رقابت هند و پاکستان

هند و پاکستان که زمانی در حوزه شبه قاره, یک کشور را تشکیل می دادند از زمان جدایی پاکستان از هند در سال ۱۹۴۷ تاکنون با مجموعه ای از فراز و نشیب ها همراه بوده اند که نه تنها بر روابط آنها بلکه بر کل منطقه تأثیر گذار بوده است البته نباید نادیده گرفت که کشورهای غربی بویژه انگلیس برای تأمین منافع خود همواره به عنوان سدی میان هند و پاکستان عمل کرده اند که مهمترین آن را نیز وضعیت کشمیر تشکیل می دهد

هند و پاکستان که زمانی در حوزه شبه قاره، یک کشور را تشکیل می‌دادند از زمان جدایی پاکستان از هند در سال ۱۹۴۷ تاکنون با مجموعه‌ای از فراز و نشیب‌ها همراه بوده‌اند که نه تنها بر روابط آنها بلکه بر کل منطقه تأثیر گذار بوده است. البته نباید نادیده گرفت که کشورهای غربی بویژه انگلیس برای تأمین منافع خود همواره به عنوان سدی میان هند و پاکستان عمل کرده‌اند که مهمترین آن را نیز وضعیت کشمیر تشکیل می‌دهد.

بررسی سیاست های داخلی و خارجی دو کشور در مقطع کنونی نیز نشانگر ادامه تحرکات طرفین برای تقویت موقعیت خود در برابر دیگری است هر چند که آنها بر لزوم تقویت مناسبات دو جانبه تاکید دارند. از زمان به قدرت رسیدن نواز شریف در سمت نخست وزیری پاکستان نوعی تعامل در روابط دو کشور آغاز شده چنانکه وی و سینگ همتای هندی اش در حاشیه نشست سازمان ملل بر توسعه مناسبات تاکید کردند.

با این وجود رفتار دو کشور بویژه در حوزه سیاست خارجی نشانگر تلاش آنها برای تقویت موقعیت خود در برابر طرف مقابل می باشد بگونه ای که هر کدام از این کشورها زنجیره ای از روابط منطقه ای و فرامنطقه ای را آغاز کرده اند.

افغانستان از جمله حوزه هایی است که هر دو کشور برای ورود به آن تلاش می کنند چنانکه چندی پیش حامد کرزی رئیس جمهور افغانستان میهمان هند و پاکستان بوده است. در شرایطی که نیروهای خارجی برای خروج از افغانستان آماده می شود ، هند و پاکستان تلاش دارند با تقویت موقعیت خود در این کشور از آن به عنوان اهرم فشار در برابر دیگری بهر ه گیرند. رقابتی که ظاهر آن را رویکرد به افغانستان برای روابط دیپلماتیک و باطن آن را رقابت میان هند و پاکستان برای تقویت موقعیت منطقه ای تشکیل می دهد.

رویکرد دیگر دو کشور را در تعاملات آنها با شرق آسیا می توان مشاهده کرد. پاکستان به دلیل شرایط ویژه اقتصادی و چالشهایی که با غرب دارد گرایش بیشتری به چین دارد بگونه ای که در ماه های اخیر قرار دادهای گسترده نظامی و اقتصادی با این کشور امضا کرده است. منابع خبری از توافقات هسته ای میان دو کشور نیز خبر داده اند که می تواند بر برتری هسته ای پاکستان بر هند تاثیرگذار باشد. در نقطه مقابل هند نیز در کنار آنکه به دنبال حل اختلاف های مرزی با چین می باشد، رویکرد به متحدی جدید در شرق آسیا را در پیش گرفته است که همان توسعه مناسبات با ژاپن می باشد. در اقدامی نادر چندی پیش مان ماهان سینگ نخست وزیر هند به ژاپن سفر کرده و خواستار توسعه روابط میان طرفین شد. امری که با استقبال ژاپن همراه شد چرا که در کنار تقویت موقعیت هند در برابر پاکستان، ژاپن نیز این فرصت را می یابد تا از مولفه هند برای مقابله با چین بهره گیرد.

در حوزه رقابتی با هند، پاکستان تلاش کرده تا از مولفه های دیگر نیز برخوردار شود. تاکید بر اجرای خط لوله صلح برای انتقال گاز ایران به پاکستان، اجرای طرح "تاپی" مبنی بر انتقال انرژی از آسیای مرکزی و قفقاز و افغانستان به خاک این کشور و ترانزیت آن به غرب، رویکرد به کشورهای عربی بویژه عربستان، همگرایی به ترکیه با سفر نواز شریف به آنکارا و در نهایت گرایش به کشورهای اروپایی و آمریکا ابعاد این طرح ها است.

در همین چارچوب منابع خبری از سفر اول آبان نواز شریف به آمریکا خبر داده اند. سفری که در کنار مباحثی نظیر مسئله روابط دو جانبه، پایان حملات پهپادهای آمریکایی به خاک پاکستان، موضوع طالبان و خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان از مسیر پاکستان، بر محوریت حمایت آمریکا از پاکستان در برابر هند می باشد. شریف تلاش کرده تا رضایت آمریکا را برای افزایش حمایت های نظامی و نیز کمک های هسته ای جلب نماید.

در نقطه مقابل نیز هند در کنار توجه به کشورهای غربی و امضا توافقات نظامی و اقتصادی با آنها، رویکرد به روسیه را نیز در دستور کار قرار داده است. در این چارچوب ۲۷ مهر ماه مان موهان سینگ نخست وزیر هند راهی مسکو گردید تا در دیدار با پوتین رئیس جمهور روسیه بر لزوم تقویت مناسبات دو جانبه تاکید نماید.

هند که زمانی اصلی ترین خریدار تسلیحات روسی بود اکنون به دنبال آن است تا در کنار تامین انرژی و تسلیحات و حتی امضا برخی توافقات هسته ای با مسکو، از روسیه به عنوان مولفه ای در برابر پاکستان بهره گیرد. البته پاکستان نیز نگاهی ویژه به روسیه داشته و در ماه های اخیر توافقات بسیاری میان طرفین صورت گرفته است. لذا می توان گفت که روسیه از نقاط رقابتی میان هند و پاکستان است که موجب شده تا این کشور نیز از این شرایط برای امتیازگیری بیشتر از آنها تعاملی زنجیره ای میان طرفین را ایجاد نماید.

به هر تقدیر می توان گفت که رقابتی سخت میان هند و پاکستان در عرصه منطقه ای شکل گرفته است بگونه ای که هر کدام تلاش دارد تا با یارگیری بیشتر در حوزه منطقه ای و جهانی در نهایت پای میز مذاکره امتیاز بیشتری از طرف مقابل دریافت نماید. مواضع دو کشور نشان می دهد که آنها به دنبال تقابل نظامی نمی باشند اما تلاش دارند تا در حوزه دیپلماسی موقعیت خود را تقویت تا از مولفه های سیاسی برای امتیازگیری بیشتر در مذاکرات احتمالی برخوردار شوند.

قاسم غفوری