دانشگاه آینده

دانشگاهها سازمانهایی هستند كه بیشترین مقاومت را در مقابل تغییر از خود نشان می دهند تغییر معمولاً ناخواسته, و در نتیجه پیدایش واقعیتی جدید بوجود می آید تا اینكه نتیجه ابتكار عمل آنها باشد

یك دانشگاه دیجیتالی را تصور كنید... كه ابزاركار آن عبارتست از :صندوقی بزرگ پر از دیسكهای ذخیره ای ، شبكه ای انبوه از كابلهای فیبر نوری ، اتصال به اینترنت با پهنای باند گسترده و شاید یك ماهواره.homas H. Thompson دانشگاههای عصر حاضر با یك دگرگونی عمده مواجه می باشند : از یك طرف بعلت كمبود بودجه و افزایش تعداد دانشجویان نیاز به یك تغییر سازمانی دارند كه خود را با نیازهای جدید وفق دهند ؛ از طرف دیگر ، احتمال دارد فن آوری پیشرفته، بجای موقعیت تعدادی از معلمان قرار گیرد و دانشگاهها را به موسساتی كه ماهیت اصلی آنها مجازی است، تبدیل كند.

دانشگاهها سازمانهایی هستند كه بیشترین مقاومت را در مقابل تغییر از خود نشان می دهند. تغییر معمولاً ناخواسته، و در نتیجه پیدایش واقعیتی جدید بوجود می آید تا اینكه نتیجه ابتكار عمل آنها باشد.حتی اگر ما چندین قرن به عقب برگردیم ، متوجه می شویم كه تا قرن ۱۲ كه دانشگاههای بزرگ اروپا تاسیس و راه اندازی شدند، همان الگوهای گذشته را اعمال می كردندكه حاكی از محافظه كار بودن آنها دارد.فن آوری ارتباط رایانه ای این توانایی را در خود داردكه امكان " یادگیری بدون محدودیت زمانی"(۲) را متناسب با زمان و تواناییها و نیازهای دانشجو فراهم كند. این شیوه، در مقایسه با شیوه آموزشی معمول، كه نیازهای دانشجو (با معنی شناخته شده)را نادیده می گیرد و گروهی را در زمان و مكان مشخص و معینی مخاطب قرار می دهد، راهكاری اساسی است. از طرف دیگر، این احتمال وجود دارد كه فن آوری ارتباط رایانه ای به ساخت اجتماعی موجود در موسسات آموزشی آسیب برساند و نشستهای فیزیكی را به حداقل برساند.

● فن آوری و دانشگاه

استفاده از فن آوری برای آموزش در دانشگاهها، تا بحال هیچ تغییر اساسی بدنبال نداشته است. توماس ادیسون(۳) پیش بینی كرده بود كه استفاده از فن آوری پیشرفته آن زمان، كه امروزه به آن سینما گویند، باعث انقلابی در همه زمینه های مربوط به سیستم آموزشی خواهد شد و چایگزین متون مرجع علوم میشود. با ظهور تلویزیون آموزشی در اوایل دهه پنجاه ، بسیاری از وعده های تغییرات اساسی كه می بایست در شیوه های آموختن در دانشگاهها بوجود آید، در معرض عینیت قرار گرفت. واقعیت امروز نشان میدهد كه آن پتانسیل فوق العاده ای كه در دهه پنجاه ذكر شد، در حد همان پتانسیل باقی ماند و هرگز به منصه ظهور نرسید و شیوه های آموزشی در دانشگاهها ثابت مانده است.مشابه با آن نیز، سیتمهای سمعی- بصری دهه۹۰ بعنوان وسایل كمك آموزشی بود كه جز حالتی دل خوش كننده از آن باقی نمانده است، و استفاده از آنها در زندگی امروزه بی اهمیت است.

ظهور اینترنت و محیطهای ارتباط رایانه ای همراه با آن، ما را به یاد وعده هایی می اندازد كه در نتیجه پیدایش دیگر فن آوری های آموزشی بوجود آمده بود و پس از مدتی به بوته فراموشی سپرده شد، ضمن اینكه آنها برای تكامل به سیستمهای موجود و تمایل خود وابسته بودند.دانشگاه مدرنـی كه ما می شناسیم و دوست داریم، بهای خیلی زیادی دارد.آموزش عالی در صورتیكه بصورت فعال و حرفه ایی عمل نكند سهم بازار راازدست خواهــد داد. موسسات آگاهی رسانی و بخش خصوصی برای سود بردن از این فرصت جدید سهیم خواهند شد. یادگیری همیشگی برای دانشگاهها، مركز سود دهی بزرگ خواهد شد، چرا كه آنها با فراهم كردن فرصتهای یادگیری وسیع در محل كار، با تاجران كار می كنند.Western Governors unieversity ۱۹۹۸ b

● یك واقیت در حال تغییر

قرن آینده واقعیتهای اقتصادی متفاوتی را به همراه دارد، كه ادعا دارد شخص باید با هزینه كمتر، كار بیشتر انجام دهد. رشد جمعیت كشورهای در حال توسعه باعث می شود كه نمودار بودجه بین افراد بیشتری تقسیم شود. تقاضاهای افراد نیز افزایش می یابد و آنچه كه متعاقب آن پیش می آید، افزایش قیمت در زمینه های پزشكی، امنیت داخلی، حمل و نقل و غیره است. حوزه آموزش درسراسر جهان نیز مشمول این واقعیت می شود. علیرغم افزایش چشمگیر تعداد دانشجویان، اختصاص بودجه به دانشگاه، مطابق با آن افزایش چشمگیری نیافته است. خود جمعیت دانشجویی هم در حال تغییر است و دانشجویان بیبشتری از گروه سنی بالای چهل سال در این فرایند وارد می شوند.

این دانشجویان بعلت وضعیت خانوادگی، تغییر پذیری زمان (۴)و فاصله جغرافیایی، نیازهای متفاوتی دارند كه این نیازها، ساختار آموزش و شیوه اعمال آنرا تحت تاثیر قرار می دهد. بسیاری از دانشجویان كه در گذشته، از پذیرفته شدن آنها در موسسات آموزشی عالی جلوگیری می شد، علاقمند به گسترش افقهای خود هستند و همچنین از نظر سازمان آنها نیز، این كار ضروری به نظر می رسد. در گذشته دور، دانشگاهها بدین منظور تاسیس شدند كه دانشجویان خود را برای عملكرد و ایفای نقش بهتری در جامعه، بعنوان شهروندانی كار آمد، آموزش ببینند. در قرن پیش و نیز قرن اخیر، این مفهوم تا اندازه ای تغییر كرد و دانشگاههای زیادی، با عنوان ((دانشگاههای تحقیقی)) تاسیس شدند كه هدف آنها آموزش محققان بود و نه ضرورتاً آموزش شهروندانی كه نقش مستقیم آنها بعنوان نیرویی تولیدی در بازار باشد.

این دانشگاهها هزینه های هنگفتی از دولتهایی كه در آن كار می كنند، می گیرند با این حال به سختی می توان میزان نقش مستقیم آنها را در بازار تولید تعیین كرد. موضوع فوق گاهی اوقات با نیازهای مستقیم بازار، كه نیاز به افراد آموزش دیده در زمینه تخصصی است، مغایرت دارد. این تضاد بر بخش تولید در بازار فشار وارد می كند تا در تخصیص منابع، اولویتها را تغییر دهد، و آن را به سمت موسسات آموزشی یا دانشگاههایی هدایت كند كه به آن جمعیت پیش بینی شده آموزش دیده برای عملكرد موثر در بازار، دست یابد. همچنین این تضاد، باعث می شود كه زمینه های جدید دانش مورد نیاز بازار و نیز برنامه های آموزشی پیشرفته برای برآوردن این نیازها شناسایی شود. دلیل دیگر بر این واقعیت مبتنی است كه دانشگاهها، بدلیل رقابت ناسالم، بیش از پیش حالت تجاری به خود می گیرند. تجـــاری شدن، آنها را قادر ساخته كه به بازارهــای جدیدی مثل Life Long Learning یا Corporate Training روی آورند. این بازارهای جدید و خوش آتیه، دانشگاهها را قادر می سازد كه به آن جمعیت پیش بینی شده جدید و بقای خود دست یابند. راه تجاری شدن نیز با فن آوری هموار می شود كه دربسیاری از موارد بازار فوری را بوجود می آورد. عامل دیگری كه در این جریان نقش دارد، غولهای ارتباطی جهانی از قبیل: شركتهای تلویزیونی، غولهای رایانه ای، شركتهای كابل و تلفن می باشد.

در رقابتی كه امروزه در این زمینه بشدت جریان دارد، شركتهای فوق تلاش می كنند كه بخش در حال توسعه بازار را به چنگ آورند و عادات مصرفی انسان را كنترل كنند.یكی از شیوه های آینده دار، آموزش است. استفاده از خطوط ارتباطی كنترل شده توسط این شركتها و تبدیل آنها به یك محصول پر طرفدار برای نیازهای اساسی موجب می شود كه این شركتها خیلی سریع سرمایه گذاری عظیمی در حوزه، توسعه ارتباطات رایانه ای انجام دهند. كمبودهاو فشارها ی اقتصادی نیز باعث خواهد شد كه سرمایه گذاری روی دانشگاهها طوری باشد كه استفاده هوشمند از زیر ساختها برای آن جمعیت پیش بینی شده خود، شامل دانشجویان دائمی، را باعث شود.عامل چهارم در این جریان، مدیران دانشگاهها هستند، روسای دانشگاهها، اغلب مسئولیت جنبه های غیر آموزشی دانشگاه را نیز بعهده دارند، و هدفشان حفظ تعادل و پایایی اقتصادی آن است، استفاده از فن آوری اطلاعات به سازمانی كه این مدیران در راس آن قرار دارند، یك برتری رقابتی بر دیگر دانشگاهها بوجود می آورد، و این مدیران نمی توانند به خود اجازه دهند كه از قافله عقب بیافتند.

بعلاوه آنها می توانند از مزایای استفاده از رسانه های ارتباط رایانه ای شامل توانایی روبه افزایش آنها برای ارائه كارهای تكمیلی مدرسان و موفقیت آنها، توانایی آنها برای استفاده از دوره های پیشرفته دانشگاههای دیگر و كاهش بهای آموزش یا دوره های پیشرفته ، استفاده كنند.این واقعیت در حال تغییر ممكن است یك عامل عجیب ولی معقول برای تغییر نگرش دانشگاهها به سوی فن آوری آموزشی بویژه بسمت فن آوری ارتباطات آنطور كه به آموزش مربوط است، باشد. این تغییر بصورت اختیاری صورت نخواهد گرفت، بلكه ترجیحاً تحت اجبار و نیاز شدید برای مقاومت در برابر وجود فشار اقتصادی انجام می گیرد.

یادداشتها

۱ . برگرفته از اینترنت با عنوان “ the university of future”

۲ . Asynchronous learning

۳. Thomas Edison

۴.time flexibility

۵.Western Governors University

نوشته: دیوید رشتی(David Rashty)

ترجمه: محمدرضا امیری

كارشناس ارشد كتابداری واطلاع رسانی و كتابدار دانشگاه بوعلی سینای همدان

غلام حیدری

كارشناس ارشد كتابداری و اطلاع رسانی و كتابدار دانشگاه رازی كرمانشاه

---