استامینوفن چندان هم بی خطر نیست

در تاریخ ۱۸ دی ماه ۱۳۸۳ وزارت بهداشت, درمان و آموزش پزشکی اعلام کرد که استامینوفن کدئین در ۶ماههٔ اول امسال پرفروش ترین دارو بوده به طوری که ایرانیان ۱۳۰ میلیارد ریال بابت خرید این دارو هزینه کرده اند این در حالی است که مصرف بی رویهٔ هر داروئی دارای عوارض جانبی بوده و به نظر می رسد این دارو به مصرف واقعی خود نمی رسد

مقدار زیادی استامینوفن بدون تجویز پزشک به مصرف رسیده است و این در حالی است که افراد فکر نمی‌کنند استامینوفن (ساده یاکدئینه) داروی بی‌خطری است اما اگر شما هم چنین نظری دارید باید بگوئیم سخت در اشتباه هستید. استامینوفن درسال ۱۳۸۲ نیز پرفروش‌ترین داروی سال بو. این در حالی است که عمدهٔ مصرف استامینوفن مربوط به نوع کدئین‌دار آن است. در همین راستا در تاریخ ۳ مهر ۱۳۸۳وزارت بهداشت طی اطلاعیه‌ای شهروندان را از مصرف طولانی‌مدت استامینوفن کدئین منع کرد و اعلام کرد در غیر این‌صورت عوارض معمول دارو به‌صورت وابستگی روحی و فیزیکی به کدئین بروز می‌کند. وابستگی به کدئین مشابه نوع وابستگی به مرفین است و تجویز و مصرف استامینوفن کدئین باید با احتیاط صورت گیرد. وزارت بهداشت اعلام کرد استامینوفن کدئین علاوه بر اینکه عوارض جانبی استامینوفن را دارا است عوارض جانبی کدئین را نیز به‌صورت اضافه‌تر شامل می‌شود و در صورتی‌که دارو به‌طور بی‌رویه و خارج از کنترل مصرف شود عوارض آن به‌صورت چشمگیر و قابل توجهی بارز می‌شوند.

مسکنی که آسیب‌رسان است

این مشکل تنها به کشور ما محدود نمی‌شود بلکه مصرف استامینوفن در دنیا به‌صورت سرسام‌آوری افزایش پیدا کرده است و دیگر به راحتی می‌توان آن را در منازل به مقدار فراوان پیدا کرد. اگرچه استامینوفن یک مسکن ایمن محسوب می‌شود اما بدون خطر هم نیست، به‌خصوص اگر مثل نقل و نبات مصرف شود. طبق گزارشی که در سایت Abcnews منتشر شد، تخمین زده می‌شود حدود ۲۴ درصد آمریکائی‌ها هر سال استامینوفن را جهت تسکین درد، تب و سایر ناراحتی‌ها به مصرف می‌رسانند. مسئله‌ای که در کشور ما و سایر کشورها نگران‌کننده است آن است که این دارو بدون نسخهٔ پزشک فروخته می‌شود؛ در نتیجه مصرف‌کنندگان بدون توجه به دوز مصرفی، هر چقدر که دوست دارند از آن مصرف می‌کنند. سازمان غذا و داروی آمریکا اعلام کرد: هر ساله ۴۵۸ نفر در ایالات‌متحده در اثر عوارض داروئی جان خود را از دست می‌دهند. از این تعداد ۱۰۰ مورد مرگ‌ومیر مربوط به مرگ ناشی از مسمومیت با استامینوفن است. به‌علاوه مسمومیت با استامینوفن هر ساله بیش از ۵۶،۶۰۰ نفر را راهی بخش اورژانس می‌کند و ۲۶،۰۰۰ نفر به این دلیل در بیمارستان بستری می‌شوند. کودکان ۲۲ درصد موارد بستری ناشی از استامینوفن را تشکیل می‌دهند. البته متخصصان نمی‌خواهند شما را از مصرف استامینوفن بترسانند زیرا این دارو ایمنی لازم را دارد، اما مصرف بی‌رویه و مداوم آن بسیار خطرناک است. به‌عنوان مثال از اثر آن بر روی کبد نباید غافل شد، به‌خصوص اگر در دوزهای بالا و به مقادیر زیاد مصرف شود. این در حالی است که بسیاری از مردم فکر می‌کنند اگر کل جعبهٔ قرص استامینوفن را در عرض یک هفته مصرف کنند هیچ اتفاقی نمی‌افتد. اما باید گفت مسمویت با استامینوفن کاملاً موذیانه پیش می‌رود و شاید بهتر باشد بگوئیم این دارو بسیار آب زیرکاه است. مسمویت با استامینوفن بسیار آرام شروع می‌شود اما ناگهان فرد متوجه می‌شود که دچار نارسائی کامل کبد شده است و دیگر چاره‌ای جز پیوند کبد وجود ندارد و اگر کبد پیوندی پیدا نشود آخر عاقبت کار معلوم است. البته شایان ذکر است که آسیب کبدی ناشی از استامینوفن در افرادی رخ می‌دهد که به‌صورت بی‌رویه و زیاد از این دارو مصرف می‌کنند. مشکل دیگر آن است که از استامینوفن در سایر ترکیبات داروئی نیز استفاده می‌شود؛ مثلاً فرد ممکن است در صورت سرماخوردگی و تب، از استامینوفن، ادولت کلد و ضد احتقان‌ها به‌طور هم‌زمان مصرف کند غافل از اینکه دو داروی آخر نیز حاوی استامینوفن هستند! در این موارد توصیه بر این است که هیچ داروئی خودسرانه مصرف نشود و به برچسب و توضیحات دارو نیز توجه شود.

اما در کشور ما چه می‌گذرد؟

در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۸۳ وزارت بهداشت ضمن اطلاعیه‌ای به خانواده‌ها توصیح کرد مصرف استامینوفن نباید بیش از ۱۰ روز ادامه پیدا کند مگر آنکه زیر نظر پزشک باشد. این وزارت تصریح کرد استامینوفن از بین مسکن‌های موجود به‌عنوان یک داروی ضد درد و کم‌عارضه، در میان مصرف‌کنندگان شناخته شده‌ است و در صورت نتیجه این باور غلط، برخی افراد به‌صورت خودسرانه و بی‌رویه این دارو را مصرف می‌کنند در حالی که این دارو در موارد مصرف با دوزهای درمانی نیز ایجاد عارضه کرده و درصورت مصرف بیش از حد و نیز خارج از کنترل، عوارض دارو به‌صورت بارز و برجسته‌ای ظهور می‌کند لذا مصرف دارو باید با احتیاط و و فقط در مواقع نیازصورت گیرد. کم‌خونی، افت فشار، افت دمای بدن، سمیّت کبدی و کلیوی از عوارض جانبی این دارو است و در صورت دوز بالای دارو، نکروز و آسیب کبدی بروز می‌کند. اگرچه استامینوفن در دوزهای بالای ۴۰۰ میلی‌گرم در روز خوب تحمل می‌شود اما مسمویت حاد آن باعث نکروز کبدی شده و در بیماران کبدی، دوزهای درمانی هم می‌تواند خطرناک باشند.

استامینوفن را بهتر بشناسیم

استامینوفن جزو ضد دردهای غیرمخدر و ضد تب محسوب می‌شود و به‌صورت قطرهٔ خوراکی، شربت، شیاف و قرص در بازار موجود است. محل اثر ضد دردی استامینوفن نامشخص است اما با اثر مستقیم بر مرکز تنظیم حرارت در مغز باعث کاهش تب می‌شود. این دارو باداروهائی مثل کاربامازپین، فنی‌توئین،ریفامپین، ایزونیازید و وارفارین تداخل داروئی دارد. مهمترین عارضهٔ جانبی استامینوفن، آسیب شدید کبدی است. سایر عوارض آن شامل کم‌خونی همولیتیک، کاهش گلبول‌های خون، زردی،بثورات جلدی، کهیر و کاهش قند خون است. مصرف این دارو در دوران بارداری و شیردهی باید با احتیاط صورت گیرد. حداقل دوز سمی آن ۱۰ گرم (۱۴۰ میلی‌گرم به ازاء هر کیلوگرم) است اما با تک دوز ۸۵/۵ گرم نیز آسیب کبدی گزارش شده است. این در حالی است که قرص‌های رایج استامینوفن در بازار ۳۲۵ و ۵۰۰ میلی‌گرمی است. علائم مسمویت حاد با استامینوفن شامل تهوع، استفراغ، خواب‌آلودگی، گیجی، کاهش فشار خون، به‌هم خوردن ریتم قلب، زردی، نارسائی حاد کلیوی و کبدی است. این علائم ۲۴ ساعت پس از مصرف دارو ظاهر می‌شوند و ممکن است تا بیش از یک هفته باقی بمانند. نکروز کبدی ممکن است به مرگ بیمار منجر شود. توجهات پزشکی حین مصرف استامینوفن و استامینوفن کدئین باید قبل و طی دورهٔ درمان، میزان درد و دمای بدن بیمار کنترل شود. توجه داشته باشید بسیاری از داروهائی که بدون تجویز پزشک و بدون نسخه تهیه می‌شوند، حاوی استامینوفن هستند که لازم است در محاسبهٔ دوز روزانهٔ آنها را نیز محسوب کنید (مثل ادولت کلد). شیاف و شربت یا قطرهٔ خوراکی در کودکان و بیمارانی مصرف می‌شود که توانائی مصرف خوراکی دارو و یا بلع آن را ندارند. مصرف استامینوفن ممکن است در تست‌های خانگی تعیین قند خون،به غلط قند خون را پائین نشان دهد. والدین توجه داشته باشند پیش از دادن استامینوفن به کودکان زیر ۲ سال با پزشک مشورت کند. استامینوفن جهت مصرف کوتاه‌مدت است. ادامهٔ مصرف استامینوفن برای کودکان و بزرگسالان بیش از ۵ و ۱۰ روز به ترتیب نیازمند مشاورهٔ پزشکی است. از درمان خودسرانهٔ تب‌های بالا (بالاتر از ۵/۳۹ درجهٔ سانتی‌گراد)،تبی که بیش از۳ روز باقی بماند یا تب راجعه با استامینوفن خودداری کنید. مصرف طولانی‌مدت یا مقادیر زیاد استامینوفن به کبد آسیب می‌رساند. در مورد استامینوفن کدئین همین موارد را باید در نظر گرفت. ضمن اینکه این دارو به‌دلیل داشتن کدئین حالت خواب‌آلودگی و گیجی ایجاد می‌کند و در حین مصرف آن نباید رانندگی کرده یا به کارهائی که به دقت و هشیاری احتیاج دارند دست زد. ضمناً احتمال افت فشار خون در مصرف استامینوفن کدئین بیشتر است و حین مصرف آن نباید بدون اجازهٔ پزشک از سایر آرام‌بخش‌ها و داروهای مشابه استفاده شود. مصرف استامینوفن کدئین در زن باردار و شیرده فقط باید طبق نظر پزشک باشد. ضمن اینکه کدئین موجود در این دارو، وابستگی ایجاد می‌کند و مصرف طولانی‌مدت آن اصلاً توصیه نمی‌شود. قابل ذکر است که در تحقیقی که اخیراً توسط رویترز منتشر شده است محققان دریافتند مصرف بی‌رویه، درازمدت و عادی استامینوفن باعث کاهش عملکرد کلیه‌ها می‌شود. محققان با مطالعهٔ گروهی از زنان میانسال متوجه شدند یک نفر از هر ۱۰ نفر زنی که در این مطالعه شرکت داشتند پس از ۱۱ سال مصرف بی‌رویهٔ استامینوفن دچار ۳۰ درصد کاهش عملکرد کلیوی شده‌اند. براساس این تحقیق زنانی که بین ۱۵۰۰ تا ۹ هزار قرص در عمر خود مصرف کرده بودند خطر تخریب کلیه‌ها رادر خود تا ۶۴ درصد افزایش داده بودند و برای آنان که بیش از ۹ هزار قرص مصرف کرده بودند این خطر دو برابر شد. بهتر است در مصرف هر دارو حتی ساده‌ترین مسکن‌ها با پزشک مشورت کرده و خودسرانه تصمیم نگیریم.

/ AbcNews / ایران فارما