر از تلویزیون ما پخش می‌شوند تا تماشاگران و فیلمسازان ایرانی بتوانند نمونه‌های درست و خوب سینمای دینی را ببینند. تنها فیلم‌های مذهبی مهمی که تاکنون تلویزیون پخش کرده یکی «محمد رسول‌الله» ساخته مصطفی عقاد، فیلمساز فقید مصری است و دیگری هم اثری دوست‌داشتنی از فرانکو زفیرلی به نام «برادر خورشید، خواهر ماه» که درباره سنت فرانسیس آسیزی است که تنها یک‌بار آن هم از سینما‌۴ پخش شد. فیل هال، پژوهشگر سینما و نویسنده کتاب «تاریخ سینمای مستقل» می‌گوید: «کمتر موضوعی مانند سوژه‌های دینی می‌تواند مردم را برانگیخته کند. گاهی اوقات دیدن این فیلم‌ها ایمان مخاطب را تقویت می‌کند و گاهی باعث آشفتگی ذهنی‌اش می‌شود. به هر حال تاثیر غیرقابل اجتنابی که دارد این است که مخاطب باید نظرش را درباره آن موضوع ابراز کند یا به کند و کاو در این زمینه بپردازد. این اصلا هدف هر فیلم دینی است که مخاطب منفعل را بگیرد و او را تبدیل به یک بازیکن فعال در زمینه اعتقادی‌اش بکند.» با توجه به این وجه از اهمیت فیلم‌های دینی فهرستی از بهترین آثار سینمای جهان را درباره مذهب و مردان خدا در زیر می‌خوانید:

● ده فرمان(۱۹۵۶)

در زمان خودش سیسیل بی.دمیل فیلم پرهزینه و باشکوهی ساخت که صحنه‌های مجلل آن تماشاگران را مسحور کرده بود. فیلم ترکیب خاصی از ستاره‌های سینما و جلوه‌های ویژه و جذابیت‌های بصری بود. فیلم درباره حضرت موسی است که نقش او را چارلتون هستند ایفا می‌کند. ده فرمان (که در اصطلاح به دکالوگ هم معروف است) مجموعه‌ای از دستورات خداوند به پیامبرانش است که به وسیله آنها باید قوم‌شان را ارشاد کنند و از جنایت و بت‌پرستی و دیگر کارهای مفسدانه برحذر دارند. فیلم در زمان خودش بیش از ۱۳ میلیون دلار هزینه تولیدش شد. جالب است که سیسیل.بی.دمیل سال ۱۹۳۲ هم فیلم صامتی به همین نام و با همین خط داستانی ساخته بود که آن فیلم هم در زمان خودش بیش از یک میلیون دلار هزینه تولیدش بود. اصلا یکی از دلایل اینکه این روزها فیلم‌های مذهبی کمتر ساخته می‌شود، همین هزینه تولید بالای آن است که بخصوص صرف ساختن دکورها و طراحی صحنه باید بشود.

● مصائب مسیح(۲۰۰۴)

مل گیبسون در این فیلم نگاه جدید و غیرمرسومی از به صلیب کشیدن حضرت عیسی را به تصویر کشیده است. گیبسون در فیلمش دوباره روی مباحثی تمرکز می‌کند که باعث بروز اختلافاتی بین مسیحیان و درنهایت چند فرقه‌ای شدن آنها شد. مشکل فیلم گیبسون البته این است که بیش از اندازه روی شکنجه‌های جسمانی حضرت عیسی تاکید کرده است. آنقدر که دیدن فیلم تا پایان تبدیل به کاری دشوار و نفس‌گیر می‌شود. فیلم با وجود اعتراض برخی چهره‌های مهم مذهبی فروش خوبی داشت و با ۳۰ میلیون دلار هزینه تولید موفق شد بیشتر از ۶۱۱ میلیون دلار در سرتاسر جهان فروش کند. مقامات کاتولیکی بخصوص معترض بودند که این فیلم براساس مواضع انجیل ساخته نشده و در بسیاری از نقاط تفاوت‌های اساسی با کتاب مقدس مسیحیان دارد.

● مصائب ژاندارک(۱۹۲۸)

کارل تئودور درایر تصویر منحصر به فردی در بازآفرینی محاکمه و اعدام قدیسه فرانسوی(که نقش او را در فیلم رنه فالکونتی به درخشانی ایفا می‌کند) ارائه می‌کند که یکی از احساس‌برانگیزترین تولیدات سینمای دینی جهان است. روسای کلیسا ژاندارک را به دلیل ایده‌های مذهبی‌اش که کلیسا را زیر سوال می‌برد، مرتد اعلام می‌کنند و از او می‌خواهند که ادعاهایش را درباره دیدگاهی که به مسائل الهی دارد پس بگیرد. اما ژاندارک زیر بار نمی‌رود و درنهایت محکوم به مرگ می‌شود. این فیلم صامت در فرانسه ساخته شد و به‌شدت مورد استقبال منتقدان قرار گرفت.

● تعصب(۱۹۱۶)

فیلم دی.دبلیو گریفیث نه تنها یکی از بهترین فیلم‌های سینمای دینی که از بزرگترین آثار دوره صامت محسوب می‌شود. این فیلم پیچیده چهار داستان متمایز اما موازی با هم را روایت می‌کند که چهره متعصب انسان‌ها را در طول تاریخ نشان می‌دهد. فیلم اول داستان بابلیان است که تضادهای بین شاه بابلیان و کوروش کبیر را نشان می‌دهد که درنهایت ایرانیان موفق می‌شوند بر بابلیان پیروز شوند. سقوط بابلیان نتیجه تعصب آنها به دو بتی است که می‌پرستند. اپیزود دوم درباره یکی از داستان‌های انجیل است. اینکه چطور تعصب قوم یهود منجر به صلیب کشیدن حضرت عیسی (ع) می‌شود. این اپیزود کوتاهترین قسمت «تعصب» است. اپیزود سوم داستان رنسانس فرانسوی و درباره یکی از قدیسین معروف به نام سنت بارتولوموست. اپیزود چهارم که از همه معروفتر است داستان مدرن آمریکایی است. نشان می‌دهد که چطور جرم و جنایت و فساد اخلاقی و تضادهای بین سرمایه‌داران سالم و کارگران، زندگی حاشیه‌نشینان آمریکایی را به کلی نابود می‌کند. مدت زمان فیلم بیش از سه ساعت بود و نزدیک ۴۰۰هزار دلار هزینه تولیدش شد. از معروفترین بازیگران فیلم، لیلیان گیش ستاره دوران سینمای صامت است.

● داستان راهبه(۱۹۵۹)

اقتباس هوشمندانه فرد زینه‌مان از کتاب کاترین هولم داستان جدال درونی راهبه‌ای را روایت می‌کند که در میانه جنگ و دعواهای سیاسی و تمایلات شخصی خودش گیر افتاده است و با این حال سعی می‌کند با توسل به اعتقادات مذهبی‌اش همچنان ایمانش را حفظ کند. کتاب هولم موقع انتشار در صدر فهرست پرفروش‌ترین‌های نیویورک‌تایمز قرار گرفت. آدری هپبورن نقش این راهبه را بازی‌ می‌کرد که به گروه خواهران پرستار می‌پیوندد تا در میدان جنگ به سربازان زخمی یاری برساند. فیلم البته در میان شاهکارهای زینه‌مان چندان به چشم نیامد. با این حال صداقتی در فیلم و بازی قهرمان و ایمانش وجود دارد که تماشاگر را برانگیخته می‌کند. فیلم هم در گیشه موفق بود و هم نامزد دریافت هشت جایزه اسکار ازجمله اسکار بهترین بازیگر زن نقش اول شد اما در هیچ‌کدام از رشته‌ها نتوانست اسکار را به خانه ببرد. ریتم کند فیلم ممکن است حوصله تماشاگر عادی را سر ببرد اما به هر حال کارگردانی زینه‌مان در مورد سوژه‌ای که بیشتر مبتنی بر چالش‌های درونی قهرمان داستان است و بروز بیرونی آن کمتر است، تحسین‌برانگیز است.

● آهنگ برنادت(۱۹۴۳)

جنیفر جونز برای بازی در این فیلم در نقش خواهر برنادت توانست جایزه اسکار را به خانه ببرد. این درام بیوگرافی‌وار در سال ۱۸۵۸ در فرانسه می‌گذرد. مریم مقدس پیش چشم یک دختر روستایی ساده پدیدار می‌شود. این دختر البته هیچ ادعایی ندارد. حتی مطمئن نیست تصویری که جلوی چشمانش پیدا شده، خود حضرت مریم باشد اما مردم شهر معتقدند که او همان مریم باکره بوده است. مقامات شهر گمان می‌کنند که دختر دیوانه است و سعی دارند او و طرفدارانش را سرکوب کنند اما برنادت همین‌طور بیشتر و بیشتر توجه اهالی شهر را به خودش جلب می‌کند و درنهایت تبدیل به قدیسه‌ای می‌شود که زندگی مردم آن شهر کوچک را تغییر می‌دهد. هنری کینگ فیلم را با صرف بودجه زیاد و با ذوق و سلیقه ساخت. هدف این فیلم و چند فیلم مذهبی مهم دیگر از جمله «برادر خورشید، خواهر ماه» نشان دادن این نکته است که مذهب برخلاف آنچه در قرون وسطی مرسوم بود فقط متعلق به یک طبقه خاص نیست و لطف خداوند شامل حال همه آدم‌ها فارغ از طبقه اجتماعی آنهاست. یک دختر روستایی به همان اندازه می‌تواند مورد عنایت باشد که یک مقام ارشد کلیسا.

● المر گانتری(۱۹۶۰)

فیلم پرحاشیه و پر سر و صدای ریچارد بروکس که اقتباسی از رمانی به همین نام نوشته سنکلر لوییس است. بروکس سال‌ها به دنبال آن بود که «المر گانتری» را بسازد اما به‌خاطر سوژه تند و تیزش هیچ تهیه‌کننده‌ای در هالیوود حاضر نبود هزینه‌های آن را تقبل کند. ماجرای یک مبلغ مسیحی که به شیوه خودش راه ایمان آوردن را به مردم نشان می‌دهد و مرد عجیب و غریب دوره‌گردی که به وی می‌پیوندد و اول فقط برای جلب توجه مردم همراه خواهر شارون می‌شود اما بعد انگار درون خودش هم تغییر می‌کند. اداره سانسور هالیوود به شدت روی این فیلم حساس بود. فیلم با بودجه‌ای معادل ۳ میلیون دلار ساخته شد و البته بعد از پخش بسیاری از متعصبان و متحجران را عصبی و ناراحت کرد. در گیشه هم فروش چندان خوبی نداشت اما منتقدان آن را از بهترین کارهای بروکس می‌دانند.

● بزرگ‌ترین داستان عالم(۱۹۶۵)

داستان اسطوره‌وار و هنرمندانه جورج استیونس بازگویی روایت داستان زندگی حضرت مسیح (ع) از تولد تا به صلیب کشیده شدن و حواریون‌ ایشان است. فیلمی که با بودجه ۲۰ میلیون دلار ساخته شده بود شکست سختی در گیشه خورد و تنها ۱۲ میلیون دلار فروخت. با این حال تا به امروز هنوز فیلم جورج استیونس کامل‌ترین فیلمی است که از زندگی مسیح(ع) ساخته شده است.

صوفیا نصرالهی