خصوصی سازی ریلی, هدف یا آرزو

شركت راه آهن جمهوری اسلامی ایران, دو سیاست موازی را دنبال می كند كه در نهایت نقطه مشتركی ندارند

شركت راه آهن جمهوری اسلامی ایران، دو سیاست موازی را دنبال می‌كند كه در نهایت نقطه مشتركی ندارند. یكی نقش متولی‌گری است كه طی آن از سال ۷۹ ماموریت داشته است تا زمینه‌های رشد و بالندگی بخش خصوصی را در شبكه ریلی فراهم كند. و از طرف دیگر راه آهن از نظر قانون تجارت یک شرکت محسوب می‌شود كه لازم است تا بر اساس هزینه - درآمد خود را اداره كند و وارد محاسبات سود و زیان شود. لذا مدیرعامل راه آهن در مقاطعی در دو لباس ظاهر می‌شود. یکی نقش حاکمیتی و دیگری نقش تصدی گری سود و زیان. همین موضوع می‌تواند به نوعی تضاد در تصمیم‌گیری منجر شود و این اعتقاد آن دسته از شركت‌های خصوصی و غیردولتی است كه در چند سال گذشته واگن‌های را‌ه‌آهن را خریده‌اند و راهبری را در قالب قرارداد‌های اجاره به شرط تملیك در اختیار گرفته‌اند.

آنها معتقدند مدیرعامل راه‌آهن باوجودیكه اعتقاد به بخش خصوصی دارد اما گرفتار شدن در این وضعیت، منطقاً او را وادار می‌كند به سمت تصدیگری گرایش یابد. زیرا باید پاسخگوی حقوق هزاران نفر پرسنل و نیروهایی باشد که سالهاست به سازوكارهای نظام دولتی خو گرفته‌اند. به‌ویژه كه قدیمی‌ها، تغییر رفتار را با بخشنامه و دستور نمی‌پذیرند و مقاومت‌های مرئی و نامرئی نشان می‌دهند. به این ترتیب بدنه بخش دولتی طی این سالها نتوانسته است خود را با مناسبات خصوصی‌سازی سازگار كند.

اما اگر وضعیت گذشته و فعلی شبكه ریلی را در نظر بگیریم تاحدودی به چرایی این قضیه پی می‌بریم و قانع خواهیم شد كه قضاوت برای موفقیت خصوصی‌سازی در شبكه راه‌آهن هنوز زود است. از سوی دیگر برخی نارسایی‌ها كه از خارج به بدنه دولت تحمیل می‌شود نارسایی‌های مدیریتی را حادتر می‌كند. زیرا در نظام كلی برنامه‌ریزی كشور، توسعه حمل ونقل ریلی، همواره یك گزینه نه چندان لازم بوده است.

این نادیده‌انگاری به قدری آشكار است كه راه‌آهن هر ساله سهم خود را از بار در مقایسه با شقوق دیگر حمل و نقل از دست می‌دهد. طی بررسی ۳۰ كشور كمتر توسعه یافته از نظر توسعه حمل ونقل ریلی ایران رتبه ۲۲ را به خود اختصاص داده است.

دولتها با شعارهای مختلف تقویت حمل و نقل ریلی را همواره مد نظر دارند اما حمل و نقل جاده‌ای بنا به دلایل سیاسی و اجتماعی و نه اقتصادی اولویت نخست را داشته است. سال گذشته ۶ میلیارد دلار برای واردات بنزین تصویب شد كه با این پول می‌توانستیم یك خط مترو را راه‌اندازی كنیم. از سوی دیگر سابقه طولانی وجود حمل و نقل ریلی در كشور موجب شده است تا دانش ساخت واگن، تعمیر و نگهداری و امور مهندسی و مشاوره در سطح قابل قبولی قرار بگیرد. در راستای فعال شدن سیاست‌های خصوصی‌سازی شاهد هستیم كه شركتهای خصوصی در این عرصه وارد شده‌اند. هرچند كه تنها مشتری آنها مجموعه دولتی راه‌اهن باشد اما این دانش و خدمات فنی و مهندسی قابلیت صدور به كشورهای دیگر را دارد. به طور سنتی ایران با كشورهایی نظیر سوریه، كشورهای آفریقایی و كوبا مراودات سیاسی حسنه برقرار كرده است و طی آن شاهدیم كه محصولات ایرانی نیز به این كشورها وارد شده است. از این پس لازم است تا شركتهای ایرانی در مناقصات بین‌المللی شركت كنند و به بازارهای پررقابت به طور حرفه‌ای گام بگذارند.