خطر كم آبی در كشور جدی است ضرورت نظارت بیش تر دولت بر توزیع و مصرف آب

سال آبی ۸۵ ۸۴ در ایران با توجه به كاهش نزولات جوی وضعیت چندان مناسبی ندارد به طوری كه نسبت به سال آبی ۸۴ـ۸۳ در حوزه آبریز سد كرج ۳۰ درصد, در حوزه سد لتیان ۴۶ درصد و در حوزه سد لار ۵۲ درصد كاهش بارندگی و بارش داشته است

سال آبی ۸۵-۸۴ در ایران با توجه به كاهش نزولات جوی وضعیت چندان مناسبی ندارد؛ به طوری كه نسبت به سال آبی ۸۴ـ۸۳ در حوزه آبریز سد كرج ۳۰ درصد، در حوزه سد لتیان ۴۶ درصد و در حوزه سد لار ۵۲ درصد كاهش بارندگی و بارش داشته است؛ بنابراین با گذشت سه ماه از سال آبی ۸۵ـ۸۴ پیش‌بینی می‌شود كه سال آبی چندان مناسبی نداشته باشیم. از سوی دیگر احتمال خشكسالی هفت كلان شهر در حال نزدیك شدن به واقعیت و اعمال روش‌های جیره‌بندی در برخی شهرها آغاز شده است. با این وجود می‌توان گفت آبی كه با تلاش فراوان، صرف هزینه‌های زیاد و كنترل كیفیت پرهزینه در اختیار مصرف كنندگان قرار می‌گیرد، در مجموع آب گران‌قیمتی است. در حال حاضر از اماكن مذهبی به ازای هر هزار لیتر ۲۲۳ ریال، آموزشی ۸۶ ریال، صنعتی تجاری ۱۷۳۰ ریال، دولتی ۱۵۰۰ ریال و از مكان‌هایی كه به ساخت و ساز مربوط می‌شوند ۲۶۷۰ ریال دریافت می‌شود؛ در حالی كه قیمت تمام شده هر لیتر آب ۱۲۶۰ ریال است و در این میان، مشتركان خانگی برای هر مترمكعب آب تنها ۴۶۲ ریال آب‌بها پرداخت می‌كنند. با این شرایط اتلاف آن با چنین ویژگی‌هایی چه در شبكه تأمین و توزیع و چه در حوزه استفاده مشتركان، زیانی بر اقتصاد ملی است و موجب افزایش محدودیت در امر تامین آن خواهد شد. در این میان آب به حساب نیامده در نوع خود نشانگر برخی نارسایی‌ها در فرایند تأمین و توزیع است و كاهش آن، خود دلیلی بر انجام اقدامات بهینه در زمینه رفع یا كاهش نارسایی‌ها و به نوعی مدیریت مؤثر در عرضه آب شرب خواهد بود.

● آب به حساب نیامده

آب به حساب نیامده، آبی است تولیدی كه به دلیل فرسودگی خطوط و لوله‌های انتقال شبكه، انشعابات غیرمجاز و دقت نداشتن دستگاه‌های اندازه‌گیری كشور از دسترس خارج است و برای آن صورت حساب صادر نمی‌شود. به طور نمونه میزان مصرف آب در سال گذشته ۹۵۰ میلیون مترمكعب بوده است كه از این میزان ۲۶ درصد آن به هدر رفته است. جالب اینجاست كه در بررسی‌های انجام شده مشخص شد كه ایران از نظر تكنولوژی و تجهیزات نشت‌یابی چندان از كشوری مثل ژاپن عقب نیست، ولی میزان هدررفت آب ژاپن ۱۰ درصد و میزان آب به حساب نیامده ما حدود ۲۲ درصد است.

یكی از معیارهای اساسی برای ارزیابی كارایی سیستم‌های آب و فاضلاب، میزان آب به حساب نیامده (آب بدون درآمد) است. برای افزایش كارایی این سیستم‌ها كه شامل فرآیندهای تولید و توزیع می‌شود، باید میزان آب به حساب نیامده در حد مجاز منطقی قرار گیرد. اجزای آب به حساب نیامده طبق پیشنهاد انجمن بین‌المللی آب شامل مصارف مجاز بدون درآمد، هدررفت ظاهری و هدررفت واقعی است كه این دسته‌بندی براساس هدررفت‌های غیرفیزیكی است كه شامل مواردی ازقبیل خطای اندازه‌گیری كنتورها و خطای انسانی در قرائت كنتورها، انشعابات غیرمجاز و مصارف فضای سبز می‌شود. بخشی از آب به حساب نیامده نیز جنبه فیزیكی دارد و مواردی از قبیل نشت از خطوط انتقال و شبكه‌های توزیع، حوادث و تعمیرات و نشت انشعابات را دربر می‌گیرد. در این مجموعه هدررفت ظاهری شامل مصارف غیرمجاز، خطای اندازه‌گیری و خطای انتقال داده‌هاست. خطای اندازه‌گیری یكی از راه‌های هدر رفت ظاهری است. این خطا ابعاد گوناگونی را در بر می‌گیرد كه مهمترین آن خطای مربوط به دبی استارت است؛ یعنی مصارفی كه دبی آنها كمتر از مقدار دبی استارت باشد و كنتور قادر به اندازه‌گیری آنها نیست و رفع این خطا نیز با نصب كنتورهایی با دبی استارت مناسب و استاندارد صورت می‌گیرد. این در حالی است كه طبق گفته سرپرست دفتر نظارت بر كاهش آب به حساب نیامده، سرمایه انجام این كار هزینه‌های زیادی را به شركت‌های آب و فاضلاب تحمیل می كند و این در حالیست كه اكثر آنها توانایی مالی تعویض كنتورهای خراب را هم ندارند.

مبینی با بیان این كه كنتورهایی كه اندازه واقعی مصرف را نشان نمی‌دهند، موجب تجاوز ناخواسته مشتركان از الگوی مصرف می‌شوند، خاطرنشان می‌كند: مشتركان از این موضوع اطلاعی ندارند و به علت عدم اندازه‌گیری مناسب، درآمدی هم برای شركت های آب حاصل نمی‌شود و به این ترتیب تنها پیامد آن هدر رفت سرمایه ملی خواهد بود.

وی، نبود بررسی جامع برای كاهش میزان آب به حساب نیامده را وابسته به بررسی جامع در كلیه فرآیندهای تولید و توزیع آب دانسته و می‌افزاید: با این وجود با بررسی‌های مقدماتی در بخش بازسازی شبكه‌های توزیع مشخص شده كه بیش از دو هزار میلیارد تومان اعتبار تا سال ۱۴۰۰ لازم است تا بخش‌های غیركارآمد و فرسوده این بخش ساماندهی شود.

باید توجه داشت كه طبق گفته مبینی تاكنون برآورد جامعی از مقدار سرمایه‌ای كه بابت آب به حساب نیامده هدر می‌رود، انجام نشده است؛ ولی با توجه به مقدار هدررفت ۲/۱ میلیارد مترمكعبی آب در سال ۸۳ و با فرض نصف این مقدار به عنوان مقدار مجاز هدررفت، سالانه در حدود ۱۸۰۰ میلیارد ریال به شركت‌ها زیان وارد می‌شود.

از سوی دیگر جاجرمی - مدیر دفتر آب به حساب نیامده شركت آب و فاضلاب شهر تهران - میزان آب به حساب نیامده این شهر را در حال حاضر ۳/۲۷ درصد از كل تولید آب كشور می‌داند و از كاهش زمان رفع حوادث از دو تا چهار ساعت به نیم ساعت تا ۲۰ دقیقه، استفاده از روش‌های نوین در امدادرسانی، نشت‌یابی مستمر آب تهران، تعویض شیرآلات معیوب، اصلاح و بازسازی شبكه و تعویض كنتورهای خراب به عنوان اقداماتی نام می‌برد كه در زمینه كاهش مصرف آب در تهران انجام شده است و تداوم دارد.

● انشعابات غیرمجاز

پیش‌بینی مصرف آب در تهران برای امسال‌ حدود ۹۵۰ تا ۹۷۰ میلیون مترمكعب و همچنین پیش‌بینی هدررفت امسال نیز حدود ۲۵ درصد است. مصارف غیرمجاز مربوط به انشعابات غیرمجاز همواره به عنوان یكی از معضلات كشور در بخش آب و فاضلاب است كه این پدیده از ابعاد اجتماعی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی قابل بررسی است. همچنین مشكلات قانونی و قرار نداشتن ملك در محدوده شهر، عدم وجود شبكه با ظرفیت مناسب، نبود منابع كافی آب در منطقه و نبود توان مالی شركت‌ها برای توسعه منابع آب جمله موانع اجتماعی این انشعابات است.

در این باره مبینی با اشاره به تصویب برخی قوانین مانند ماده ۸ قانون منع فروش و واگذاری اراضی فاقد كاربری مسكونی برای مسكن به شركت‌های تعاونی و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی خاطرنشان می‌كند: قوانینی از این دست شركت‌ها را از انجام واگذاری انشعاب به كلیه متقاضیان منع می‌كند و همین امر موجب افزایش استفاده‌های غیرمجاز می‌شود.

این در حالی است كه اتصال انشعابات غیرمجاز علاوه بر تجاوز به حق قانونی دیگر مشتركان و افت فشار در شبكه، مشكلات بهداشتی نیز ایجاد می‌كند؛ چراكه این انشعابات معمولا به صورت غیر استاندارد به شبكه متصل می‌شوند. از سوی دیگر این افراد به علت این كه بابت مصرف آب هزینه‌ای پرداخت نمی‌كنند، معمولا بالاتر از الگوی مجاز مصرف می‌كنند.

به گفته وی، انشعابات غیرمجاز به عنوان مهمترین جنبه غیر فیزیكی هدر رفت آب مطرح است؛ البته تعداد آنها هم به روشنی قابل پیش‌بینی نیست، زیرا با توجه به شرایط منطقه و فرهنگ مردم این امر تفاوت دارد و بحران‌هایی مانند حاشیه نشینی، سیل، زلزله و غیره می‌تواند این پدیده را تشدید كند.

حسین غلامی

---