مسیرهای نوین برای نفت و گاز ۲

در ١٣ آوریل ٢٠٠٥ ژاپن حق حفاری در دریاری چین را به کمپانی های نفتی واگذار نمود این حفاری ها در نزدیکی جزایری که ژاپنی ها آنها را سنکاکو و چینی ها آنها را دیائویو می خوانند, انجام می گیرد

سلاحی بر علیه آلودگی محیط زیست

در پایان دسامبر ۲۰۰٤ «تصمیم اصولی» دولت روسیه برای ساختن خط لوله سرتاسری تای شت-اسکوورودینو-پره وزنایا تا اقیانوس آرام اعلام شد. با اینهمه ژاپنی ها هنوز سهمی از پیروزی شان نبرده اند. و چون مذاکرات میان روسیه و ژاپن پیشرفت چشمگیری نداشته است، مقامات مسکو اینک خبرهائی را به بیرون درز داده اند مبنی بر اینکه ممکن است شاخه ای فرعی از خط لوله اصلی بکشند که می تواند به داگینگ نفت برساند. اسکوورودینو تا مرز چین بیش از ۵۰ کیلومتر فاصله ندارد و این مسافت آنقدر کوتاه هست که مذاکره کنندگان ژاپنی را گوش بزنگ نگاه دارد. هنوز به راه حلی در باره اینکه نفت خام را از کجا بیاورند دست نیافته اند. هرچند ظرفیت تولیدی بالقوه منطقه خاور سیبری مرکزی شاید در واقع بیکران باشد، با اینحال به نظر نمی رسد که منابع کنونی در دسترس به آن اندازه باشد که هم به خط لوله ناخودکا و هم به شاخه داگینگ نفت کافی برساند. بخش اصلی خط لوله تیشت-ناخودکا به تنهائی نیارمند استخراج ۳۰ ملیون تن نفت در سال از خاک سیبری باختری است، که آنرا فقط با برداشت از محموله هائی که به سمت بازارهای اروپائی می روند ، می توان عرضه کرد.

روس ها اذعان دارند که میزان تولید کنونی آنها کافی نخواهد بود که ۸۰ میلیون تن نفت در سال را هم به سمت ژاپن و هم برای پر کردن شاخه ای که به داگینگ میرود، فرستاد (٤). برای چنین تولیدی ناگزیر باید به توسعه ذخایر تازه در خاور سیبری مرکزی پرداخت. برآورد کنونی حکایت از آن دارد که روسیه برای آنکه بتواند هم به ژاپن وهم به چین نفت برساند، کسری تولید نفت خامی بین ۲۰ تا ۵۰ میلیون تن در سال دارد. روشن است که همه اینها وابستگی زیادی به ترتیب بندی هماهنگ برنامه های توسعه میدان های نفتی و زمان لازم برای لوله گذاری خواهد داشت.

این واقعیت که هنوز میان روسیه و ژاپن معاهده صلح منعقد نشده، مذاکرات پیرامون خط لوله ناخودکا را پیچیده تر کرده است. روس ها چهار جزیره واقع در منتهی الیه مجمع الجزایر کوریل را که نیروهای شوروی در روزهای پایانی جنگ جهانی دوم تصرف کردند ، همچنان در دست خود نگاه داشته اند. ژاپنی ها از همان هنگام در مذاکرات خود ابتدا با شوروی ها و بعدها با روس ها بسته به وضعیت دوران، کم و بیش انعطاف پذیر بوده اند، اما هرگز «مسئله سرزمین های شمالی» را از یاد نبرده اند (۵). خرید گاز ساخالین توسط شهر ترکیو را می توان نموداری از همین انعطاف پذیری دانست. به دنبال آن ژاپن چندین قرارداد دیگر خرید گاز مایع نیز بسته است. باید توجه داشت که مصرف گاز طبیعی شمال شرقی آسیا به نسبت کل نیاز انرژی در آن ناحیه عمدتا به سبب دشواری های عرضه کمتر از میزان مصرف آمریکای شمالی و یا اروپا است. هونشو، جزیره اصلی ژاپن به جهت دارا بودن ضوابط ایمنی سفت و سخت و نیز گرانی بهای املاک از یک شبکه منظم خطوط لوله گاز رسانی بی بهره است. عوارض «حق عبور» چنان بر هزینه خط لوله ای جدید می افزاید که عملا مانع از انجام آن است. از اینرو واردات گاز مایع ژاپن بیش از هر چیز نیازهای سوختی مولد های برق را تأمین می کند. در ماه مه ۲۰۰۳ شهر توکیو قراردادی برای خرید گاز مایع در چهارچوب طرح ساخالین- دو به میزانی برابر با ۱/۱ میلیون تن در سال امضا کرد. چندین شرکت مستقر در ژاپن و ایالات متحده نیز قراردادهائی برای خرید تولیدات ساخالین- دو امضاء کرده اند (۶). برخلاف ژاپن، کره جنوبی از شبکه خطوط لوله بسیار گسترش یافته ای برخوردار است که مصرف داخلی این کشور را تأمین می کند. از لحاظ فنی میتوان به آسانی گاز تولیدی از طرح ساخلین- دو را که به دی کاستری می رسد با گذر دادن از کره شمالی به موازات ساحل به جنوب منتقل ساخت. اما در عمل دشواری های کنونی با همسایه شمالی، کره جنوبی را ناچار به گزینش دیگری برای ایجاد خط لوله ای کرده است که بتواند گاز را از چین با عبور از بستر دریا به آن کشور برساند. به موجب برآوردی عرضه گاز طبیعی بوسیله خط لوله از طریق سرزمین چین در سنجش با بهای واردات کنونی گاز مایع ۲۵ % ارزان تر تمام می شود. تمام شهرهای عمده چین برای کاهش آلودگی هوا نیاز مبرمی به گاز طبیعی دارند. چین واردات گاز طبیعی را به شرط اینکه به بهای مناسبی تحویل داده شود، ترجیح می دهد. اگر بهای گازمایع اجازه دهد، هم ناحیه شانگهای و هم مجتمع تینان جین- پکن هردو در موقعیتی طبیعی برای دریافت آن قرار دارند. اما دولت چین بهای نسبتا ارزانی برای گاز طبیعی که از خط لوله داخلی غربی-شرقی تا شانگهای انتقال می یابد، مقرر کرده است. به نظر می رسد که این اقدام چندین شرکت چندملیتی را از سرمایه گذاری بیشتر برای کشیدن شبکه های منطقه ای منصرف و نیز مجاب ساخته باشد که برای اجرای پروژه های تبدیل گاز مایع به حالت گاز در استان ژه جکیانگ دست نگهدارند. چین همچنین بطور جدی در نظر دارد خط لوله ای برای حمل سالانه ۳۰ میلیارد مترمربع گاز از میدان های کویکتا (ایرکوسکایا اوبلاست) به شمال شرقی چین بکشد. مسیر جایگزین دیگری را نیز می توان با عبور خاک جمهوری مغولستان برگزید که ۱۵۰۰ کیلومتر کوتاه تر است. این لوله گذاری از لحاظ فنی میسر است و بسیار ارزان تر هم تمام میشود. اما در سال ۱۹۹۸ مذاکراتی که میان روسیه، مغولستان، چین، کره و ژاپن پیرامون احداث آن انجام شد به شکست انجامید. روس ها در آن مذاکرات پیشنهاد کرده بودند که بخشی از گاز را به مغولستان که برای زدودن آلودگی هوا در اولان باتور بی تاب بود ، بفروشند. اما هرچه کوچکترین نشانه ای از تفاهم روسیه و مغولستان داشته باشد، جز بدگمانی دولت چین را بر نمی انگیزد. چین اکراه دارد مزیتی به کشوری ببخشد که آنرا شمالی ترین استان از دست رفته خود می شناسد. دیدار پوتین از چین در اواسط ماه اکتبر ۲۰۰٤ به هیچ قراردادی در باره مسائل مربوط به خط لوله نیانجامید. مذاکراتی که در پی آن میان چین و قزاقستان به انجام رسید به منظور افزایش مقدار خرید نفت خام و گاز توسط چین بود. کار لوله گذاری برای انتقال نفت هرچند به پایان نرسیده اما در حال پیشروی است و از بخش میان آتیرو و کنکیاک هم اینک بهره برداری هم می شود. اکنون برنامه ریزی بخش مرکزی که کنکیاک را به آتاسو می پیوندد آغاز شده و در همان حال قراردادی ٧۰۰ میلیون دلاری برای کشیدن خط لوله ای به طول ۱۲٤۰ کیلومتر از آتاسو تا آلاشانکو به امضا رسیده است. نفت را با راه آهن از آلاشانکوه به سه پالایشگاه نزدیک در ناحیه جینجیانگ خواهند رسانید. این خط لوله می تواند سالانه ۱۰ میلیون تن نفت خام را انتقال دهد و مالا ظرفیت آن به دوبرابر افزایش یابد. این واردات بدلیل ملاحظات سیاسی برای توسعه اقتصادی گزینجیانک، غربی ترین ناحیه چین که بالقوه استانی سرکش است حساس شمرده می شوند. بعلاوه چینی ها و قزاق ها در حال بررسی امکان ساختن خط لوله ای برای انتقال گاز طبیعی میان قزاقستان باختری و استان چینی جینجیانگ اند. طبیعتا هر دو طرف از پرهزینه بودن چنین طرحی نگران اند؛ اما بنظر می رسد که این پروژه دارای اهمیتی استراتژیک در رابطه با ذخیره دراز مدت نفت بوده باشد.