نگرش اقتصادی به اعتیاد

در خبرها آمده بود که قرار است وزارت بهداشت شربت های محتوی تریاک را میان معتادان به مواد مخدر توزیع کند این سیاست, هر چند ممکن است دارای مشکلاتی هم باشد, یکی از موثرترین راه های کنترل هزینه های اجتماعی اعتیاد به مواد مخدر است

در خبرها آمده بود که قرار است وزارت بهداشت شربت‌های محتوی تریاک را میان معتادان به مواد مخدر توزیع کند. این سیاست، هر چند ممکن است دارای مشکلاتی هم باشد، یکی از موثرترین راه‌های کنترل هزینه‌های اجتماعی اعتیاد به مواد مخدر است.

مصرف مواد مخدر، مانند هر کالای دیگر، دارای فواید و مضراتی است. فایده آن، مانند هر کالای دیگر، لذتی است که مصرف‌کننده می‌برد. این فایده نباید نادیده گرفته شود؛ چرا که بیولوژی موجودات زنده آن را ایجاب می‌کند. مصرف کالاها فقط در صورتی باید محدود یا ممنوع شود که هزینه‌های آن، به ویژه هزینه‌های اجتماعی آن، بالا باشد. (مصرف کالاهایی که توسط مذاهب ممنوع شده‌اند در این بحث جای نمی‌گیرند، مگر اینکه افراد معتقد به آن به استناد مضرات و نه به استناد فرامین مذهبی ممنوعیت آن را باور داشته باشند.) ممنوع کردن مصرف کالاهایی که هزینه‌های خصوصی بالا دارند چندان معنی‌دار نیست، چرا که افراد خود به خود از مصرف آن اجتناب می‌کنند (به عنوان نمونه ممنوعیت مصرف آرسنیک یا اسید سولفوریک امری بیهوده است.)

مواد مخدر هزینه‌های اجتماعی بالایی دارند، این هزینه‌های اجتماعی به دلیل امکان اعتیاد می‌تواند بسیار بالاتر از کالاهای دیگر باشند.

اولین نوع این هزینه‌ها هزینه‌های مستقیم آن است.

مواد مخدر می‌تواند بخش بزرگی از درآمد خانواده‌ها، به ویژه خانواده‌های فقیر را جذب کند. در این صورت مصرف خانوار از کالاهای دیگر مانند غذا، کالاهای رفاهی و تحصیلات کاهش می‌یابد. این امر سلامت افراد خانواده و نیز آینده اعضای آن را به خطر می‌اندازد.

نوع دوم هزینه‌ها کاهش سلامت فرد است که علاوه بر تحمیل هزینه‌های درمان باعث کاهش کارآیی اقتصادی می‌شود. کاهش سلامت همچنین هزینه‌های اجتماعی در قالب اثر منفی بر سلامت و نیز کارآیی اطرافیان دارد. این چنین هزینه‌هایی در مصرف بسیاری از کالاهای معمولی نیز دیده می‌شود. بسیاری از غذاهای چرب و شیرین می‌توانند اثر مشابه بر سلامت داشته باشند.

بازار مواد مخدر ویژگی‌هایی دارد که سبب می‌شود هزینه‌های اجتماعی آن در مقایسه با سایر کالاها تشدید شود.

یکم، بازار مواد مخدر بازاری غیر رسمی است، بنابراین امکان کنترل کیفیت کالا وجود ندارد. هر چند تکرار مبادله بین فروشنده و خریدار می‌تواند تا حدودی بازدارنده ارائه کالای خیلی بی‌کیفیت شود، ولی امکان آن را صفر نمی‌کند. به علاوه وقتی که تعداد زیادی فروشنده و خریدار در بازار باشند ( که ویژگی بازار مواد مخدر ایران است) امکان مبادلات تصادفی بیشتر می‌شود و انگیزه ارائه کالای بی‌کیفیت بیشتر می‌شود. کالای بی‌کیفیت در مورد مواد مخدر می‌تواند بسیار خطرناک باشد و صدمات جبران‌ناپذیر به سلامت مصرف‌کننده وارد کند.

دوم، برخی از مصرف‌کنندگان این انگیزه را دارند که برای تامین هزینه‌های مواد به عنوان توزیع‌کننده وارد بازار شوند. این افراد انگیزه قوی دارند که با جذب افراد جدید، بازار انحصاری خود را ایجاد کنند. انواع شیوه‌های بازاریابی به کار گرفته می‌شود که کاهش قیمت برای مصرف‌کنندگان تازه وارد از مهم‌ترین آنها است.

حال این دو ویژگی را با هم در نظر بگیرید. نوجوانان و جوانان آسیب پذیرترین گروه‌ها در بازاری با این ویژگی‌ها خواهند بود. آنها با احتمال بیشتری از دیگران متاثر می‌شوند و نیز توانایی کمتری در تشخیص کیفیت کالا دارند. هزینه‌های اجتماعی اعتیاد نوجوانان و جوانان برای جامعه بسیار بالاست.

ایران از جمله کشورهایی است که بیشترین سرانه اعتیاد به مواد مخدر را دارد. آمار رسمی و غیر رسمی رقمی از دو میلیون تا ۴ میلیون مصرف کننده دائمی و تفننی را نشان می‌دهند که ۳ تا ۶ درصد افراد جامعه را نشان می‌دهد. این ارقام احتمالا کف تعداد مصرف‌کنندگان را نشان می‌دهد. اگر مصرف‌کنندگان مواد روانگردان و مواد شبه مخدر را هم به این گروه بیافزاییم، این رقم می‌تواند تا نزدیک ده درصد افزایش یابد. ارقام بالاتر از دو درصد برای اعتیاد حالت بحرانی قلمداد می‌شود. رو‌ش‌هایی که اعتیاد را جرم تلقی می‌کند تاکنون نتوانسته است که این سرانه را کاهش دهد. توزیع شربت تریاک توسط شبکه رسمی داروی کشور قطعا راهی برای حل کامل این مشکل نیست، ولی می‌تواند از بسیاری از هزینه‌های اجتماعی آن جلوگیری کند. کاهش وابستگی مطلق مصرف‌کنندگان به شبکه غیر رسمی، کاهش مخاطرات ناشی از مواد بی‌کیفیت و خطرناک، و کنترل نسبی نوع مواد مصرفی از جمله منافع سیاست جدید است. اگر این سیاست ادامه دار باشد و با سیاست‌های مکمل همراه باشد در دراز مدت می‌تواند در کاهش اعتیاد به مواد مخدر خطر آفرین موثر باشد.

از دیدگاه اقتصادی موثرترین راه کاهش هزینه‌های مصرف کالاهایی که هزینه اجتماعی بالا و نیز تقاضای بالا دارند، منع آنها نیست. در این موارد سه‌گانه قانونی کردن-تنظیم بازار-مالیات پیشنهاد شده است. هر چند موانع سیاسی و اجتماعی متعددی مانع از اجرای این سیاست‌ها می‌شود و به همین دلیل در بسیاری از موارد روش‌های سنتی به کار گرفته می‌شود، تجربه محدود برخی از کشورها به خصوص کشورهای اروپای شمالی نشان می‌دهد که این سیاست در مورد بازار مواد مخدر در ایران می‌تواند موثر باشد.

http://irpdonline.wordpress.com/

حسین عباسی