همدلی از هم زبونی بهتره

نگاهی به تاثیر ارتباط روحی پرستار و بیمار

بیمارانی که برای درمانشان مدتی را در بیمارستان ها سپری می کنند هر چقدر هم که خدمات درمانی مناسبی دریافت کنند، ولی باز هم نیازمند یک ارتباط روحی و روانی مناسب هستند. افرادی که از سیستم درمانی رضایتمندی اندکی دارند به این دلیل است که به اندازه کافی به آنها توجه نشده است.

بسیاری از افراد با شنیدن نام پرستار تنها تزریقات و کمک های اولیه در ذهنشان نقش می بندد. در حالی که پرستار یک عضو مهم در طول عملیات درمان است و نقش ارزنده ای در پذیرش، آماده سازی، مراقبت و حمایت های روحی، جسمی و اجتماعی بیمار دارد.

تلاش پرستار برای پذیرش واقعیت ها و تطبیق با تغییرات به وجود آمده و پذیرش زندگی جدید و یا تحمل طول دوره درمان وظیفه سنگین و ارزنده پرستار است.

پرستاری علم است چون نیازمند فراگیری علوم مرتبط با این رشته است و استعداد می خواهد چون توانایی ارتباط خوب و سنجیده با بیمار و اطرافیانش را می طلبد.

● اولین مسیر ارتباطی جامعه با سیستم درمانی

در این میان نقش پرستار در اورژانس هم بسیار چشمگیر است که معمولا نادیده گرفته می شود. اقدامات پرستاری در شرایط عادی باعث می شود که بیمار بتواند به سطوح بالاتر سلامت دست پیدا کند اما در اورژانس این اقدامات باعث تجدید حیات و زنده ماندن بیمار می شود و از خود گذشتگی پرستار اورژانس مهم ترین خصوصیت آنهاست.

پرستار بخش اورژانس باید قادر به حفظ خونسردی خود باشد و بتواند بر احساساتش غلبه کند. پرستار باید در پی آموختن دانش و مهارتهای جدید باشد، اولویتها را تشخیص دهد و بتواند اعتماد مصدومین را به خود جلب کند.

بین یک بیمار بستری در بخش و یک بیمار بستری در اورژانس تفاوت بسیاری وجود دارد و پرستار اورژانس نه تنها نیاز به مهارت، دانش و اطلاعات علمی و عملی بیشتری دارد، بلکه باید قادر به قضاوت در موقعیتهای خطیر بالینی، تصمیم گیری برای حفظ حیات، حل مشکلات پیچیده و عمل در مواقع بحرانی باشد.

اولین مسیر ارتباط جامعه با سیستم پزشکی، پرستار است، چرا که پرستاران نسبت به دیگر افراد تیم پزشکی تعدادشان بیشتر است، در دسترس قرار دارند و اطلاعات بهداشتی- درمانی آنها جامع است.

جالب اینکه وجود پرستار تنها مختص به بیمارستان ها نباید باشد. پرستاران علاوه بر کار در بیمارستان ها و مراکز بهداشتی- درمانی می توانند در صنعت برای مراقبت از سلامت و بهداشت کارکنان صنایع مختلف، در مجتمع ها و مراکز ورزشی به عنوان یکی از اعضای اصلی تیم مراقبت پزشکی و در مراکز بزرگ آموزشی برای مراقبت از سلامت افراد فعالیت کنند.

از طرف دیگر محدوده شغلی یک پرستار بسیار وسیع و گسترده است و حتی یک پرستار می تواند به طور مستقل فعالیت نماید. یعنی می تواند با تاسیس مرکز بهداشت خصوصی به ارزیابی وضعیت سلامت افراد جامعه بپردازد یا مهدکودک دایر نماید.

از مهم ترین مسئولیت هایی که پرستاران برعهده دارند می توان به نقش های زیر اشاره کرد:

مراقبت کننده: نخستین نقش پرستار مراقبت کردن از فرد مورد نظر (بیمار) است

تعلیم دهنده: اجرا و ارزیابی طرحهای آموزشی برای فرد و خانواده وی جهت رفع نیازهای یادگیری آنان

مشاور: جمع آوری اطلاعات برای تحصیل در حل مشکل و تصمیم گیری

مدیر و راهبر: محقق و حمایت کننده ازمددجو و خانواده

● نقش درمانی و نقش حفاظتی

پرستاری تنها مراقبت از بیمار در بیمارستان نیست بلکه یک پرستار با مراقبت از افراد در تمام مراحل زندگی آنها از پیشگیری از بیماری ها گرفته تا مراقبت در هنگام بیماری و توانبخشی پس از بیماری سروکار دارد. زیرا بسیاری از بیماری ها ریشه در عادتهای غلط و شیوه نادرست زندگی دارد.

برای مثال زمینه بسیاری از سکته های قلبی از مدتها قبل فراهم می شود و دلیل آن نیز نوع غذای فرد، وزن او و مقدار فعالیت بدنیش می باشد. حال این پرستار است که با آموزشهای لازم در مورد نوع غذا، نحوه و مقدار فعالیت بدنی و نحوه جلوگیری از فشار خون و افزایش چربی سعی می کند تا از بیماری پیشگیری کند یا افراد را با علایم و اختلالات بیماری آشنا سازد تا بیمار به موقع و پیش از پیشرفت بیماری به دکتر مراجعه کند.

● توانایی برقراری ارتباطی مؤثر

پرستاران با برقراری ارتباط مشکلات و نیازهای بیمار را تشخیص داده و برنامه درمانی را تنظیم می نمایند. از طریق ارتباط بیمار احساس امنیت نموده و به تیم درمان اعتماد می کند. برقراری ارتباط مؤثر به طور وسیعی به عنوان یک شاخص کلیدی جهت رضایت، همکاری و التیام بیمار در نظر گرفته شده است و توانایی برقراری ارتباطی مؤثر با دیگران قلب تمامی مراقبت ها از بیماران محسوب می شود.

رابطه نامطلوب پرستار مانع از بهبودی بیماری می شود. تحقیقات نشان داده است، اگر بر افرادی که از آنها مراقبت می کنند اعتماد داشته باشند برای رهایی از درد به اقدامات درمانی کمتری احتیاج دارد.

تجربه نشان داده است که بدون شناخت زمینه های فرهنگی بیمار، آداب اجتماعی و زندگی، کیفیت تغذیه، نحوه لباس پوشیدن، کیفیت معاشرت بیماران نمی توان به رابطه مطلوب با بیمار دست یافت. مراقبت در مصرف به موقع داروها، رعایت رژیم غذایی ملاطفت و حسن خلق پرستار می تواند در بهبود بیمار مفید و موثر باشد و اگر خللی در نحوه پرستاری پیدا شود چه بسا موجب به هدر رفتن زحمات پزشک می شود.

پرستار باید بیش از هر چیز فروتن بوده و هدفش خدمت به مردم باشد چون کار در بیمارستان یک کار مشخص و کلاسه شده نیست بلکه پرستار در صورت ضرورت باید هر کاری حتی کاری که از یک فرد بیسواد نیز برمی آید، انجام دهد. یعنی قرار نیست که دانشجوی پرستاری پس از دوران دانشگاهی فقط در بخشی از مرکز درمانی حضور یابد و دستور دهد بلکه باید در انجام هر خدمتی پیش قدم باشد.

از سوی دیگر لازم است که روابط عمومی خوبی داشته باشد چون پرستار نزدیکترین فرد به بیمار است و حتی بعضی از بیماران مشکل خود را به راحتی با پزشک در میان نمی گذارند اما با پرستاری که روابط عمومی خوبی داشته و توانسته است اعتماد بیمار را جلب کند، در میان می گذارند.

همچنین اطلاعات عمومی خوب در زمینه پزشکی برای یک پرستار ضروری است چون پرستار به نوعی دیگر درمانگر بیمار است و حتی دروسی که می خواند همان دروس پزشکی است با دیدگاهی دیگر.

پژوهشگران معتقدند که مراقبت، اساس و پایه درمان است. آنها پنج عامل همدردی، توانایی، اعتماد، وجدان و تعهد را لازمه مراقبت می دانند.

همدردی را می توان پاسخی درونی و برآمده از دل در شرایطی که نیاز شدیدی به امید وجود دارد برشمرد. همدردی ما را ملزم می دارد که با ناتوانان ناتوان باشیم. همدردی چیزی بیش از مهربانی ساده است. همدردی اساس مراقبت و توانائی روبنای آن است. مراقبت را می توان آموخت، اما همدردی ناشی از تجربه صدمه دیدن و مشاهده همدردی دیگران است.

اطمینان داشتن، لازمه برقراری ارتباط موثر با بیمار است. هنگامی که از طرفین ارتباط، فردی حرفه ای است، طرف دیگری باید احساس کند که وی قابل اعتماد است. ایجاد اطمینان بستگی به میزان صداقت دارد. ارائه مراقبت دقیق موجب ایجاد و رشد اعتماد می شود.

پرستاران باید با رعایت عدالت همه را برابر دانسته و تفاوتی از این جهت بین آنها قائل نشوند و ضمن آنکه حداکثر تلاش خود را برای رفع نیازهای جسمی و روانی ایشان بکار می گیرند، به آنها توضیح دهند که هر بیماری نیازهای خاصی دارد و در نتیجه نوع پرستاری از بیماران متفاوت است.

پرستاران همیشه با افراد بیمار سرو کار دارند که بر اثر درد و رنج ناشی از بیماری و نگرانی، طاقت خود را از دست داده و حساس و زودرنج وحتی گاهی پرخاشگر می شوند. پرستاری که خلق و خوی خوبی ندارد، همیشه در برابر برخورد تند بیمار، از خود متانت و بردباری نشان نمی دهد و ارتباطش با دیگران را به کینه ای تبدیل می کند که حتی به سیستم درمانی آن بیمارستان هم صدمه وارد می کند.

کارشناسان معتقدند: قوانین و مقررات از عوامل موثر بر نحوه رفتارهای انسان می باشند و افراد حرفه پرستاری نیز با توجه به قوانین موجود، رفتارهای خود را به منظور حفظ موقعیت شغلی خود، تنظیم می کنند. بنابراین چنانچه ارتباط حرفه ای براساس حفظ و رعایت قانون باشد، حدود آن مشخص و روشن خواهد بود.

رعایت احترام و حفظ حریم بیمار هنگام برقراری ارتباط با وی نیز از دیگر نکاتی است که مورد توجه اکثریت کارشناسان است. با توجه به اینکه برخی روش های غلط برای درمان اکنون منسوخ شده است، اما هنوز گاهی شاهد شیوه های مختلف آن هستیم.

استفاده از اسامی کوچک بیماران و یا دادن القاب و عناوینی نه چندان زیبا از دید همگان. هرچند ممکن است بی ضرر به نظر برسد، اما در واقع گاهی نشانه القای نوعی احساس برتری است وحتی ممکن است برخی بیماران آن را توهین و بی احترامی تلقی کنند. همچنین در مورد احترام به عقاید و فرهنگ بیمار و حفظ حریم وی، و پرستاری زن از زن و مرد از مرد نیز به عنوان عوامل عمده موثر بر فرآیند ارتباط با مددجو تاکید زیادی شده است.

جنبه ای از مراقبت که به بیمار ارتباط دارد، طرز تلقی وی از مراقبت است. آنها در مورد اینکه چرا و چگونه مراقبت می شود، و یا اینکه آیا در مورد بیمارش اطلاعاتی به او داده اند یا نه، احساسات و تعبیرهایی دارد. هر کس جای بیمار قرار گیرد خواهد گفت آنچه که مهمتر از هر چیز دیگر است انسان بودن پزشک و پرستار است.

بررسی پژوهش ها و تجربیات به دست آمده مدل برقراری ارتباط را که پرستاران با بیماران دارند را بسیار تاثیرگذار محسوب می کند.

مثلا برخورد پدرانه که در این مدل ارتباطی، پرستار یا پزشک به تنهائی جهت بیمار تصمیم گیری می کند و هر اقدامی که خود صلاح می داند جهت وی انجام می دهد به ارزشهای بیمار توجه نمی شود و کسی از او نظر نمی خواهد. این مدل ارتباط، اساسا غیراخلاقی است، زیرا رضایت بیمار در تصمیم گیری هایی که بر زندگی او تأثیر دارد، اخذ نمی شود.

باید توجه داشت که همدلی نوعی همزبانی است و با همزبانی آغاز خواهدشد. عشق به خود در همه وجود دارد و همین امر باعث می شود افراد به دیگران که به نوعی شباهت هایی به خودشان دارند، علاقمندشده و تأثیرپذیر باشند. هرچه در خصوص شناخت افراد فعال تر باشیم، خصوصیات آنان را بیشتر شناخته و درنتیجه ارتباط موثرتری را برقرار کرده و درخصوص ارائه مراقبت به آنان موفق تر عمل خواهیم کرد.

وجود عوامل زیر می تواند از ادامه ارتباط روانی مناسب پرستار جلوگیری کند:

تغییردادن موضوع بحث.

بیان نظر شخصی درباره بیمار.

دادن اطمینان کاذب به بیمار.

شتاب برای رسیدن به هدف با پیشنهاد حل مشکلات.

به کارگیری اطلاعات پزشکی و پرستاری نابجا.

بیمار بسته به وضعیت جسمی و روحی خود (نوع و شدت بیماری، سن، جنس، نژاد، فرهنگ و تحصیلات و...) نیازها و توقعات خاصی دارد که این نیازها بایستی توسط افرادی که در تماس نزدیک با بیمار هستند مثل پزشک یا پرستار شناسایی شده و در حدود و وظایف رفع شوند و در صورت عدم توان مشکل را به مسئولین دیگر انتقال دهند.

روح حساس و رنجیده بیمار به دلیل افق نامطلوبی که بیماری به روی او می گشاید نیازمند دقیق ترین و لطیف ترین برخوردها و روابط و اقدامات درمانی است بیمار فردی است که آزرده جسمی و روحی و نیازمند یاری می باشد و تنها کسی که می تواند سلامتی و امید به زندگی را دوباره به وی بازگرداند پرستار و پزشک است.

● تأثیر رفتار خوب در بهبودی

رابطه نامطلوب پرستار مانع از بهبودی می شود. تحقیقات نشان داده است، اگر بر افرادی که از آنها مراقبت می کنند اعتماد داشته باشند برای رهایی از درد به اقدامات درمانی کمتری احتیاج دارد.

تجربه نشان داده است که بدون شناخت زمینه های فرهنگی بیمار، آداب اجتماعی و زندگی، نوع تغذیه، کیفیت معاشرت بیماران نمی توان به رابطه مطلوب با بیمار دست یافت. بدون شک روح حساس و رنجیده ای دارد پرستار آگاه و متعهد با اخلاق نیک و رابطه حمایتی و عاطفی که با بیمار برقرار می کند.

پرستار نقش بسزایی در سلامت و بهبودی بیمار دارد. تأثیر رفتار و عملکرد مثبت یک پرستار در بازگرداندن سلامت بیمار کمتر از دارویی که او مصرف می کند نیست براین مبنا از مهمترین کارهای پرستار شناخت شیوه های برخورد در کیفیت رابطه با بیمار و درنهایت پایبندی به اصول و موازین صحیح و سازنده در برخورد با بیمار است.

بیمار که در وضع جسمی و روحی نامطلوبی به سر می برد درمحیطی نامأنوس همدم و همراهی به جز پرستار ندارد. وی در این ضعف و بیماری، افزون بر کارهای درمانی نیازمند حمایت عاطفی ست که این مهم را پرستاران می توانند برآورد سازند. بیمار اگر با اخلاق نیک و روابط صحیح پرستار مواجه شود به وی اعتماد نموده و او را دلسوز و حامی خود می داند.

این اعتماد و امنیت روحی نقش موثری در تسریع بهبودی او دارد. برعکس اگر این امنیت روحی و اعتماد برای بیمار حاصل نشود چه بسا کارهای درمان هم بی نتیجه می ماند و بیمار نمی تواند سلامت خود را بازیابد. ملایمت، خوبی و مدارا با بیمار زمانی که با کج خلقی ها و بی حوصلگی های وی مواجه می شود. ضرورت کار یک پرستار است و این خوی نیکو و مدارای پرستار با بیمار تأثیر درمان را هم دوچندان می کند.

● موانع رعایت اصول ارتباط موثر

طرز ایستادن و سخن گفتن در مقابل بیمار یا بستگان، خود می تواند عامل ایجاد ارتباط یاجزء عوامل بازدارنده ارتباط باشد. رو به روی بیمار قرار گرفتن با دستان باز و چهره گشاده و سخنان مثبت، نشانگر آمادگی برای برقراری ارتباط است و رفتار معکوس، به طور مثال سخن گفتن در حالی که روبه روی مددجو قرار نگیرد، به قطع ارتباط کمک خواهد کرد.

پژوهش های انجام شده در یک مرکز درمانی در شهر هانوفر آلمان نشان می دهد که بیماران امتیاز کمتری به رعایت اصول اولیه ارتباط اصول احترام آمیز و اصول ایجاد احساس ارزشمندی در ارتباط موثر پرستار- بیمار نسبت به پرستاران می دهند اما بین امتیاز پرستاران و بیماران در مورد رعایت اصول همدلی تفاوتی وجود ندارد و بیماران و پرستاران در مورد رعایت اصول همدلانه ارتباط پرستار- بیمار دیدگاه یکسانی دارند و بین دیدگاه و توقعات زن و مرد در مورد رعایت اصول ارتباط تفاوت وجود دارد.

روانشناسان با این بررسی ها دریافته اند که مهارت ارتباطی هر کس به تعریف او از همدلی مرتبط است و اگر افراد ارتباط همدلانه برقرار کنند فرد مقابل می داند که چه، چگونه و چه زمانی بگوید. اما به طور کلی بین دیدگاه پرستاران و بیماران در مورد رعایت اصول ارتباط موثر پرستار- بیمار تفاوت وجود دارد.

در حالی که پرستاران امتیاز بیشتری به رعایت اصول اولیه ارتباط، اصول احترام آمیز و اصول ایجاد احساس ارزشمندی به خود می دهند اما بیماران که طرف مقابل ارتباط هستند در مورد رعایت موارد فوق امتیاز کمتری قائل هستند.

این به این دلیل است که معمولا فرد تمایل ندارد که اصول ارتباط را رعایت نکند و براساس عادت معمول خود ارتباط برقرار می کند و کمتر به باز خورد ارتباط خود توجه دارد و از آنجا که ارتباط یک پدیده متقابل و دو طرفه است توجه به باز خورد ضروری است. در مطالعه دیگری که مکالمات تلفنی متخصصان خدمات اطلاعاتی سرطان مورد بررسی قرار گرفت دریافت که بیماران در درک اصطلاحات فنی و توضیح دادن آن مشکل دارند.

محققان می گویند مردم بسته به اینکه با یک متخصص صحبت می کنند یا یک فرد عادی متناسب با تصورشان در مورد اطلاعات طرف مقابل و قدرت درک وی مسائل را به صورت متفاوت بیان می کنند.

در مجموع باتوجه به اینکه ارتباط اهمیت ویژه ای در ایجاد نگرش مثبت به بیمارستان و تیم درمانی دارد و در تشخیص، درمان و سیر بیماری مهم است امتیازی که رعایت اصول ارتباط کسب نموده در حدود متوسط می باشد و این امتیاز خوبی نیست، باید از طریق فرهنگ سازی و آموزش، امتیاز ناشی از رعایت اصول ارتباط موثر را توسعه داد.

در برخی از جوامع موانع برقراری رابطه با بیمار را کمبود پرستار به نسبت بیمار، نداشتن وقت و فرصت کافی، عدم آگاهی بیمار از موقعیت پرستار، ارتباط غیراصولی مسئولین رده بالای پرستاری عنوان می شود.

همچنین نتیجه گیری در ارتباط بین پرستار و بیمار رعایت اصول ارتباط موثر مورد توجه کافی قرار نمی گیرد و کمتر افراد به بازخورد اثر ارتباط توجه دارند که پیشنهاد می شود ضمن انجام تحقیقی در مورد موانع رعایت اصول ارتباط موثر پرستار -بیمار، غیرقابل برگشت بودن اثر ارتباط، ضرورت توجه به بازخورد ارتباط به تمام پرسنل بیمارستان آموزش داده شود.

علیرضا ضیاعی