توسعه زیرساخت از طریق ثبت اطلاعات

نگاهی به طرح آمایش اقتصادی کشور از حیث فناوری اطلاعات و ارتباطات

سامانه آمایش اقتصادی کشور از حیث توسعه سرویس ها و زیرساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور که توسط پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی اجرا شده، در راستای تحقق سند چشم انداز و تدوین برنامه پنجم توسعه در اختیار دست اندرکاران و سیاستگذاران فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور در مرکز تحقیقات مخابرات ایران قرار گرفت. در همین رابطه حبیب الله اصغری رئیس پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی در گفت وگویی با روزنامه «اعتماد» اهداف، ماموریت ها و ویژگی های این طرح را بیان می کند.

▪ پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات با چه هدفی تشکیل شده و زمینه فعالیت آن به چه صورتی است؟

ـ امروزه اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات بر کسی پوشیده نیست و جهاد دانشگاهی هم با توجه به ماموریت ها و ظرفیت هایش فعالیت های مختلفی را در بحث توسعه فناوری اطلاعات انجام داده یا در دست اقدام دارد. یکی از مهم ترین فعالیت های ما که توسط پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات این نهاد به نتیجه رسید برگزاری دومین کنفرانس شهر الکترونیکی بود که با حضور دو هزار کارشناس و صاحب نظر حوزه آی تی و ارسال ۸۵۰ مقاله علمی برگزار شد. همچنین با توجه به رشد روزافزون ارتباطات و فناوری اطلاعات و کاربرد آن در صنایع مختلف تجاری و خدماتی، جهاد دانشگاهی خواجه نصیر با توجه به سوابق درخشان در زمینه مخابرات، ارتباط داده ها و فناوری اطلاعات، به منظور توسعه فعالیت های تحقیقاتی خود و هم راستا کردن فعالیت های سه گروه پژوهشی «مخابرات»، «دیجیتال» و «توسعه مدل های کسب و کار در حوزه فناوری اطلاعات»، اقدام به تاسیس «پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات» در سال ۱۳۸۵ کرد که هدف از ایجاد این پژوهشکده علاوه بر برآورده ساختن نیازهای صنایع مختلف کشور از طریق انجام و حمایت از پژوهش های کاربردی و پروژه های مختلف، اجرای پژوهش های بنیادی در راستای برنامه های توسعه اقتصادی کشور است. در این راستا بهره گیری از منویات سند چشم انداز بیست ساله کشور در توسعه اهداف این پژوهشکده در نظر گرفته شده و شایان ذکر است که این پژوهشکده تاکنون ده ها طرح مختلف را در سطح سازمانی و ملی به پایان رسانده که از این میان می توان به تدوین سند جامع آموزش و توسعه منابع انسانی بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور و طرح «آمایش اقتصادی کشور از حیث توسعه سرویس ها و زیرساخت های ICT » اشاره داشت.

همچنین به این نکته باید اشاره داشت که پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی یکی از پژوهشکده های فعال به شمار می آید که دارای سه گروه پژوهشی شامل مخابرات، گروه پژوهشی دیجیتال و گروه پژوهشی توسعه مدل های کسب و کار است و در خصوص طرح آمایش اقتصادی کشور از حیث توسعه سرویس ها و زیرساخت های ICT نیز باید گفت این طرح از مجموعه پروژه هایی است که توسط پژوهشکده ICT جهاد دانشگاهی به نتیجه رسیده و کارفرمای آن نیز مرکز تحقیقات مخابرات است. این طرح در گروه پژوهشی به عنوان یک پروژه ارائه شد و تیم گروه پژوهشی مدل های کسب و کار هم این شانس را داشت که بتواند این پروژه را به انجام رساند و با توجه به ارتباطی که با بخش های دولتی مثل مرکز مطالعات مجلس و معاونت برنامه ریزی وزارت ICT داریم، سعی شد کار این پروژه از نظر کیفی از سطح بسیار بالایی برخوردار باشد.

▪ طرح آمایش اقتصادی کشور چه زمانی کلید خورد و این طرح به دنبال چه اهدافی است؟

ـ این طرح از جمله پروژه های برون سپاری مرکز تحقیقات مخابرات ایران محسوب می شود که گروه پژوهشی مدل های کسب و کار در حوزه فناوری اطلاعات (ITBM)، که یکی از گروه های پژوهشی زیرمجموعه پژوهشکده ICTاست، موفق به اخذ این پروژه در سال ۱۳۸۶ شد و از آنجایی که ماموریت اصلی گروه ITBM انجام مطالعات و پژوهش های راهبردی در جهت بهبود و اصلاح ساختار و روابط موجود میان ارکان و حوزه های راهبردی موثر در فرآیند توسعه ICT و همچنین انجام مطالعات اقتصادی جهت تنظیم بازار ICT است بنابراین طرح مذکور کاملاً در راستای اهداف تعریف شده و در حوزه تخصص اعضای گروه بود و همین امر باعث شد خروجی های حاصل از انجام طرح از نظر علمی و کاربردی در سطح کیفی بسیار مناسبی باشد.

مهم ترین اهداف تعریف شده از اجرای این طرح شامل این موارد است؛ توزیع متوازن سرویس های تلفن ثابت، تلفن همراه و اینترنت از طریق مدیریت توسعه زیرساخت های مورد نیاز به منظور ارائه این سرویس ها در مناطق مختلف کشور، پیش بینی تقاضای این سرویس ها در مناطق مختلف کشور در خلال سال های چشم انداز، طراحی و توسعه بستری به منظور ثبت و نگهداری داده های مربوط به شاخص های اقتصادی، شاخص های کلان ICT و شاخص های مرتبط با سرویس ها و زیرساخت های مربوط به اقصی نقاط کشور به نحوی که امکان گرفتن انواع گزارشات تحلیلی برای سطوح مختلف و مقاطع زمانی مشخص از طریق این بستر وجود داشته باشد و فراهم کردن بستری به منظور تسهیل و تسریع در جمع آوری داده های شاخص های کمی که در گزارشات عملکرد استانی و توسط ۳۱ شرکت مخابراتی و به صورت سالانه تهیه و تنظیم می شود با هدف بهره گیری از آنها به منظور کمی کردن اهداف برنامه ها.

در مجموع باید گفت ماموریت اصلی این طرح آن است که بتوانیم توزیع متوازنی برای حوزه فناوری اطلاعات از طریق ثبت اطلاعات و پیش بینی داده ها که در هر مقطع، سطح و هر منطقه یی وجود دارد، داشته باشیم تا بتوانیم توسعه زیرساخت ها و سرویس ها را در مناطق مختلف مدیریت کنیم بنابراین به همین علت در تیرماه ۱۳۸۷ این طرح شروع شد و به مدت یک سال هم به طول انجامید و خوشبختانه در موعد مقرر یعنی اواخر مردادماه ۱۳۸۸ به مرکز تحقیقات تحویل داده شد.

▪ با توجه به نقش فناوری اطلاعات در برنامه های توسعه، ضرورت انجام این طرح چیست؟

ـ امروزه در کشورمان سند چشم انداز بیست ساله در حال پیاده سازی و اجرا است. اهداف سند در حوزه ICT در برنامه های پنج ساله کشور مانند سایر حوزه ها، توسط شاخص ها کمی شده و پروژه هایی برای تحقق این اهداف اجرایی می شود به طوری که این فرآیند تا تحقق کامل سند چشم انداز در برنامه های پنج ساله تا افق ۱۴۰۴ ادامه خواهد داشت و در این راستا اتخاذ رویکردی به منظور بهبود و ارتقای شاخص های ICT در کشور مدنظر قرار گرفته است به گونه یی که بخشی از برنامه های پنج ساله کشور به صورت خاص به این حوزه اختصاص یافته است. در این برنامه ها شاخص هایی جهت ارتقا و بهبود در حوزه ICT معرفی می شود. سپس مقادیر فعلی شاخص ها شناسایی شده و مقادیر هدف شاخص ها نیز برای سال های برنامه مشخص می شود. سپس پروژه هایی به منظور بهبود این شاخص ها مطرح می شود و نهایتاً سالانه وضعیت شاخص ها اندازه گیری شده و برنامه های اصلاحی ارائه می شود. تحقق موارد فوق الذکر زمانی امکان پذیر است که مدیران و برنامه ریزان کشور به پایگاه های اطلاعاتی دسترسی داشته باشند که علاوه بر ثبت و نگهداری داده و شاخص های ICT مربوط به اقصی نقاط کشور، امکان گرفتن انواع گزارشات تحلیلی برای سطوح مختلف و مقاطع زمانی مشخص از طریق این پایگاه وجود داشته باشد.

همچنین فراهم کردن بستری به منظور تسهیل و تسریع در جمع آوری اطلاعات شاخص های کمی که در گزارشات عملکرد استانی و توسط ۳۱ شرکت مخابراتی و به صورت سالانه تهیه و تنظیم می شود، از دیگر الزامات به منظور کمی کردن اهداف برنامه ها است بنابراین سامانه آمایش، کار نگهداری و مدیریت این شاخص ها را برای سطوح مختلف تقسیمات کشوری انجام می دهد و این قابلیت را دارد تا علاوه بر ثبت و نگهداری اعداد سال های گذشته شاخص های ICT ، میزان تقاضا برای سه شاخص «ضریب نفوذ تلفن ثابت»، «ضریب نفوذ تلفن همراه» و «ضریب نفوذ اینترنت» را در سطح کشور ایران، استان های کشور و شهرستان ها و شهرهای استان اصفهان پیش بینی کند. همچنین این سامانه قادر است اعداد مرتبط با میزان این شاخص ها در برنامه های پنج ساله توسعه یی کشور را برای سطوح کشور و استان اصفهان نگهداری کند و گزارشات انحراف را به مدیران و برنامه ریزان کشور در حوزه ICT ارائه دهد. علاوه بر موارد ذکر شده این سامانه قابلیت توسعه را دارد تا فرآیند پیش بینی و ایجاد گزارشات انحراف از برنامه های پنج ساله را علاوه بر استان اصفهان برای سایر استان های کشور و در سطوح شهرستان ها و شهرها انجام دهد و حجم بالای داده های موجود را به دقت مدیریت کند.

▪ طرح آمایش اقتصادی کشور به طور دقیق از چه بخش هایی تشکیل شده است؟

ـ این طرح دو بخش اصلی دارد؛ یک بخش مطالعاتی و مبانی نظری است که محور اصلی آن بحث های اقتصادی است و تا حدی بحث های مربوط به مدل سازی اقتصادی و شاخص های اقتصادی را که در این حوزه تاثیرگذار است، شامل می شود و بخش دوم در قالب طرح مطالعاتی و کاربردی در نظر گرفته شده است. همیشه این نگرانی در کشور وجود دارد که خیلی از طرح ها با وجود خوب و علمی بودن در نهایت به دلیل عدم توجه به خروجی و کاربرد آنها در کتابخانه ها می مانند و به عبارت دیگر چون تسهیل نمی شوند و برای ذی نفعان مختلف کاربردی نشده اند، در حد یک طرح مطالعاتی باقی می مانند. به همین علت از ابتدا ما این پیشنهاد را دادیم که خروجی این کار در قالب یک نرم افزار به وزارت ICT و مرکز تحقیقات مخابرات ارائه شود یعنی تمام فعالیت ها را که به صورت علمی انجام شد، در قالب یک سامانه تعریف کردیم. برنامه نویسی و توسعه داده ها با دقت انجام و تلاش شد کاربران طرح که عمدتاً سیاستگذاران، برنامه ریزان و مدیران شرکت های مخابرات استانی و حتی مدیران میانی مخابرات هستند، بتوانند عملکرد خودشان را بررسی کنند. این کاربران خروجی های این طرح را می بینند و با توجه به این داده ها می توانند عملکرد خودشان را بررسی کنند.

▪ نحوه استفاده از این طرح برای مخاطبان مختلف چگونه است؟

ـ این طرح در قالب سامانه و نرم افزار کاربردی در اختیار مخاطبان طرح قرار می گیرد یعنی بیشتر برای برنامه ریزی، هدف گذاری و سیاستگذاری در سطوح مختلف سیاستگذار فناوری اطلاعات استفاده می شود. در وزارتخانه ارتباطات و فناوری اطلاعات یک گروه برنامه گذار و سیاستگذار وزارتخانه هستند که شامل معاونت های ارتباطات و برنامه ریزی می شوند. این بخش ها آمار و اطلاعات وزارتخانه را در اختیار دارند. سطح دوم شرکت های مخابرات استانی هستند. اینها مخاطب بعدی این سرویس ها و خدمات هستند. همچنین بخش های خاصی نیز می توانند به این سامانه مراجعه کنند. استان اصفهان و شهرستان های تابعه آن به عنوان پایلوت اجرای این طرح انتخاب شد. برای این منظور به طور خاص شرکت های مخابراتی که زیرمجموعه شرکت مخابرات اصفهان هستند، انتخاب شدند و واحدهای فعال در شهرها و شهرستان های اصفهان که در حوزه آی تی برنامه ریزی می کنند و ثبت و جمع آوری اطلاعات را برعهده دارند، جزء مخاطبان این طرح قرار گرفتند.

به طور کلی باید گفت این طرح با کیفیت و دقت ویژه یی انجام شده است و علاوه بر اطلاعات زیرساختی کشورمان و استان اصفهان به طور خاص وضعیت زیرساختی و اطلاعات شاخص های کلان ۲۳ کشور خاورمیانه و آسیای مرکزی از جمله مصر، ترکیه، سودان، عربستان سعودی، یمن، سوریه، آذربایجان، رژیم اشغالگر قدس، تاجیکستان، اردن، قرقیزستان، ترکمنستان، امارات، لبنان، ارمنستان، کویت، عمان ، قطر، بحرین ، عراق و افغانستان را در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات و شاخص های مرتبط بررسی کرده و چالش ها و چشم انداز های موجود را به تصویر کشیده است. در بحث کشورمان برنامه ریزان و سیاستگذاران از طریق این طرح و سامانه طراحی شده می توانند شرکت های مخابرات استانی را رصد و از این سامانه استفاده کنند.

آنها می توانند در مقاطع زمانی داده هایشان را که در ارتباط با بحث سرویس ها، زیرساخت ها و برخی از شاخص ها هستند، مشخص کنند. از طرفی آنهایی که کار سیاستگذاری را انجام می دهند، می توانند از این سامانه استفاده کنند و مقدار محقق شدن خیلی از شاخص هایی را که در توسعه بخش ICT است، مشاهده کنند. آنها با برنامه ریزی، انحرافاتی را که وجود دارد، بهبود می بخشند. این دیگر به تیمی که مجری این برنامه است، برنمی گردد به سیاستگذاران برمی گردد که چقدر اصرار دارند یک سیستم مکانیزه وجود داشته باشد برای اینکه به آنها کمک کند تا در قالب یک سیستم بتوانند بر اساس آن تصمیم گیری کنند.

▪ به عنوان آخرین سوال مایلم بدانم آیا در گذشته چنین طرحی برای بخش ICT کشور اجرا شده است؟

ـ به جرات می توان گفت چنین طرح و سیستمی قبل از این وجود نداشته است و ما طبق تعهداتی که داشتیم، برای سه سرویس تلفن ثابت، تلفن همراه و اینترنت، وضعیت موجود کشور را به صورت کامل شناسایی کردیم. همچنین برای کاربردهای الکترونیکی مانند دولت الکترونیک، سلامت الکترونیک، تجارت و آموزش الکترونیک باید ببینیم وضعیت کشور در هر کدام از موارد و شاخصه هایی که تاثیرگذارند، چگونه است و توسعه این سرویس ها و زیرساخت ها در وضعیت کشور چه جایگاهی دارد و وضع موجود آن چگونه است. همچنین با توجه به شرایط اقتصادی و جمعیتی، شاخص های خاصی در نظر گرفته شده است که شامل شاخص های جمعیتی، شاخص های کلان اقتصادی، ICT و سرویس ها و خدمات است. با توجه به ویژگی های مختلف توسعه یافتگی در مناطق مختلف کشور، میزان تقاضا برای این سرویس ها در پنج سال آینده که مربوط به برنامه پنجم توسعه است نیز بررسی شده است. در مرحله بعدی بازار ICT برای عرضه و تقاضا به طور کامل شناسایی شده است و در مرحله بعدی بحث پیش بینی را مطرح کرده و وضع موجود شناسایی شده است.