شخصیت هایی که زیاد حرف نمی زنند

نگاهی به «این سوی رودخانه اُدر» نوشته یودیت هرمان

وقتی کتابی از یک نویسنده ناآشنا می‌خوانیم بیشتر از آنکه تیراژ کتاب و تعریف و تمجیدهای مترجم مهم باشد، خود متن است که باید از خودش بگوید و خواننده را روی صندلی‌اش نگه دارد.

خانم یودیت هرمان از این نظر، نویسنده بزرگی است؛ نه به این خاطر که جوایز زیادی برده و حتی کار اولش به ۱۷ زبان ترجمه شده، بلکه خود کتاب با تمام پستی بلندی‌های ترجمه‌اش، نشان‌دهنده نگاه نافذ نویسنده‌اش به جهان، انسان و وضعیت رابطه این دو در دنیای امروز است.

نثر هرمان درست مثل داستان‌هایش ساده است، حرفش را ساده و روان می‌زند، اهل بازی‌های فرمی و کلامی نیست، ادا و اصول ندارد، سعی نمی‌کند برای گفتن چیزی یا تصویری خواننده را گیج کند و مهارتش را به رخ بکشد (چیزی در ادبیات دنیا کلاسیک شده و در ادبیات فاکنرزده ما...) آنقدر ساده از مسائل پیچیده روابط آدم‌ها و زندگی حرف می‌زند که هرکسی با خواندن داستان‌هایش احساس می‌کند که او هم می‌تواند بنویسد. او به همین سادگی خواننده را به عمق فاجعه می‌برد و تا پایان آنقدر غرق در تصاویر و لحظات ناب می‌کند که برای دقایقی نمی‌توانی از جایت تکان بخوری یا داستان بعدی را شروع کنی.

شخصیت‌های داستان‌های هرمان زیاد حرف نمی‌زنند و از چیزی شکایت نمی‌کنند، نه قهرمان‌اند و نه ضد قهرمان، همه چیز در داستان‌هایش خاکستریست؛ شخصیت، تصاویر، فضاسازی. آنها نه از چیزی دلگیرند که شکایت کنند و نه از چیزی خوشحال که ذوق‌زده شوند. شخصیت‌هایی که مانند نسل امروز نه آرمانی دارند و نه خواستار تغییری در خودشان یا زندگی‌شان هستند. آنها با آگاهی از پوچی و بی‌معنایی جهان، هیچ چیز را جدی نمی‌گیرند، حتی خودشان را.

کتاب «این سوی رودخانه اُدر» شامل ۵ داستان است:

داستان اول به نان «هیچ جز ارواح» یکی از بهترین داستان‌های مجموعه است. زن و مردی که نمی‌دانند چه رابطه‌ای می‌خواهند با هم داشته باشند، با یک فورد رنجر همراه با یک پیت بنزین، یک باکس سیگار، چند تا سیب و نان، می‌خواهند از شرق به غرب آمریکا سفر کنند ولی در شهر آوستین میان صحرای نوادا می‌ایستند و...

هرمان با همین تصاویر کوچک و زیبا، در میان سردی و پوچی روابط نوید زندگی می‌دهد، زندگی‌ای که وقتی فهمیدی که یک خالی بی‌معنا و پوچ است می‌توان دل به زیبایی‌های کوچک آن بست و زنده بود. مثل شخصیت بادی که این جهان کسالت‌آور را، زنی که چاق و زشت می‌شود و بیابانی که پوستت را می‌سوزاند، با چیزهایی مثل بچه و شام دسته جمعی فراموش می‌کند.

داستان دوم «این سوی رودخانه اُدر» است. داستان کوبرلینگ، مرد تنهایی که گذشته‌اش، امروزش را ساخته است. او تپه‌ای خاکی وسط باغش ساخته تا روی آن بایستد و اطرافش را ببیند؛ رودخانه را و جریانش و همه چیزهایی که در آن سوی رودخانه جاری است.

داستان سوم «مرجان‌های سرخ» یکی از داستان‌های غریب این مجموعه است. داستان از سه نسل قبل شروع می‌شود؛ زمانی که مادر مادربزرگ و پدر پدربزرگ راوی در روسیه هستند و روابط سردی با یکدیگر دارند. در آنجا مادرمادربزرگش یک دستبند مرجان سرخ از مردی که دوستش دارد می‌گیرد. شوهرش وقتی از موضوع خبردار می‌شود نزد آن مرد می‌رود، ولی کشته می‌شود و مادرمادربزرگ به آلمان برمی‌گردد. حالا دستبند به دست راوی است و او از عدم ارتباط با معشوقش (که همان نتیجه مرد روسی است.) رنج می‌برد.

در داستان چهارم «دوربین» ما باز هم با یک رابطه سرد مواجهیم، رابطه‌ای که شاید نسبت به بقیه کمی پیچیده‌تر و روانشناختی‌تر است.

و در داستان آخر «پایان چیزی» راوی دختری است که در کافه نشسته و مخاطبی نامعلوم دارد. او قصه مادربزرگش را تعریف می‌کند که در روزهای آخر عمرش در چه شرایطی می‌زیسته و چگونه بوده. داستان از طنز سیاهی برخوردار است. ما همان‌طور که از رفتارهای او به خنده می‌افتیم در همان حال می‌دانیم که با تراژدی یک زندگی مواجهیم.

هرمان، شخصیت‌های زنش را به بهترین شکل می‌شناسد و با قدرت تمام می‌سازد، مردانش همه ساکتند و حرف نمی‌زنند، هیچ شغلی ندارند. شاید او اینگونه آنها را ستایش می‌کند؛ با مجهول‌بودن، خسته‌بودن، پوچ‌بودن، بی‌حوصله و بی‌خیال‌بودن.

داستان‌های هرمان چه از نظر فضا و روایت و چه از نظر شخصیت‌ها، نزدیکی زیادی به هم دارد و شاید حتی بعد از پایان آن نگرشی رمان‌گونه به خواننده‌اش دهد. شاید درست به همین خاطر است که تعریف‌ها و تمجید‌هایی که نثار هر کدام از داستان‌ها و تصاویر شده، نزدیکی زیادی به یکدیگر دارند. ولی در هر صورت به‌نظر من، او نماد و حضور زنده هنرمندی است که جهان را دوباره آفریده و به زیستن در این جهان معنی داده است.

مهدی فاتحی