سوالاتی چنددرخصوص رسانه درجهان اطلاعات

کنترل اجتماعی درون نظام ارتباطی,فشارگروه همتایان,عملکردهای ادراکی دروازه بانی وقوانین نانوشته اماادراک شرایط درونی نظام نمونه های کنترل,ادراکی است

● سوال۱- عامل کنترل درجریان بین المللی اطلاعات ازدیدگاه الگوی همگراچه تعاریف وانواعی دارد؟اخبارخارجی صداوسیماراازاین منظرموردنقدوبررسی قراردهید.

▪ پاسخ- درمراحل تولیدوتوزیع جریان بین المللی،جنبۀ کنترل ازنظرسنجش وپیچیدگی یکی ازمهمترین متغیرهاست.کنترل ونظارت نظام میتواندچندین شکل به خودبگیرد؛میتواندازبیرون،ساختارنظام رسانه ای یاارتباطی معینی باشد،یاازدرون،برآن تحمیل شود.برخی کنترلهاواقعی(یعنی رسمی،قانونی،فنی)است،برخی دیگرادراکی وتصوری(یعنی غیررسمی ومبتنی برقانونهاوقاعده های نانوشته که تنهاازگرایشهای فرهنگی ومرامی نظام موردبررسی فهمیده میشود).

▪ بدین ترتیب،متغیرکنترل رامیتوان به چهارمقولۀ متمایزدیگرتقسیم فرعی کرد:

۱) "کنترلهای واقعی درونی:

این کنترلهاعبارتست ازقوانین ومقررات خاص همچون قوانین آموزشی،صلاحیتهای حرفه ای،قوانین داخلی وسلسله مراتب ایجادونهادی شدۀ رسمی خودنظام که اعضای نظام ارتباطی،خودراتابع آنهامیدانند".دراخبارخارجی صداوسیمابه نظرمیرسدبنابرشرح وظایفی که به موجب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برای رسانۀ ملی تعریف گردیده است،رسانه اهدافی رادنبال میکندتاتوانسته باشداهداف عالیۀ نظام رادرسطح اذهان عمومی گسترش دهد.

۲) "کنترلهای ادراکی درونی:

کنترل اجتماعی درون نظام ارتباطی،فشارگروه همتایان،عملکردهای ادراکی دروازه بانی وقوانین نانوشته؛اماادراک شرایط درونی نظام نمونه های کنترل،ادراکی است.اینهاعبارت از"قوانین بازی"وشامل تمامی ترتیباتی است که شیوۀ رفتاراعضای نظام رادرمرزهای نهادی ادراکی واحدی که درآن کارمیکنند،منظم میکند".درقسمت اخبارخارجی،اصول وتعاریف خاص ومشخصی برای اجرای هرچه بهتروانعکاس هرچه بیشترمعطوف به هدف،ایجادگردیده است(ویالااقل بایدبه وجودآمده باشد)تابه منزلۀ یک کنترل ادراکی درونی ودرراستای آنچه درقسمت اول بیان گردید،اعمال اهداف راتسهیل نماید.

۳) "کنترل واقعی برونی:

ممیزی مستقیم،صدورگواهینامه وهرعامل برونی قانونی،حرفه ای،دولتی یانهادی درزمرۀ این مقوله است.دراینجامیتوان مقوله های فرعی دیگری برای تقسیم بیشترکنترل واقعی برونی به حوزه های مربوط به قانون اساسی،قانون،اقتصادوبخشهای اجتماعی وسیاسی به وجودآورد".این قسمت به منزلۀ چتری است برای قسمت اول؛به این مفهوم که پیکرۀ درونی نظام رسانه ای ماتعاریف واهدافی برای بخش خبرخارجی تعریف نموده است که این تعاریف،مبتنی هستندبرشرح وضایفی که قانون اساسی ورهبری برای سازمان رسانۀ ملی مشخص مینمایند.

۴) "کنترل ادراکی برونی:

درهراجتماعی،نظامهایی چون ساختارفرهنگی،شخصیتی،اجتماعی،اقتصادی ونخبگان سیاسی وجوددارد.هریک ازاینها،مجموعه ای عمده ازمتغیرهارادرفرآیندتقاضاهای واردشده به نظام ارتباطی تشکیل میدهد".دربخش اخبارخارجی رسانۀ ملی،اینهاهمان چیزی هستندکه ماآنهاراافکارعمومی تعریف مینماییم،به دیگرسخن این حکایتی دیگرازپویایی نظام اندیشه درجمهوری اسلامی است.ماهرچندکه قوانینی تعریف شده ومنسجم دراین باب داشته باشیم ولی بنابه همان که گفته اندمنابع فقه ماعبارت ازکتاب وسنت واجماع وعقل است،دررسانۀ ملی نیزتفکرواندیشۀ ملی دست کم یک چهارم وظایف رسانه راتبیین مینماید.

تمام تقاضاهاوعوامل موثر،درنظام نهادی ارتباطی جایگاهی عمده ندارند.عوامل مهم تعیین کنندۀنتایج مراحل تولیدوتوزیع نظام ارتباطی،ازموانع وقوانین نانوشتۀ محیط سرچشمه میگیرد.پیش گرایشهاوخواستهای خوانندگان، مخاطبان وشرکت کنندگان،واکنشهای نسبت به ترجیحات ادراکی سیاسی وفرهنگی ویکه هنجاریهاوفشارهای تحمیلی نخبگان وسازمانهای جامعه،نمونه های اینگونه کنترل است.بحثهای شدیدوپرشوری درباب گنجاندن فرهنگ به منزلۀ عاملی مهم- وبه عقیدۀ برخی نویسندگان به عنوان عامل نهایی- وموثربررابطۀ میان شاخصهای عینی وذهنی اجتماعی درگرفته است[۱].

مدل خطی فایده اش اینستکه نقشهاوعناصرفرایندارتباط رامشخص واین اجزای مولفه رابه روشنی تعیین میکند.امامدل خطی برای این منظورکفایت نمیکند،نخست به این دلیل که طبیعتی غیرجهت دارداردودیگراینکه پیشفرضهایش مکانیستی(ماشینی)است.اگرتوجه داشته باشیم که این مدل رابرای توصیف ارتباط فنی[۲]ساخته اند،این صفت هم لزومانقطه ضعف آن نمیشود.ولی دراستفاده هایی که ازاین مدل شده،غالباهدف اصلی آنرابه قدرکافی درنظرنگرفته اندوسعی کرده اندآنرافراترازمحدوده اش بکشانند.حتی اضافه کردن عامل پسخوراندبعنوان یک مفهوم وبه منزلۀ یک مکانیسم هم نتوانسته است تصویردقیقی ازآنچه درارتباط میگذردارائه دهد.پسخوراندبصورتیکه دربسیاری ازمدلهابکارمیرودبازهم کارکردی خطی است،طبیعتی رفتارگرایانه[۳]داردوبه توصیفی ازمحرک[۴]وپاسخ[۵]میماند.

دراین مرحله مدل دیگری ازارتباط که توسط اورت راجرزولارنس کین کیدساخته شده است ومدل"همگرایی"نام داردبیان میگردد؛این مدل برپایه نقایصی است که به تصورآنهاتفکررایج دربارۀ ارتباط دچارآنهاست.ایراداصلی مدلهای ارتباط ازپیشفرضهای فرانظری[۶]یامعرفت شناختی[۷]اصلی واولیۀ آنهادرموردطبیعت اطلاعات،نحوۀ انتقال وعمل ماباآن است.

▪ این پیشفرضهاکه:

الف) اطلاعات دارا ی جوهری[۸]صرفامادی وفیزیکی است

ب) افرادذهنهایی جداازهم دارند،موجب پیدایش هفت گرایش فکری درنظریات وتحقیقاتی شده که دربارۀ ارتباط موجوداست:

۱) تصورارتباط به عنوان عملی خطی ویک طرفه(که معمولاهم عمودی است)بجای فرایندی چرخه ای ودوطرفه طی زمان.

۲) گرایشی اصلی واولیه برمبنای وابستگی،بجای تمرکزوتاکیدبررابطه ونسبت کسانیکه تبادل پیام ومعنی میکنندووابستگی متقابل ضروری آنها.

۳) گرایش به تمرکزوتاکیدبرمواردوموضوعهای ارتباط به عنوان چیزهای مادی صرف وجداازهم وغفلت ازبافت وزمینه ای که این چیزهادرآن قراردارند.

۴) توجه صرف به پیام به تنهایی وغفلت ازسکوت،قطع وتاکیدوزمان بندی پیام.

۵) گرایش به درنظرگرفتن تشویق[۹]بجای تفاهم متقابل،وفاق،وعمل دسته جمعی،بعنوان کارکرداصلی ارتباط.

۶) گرایش به توجه مطلق به تاثیرات روانی ارتباط برتک تک افرادبه جای تاکیدبرتاثیرهای اجتماعی ومناسبات بین افرادواقع درشبکه- ها.

۷) اعتقادبه علیت ماشینی یکطرفه[۱۰]بجای علیت متقابل که نظامهای اطلاع رسانی اساساسایبرنتیکی راترسیم میکند[۱۱].

راجرزوکین کیدبه شکل اختصاصی تری محدودیتهای پسخوراندرابه صورتیکه درمدلهاونظریه های ارتباط گنجانده شده نشان میدهند.حلقه پسخوراندکه مدل"منبع- پیام- مجرا(کانال)- دریافت کننده"راکاملترکردکفایت نمیکند،چه فقط(بنابه تعریف)حامل شناخت به اثراتی بودکه به منبع بازمیگشت تاارزیابیش کند.این مدل خطی اثراتی راکه پیامهای منبع برمنبع داشت- تاثیری که ممکن است اغلب بیشترازتاثیرپیام بردریافت کننده باشد- نادیده میگرفت.تاثیرهای اجتماعی ارتباط برسایرافرادی هم که موقع ارتباط دریافت کنندگان اصلی پیام منبع تلقی نمیشوند،رعایت نشده است،درصورتیکه این اثرات اجتماعی گاه بیش ازتاثیرات فوری پیام بردریافت کننده اصلیند.پی بردن به این قبیل تاثیرهای غیرمستقیم بود که موجب پیدایش فرضیات جریان دوپله ای[۱۲]وجریان چندپله ای[۱۳]درتحقیقات ارتباط جمعی شد؛این فرضیات متوجه تقویت پیام اصلی منبع به سطوح دوم،سوم،چهارم وسایرسطوح"دریافت کنندگان"هستند.تحقیق دربارۀ ارتباط صرفامتوجه پیام منبع به دریافت کنندۀ اصلی است،اگرچه اعتقادبه جریانهای چندپله ای نشان میدادکه فرایندارتباط انسانی به مراتب پیچیده ترازاینهاست[۱۴].

● سوال۲- جریان جهانی کالاهای فرهنگی دارای چه ویژگیهای ساختاری است؟دراین ساختارحاکم،سینمای ایران برای مواجهه باواردات فیلمهای سینمایی ورقابت دربازارجهانی باچه چالشهاوفرصتهایی روبروست؟

▪ پاسخ- سرعت زیادجریان درمرزهای ملی،درنیم قرن گذشته تاحدودی براثرتغییرات اساسی درسامان زندگی بین المللی ناشی ازفعالیتهای عظیم درحوزه های صنایع فرهنگی وبازاریابی وترقی تجاری وهمچنین درحوزۀ رشدپیامهای فنی وعلمی است.هرچه بیشترقدم درقرن بیست ویکم پیش می نهیم احتمال میرودکه باجریان بین المللی درحوزه های تبلیغات،ضبط صداوفیلم،ویدئو،نشرکتاب،مجله های علمی وفنی ورسانه های متنوع هرچه روزافزونترروبروشویم؛متاسفانه تحقیقات ارتباطات پیرامون این مجراهاپراکنده است ودارای نظام خاصی نمیباشد.این اختلاف درمطالعۀ مشاهده شده دراین حوزه هاییکه تاحدی باهم همپوشانی هم داردحداقل دراثرسه عامل میباشد:

عامل نخست،اختصاص سنت طولانی تحقیقات مربوط به ارتباطات،به مجراهاییکه بطورسنتی درحوزۀ رسانه های جمعی کلاسیک همچون روزنامه،کارگزاریهای خبری،رادیووتلویزیون قراردارد."دراین راستا،رسانۀ ملی برای آنکه بتواندحرفی درسطح بین المللی برای گفتن داشته باشد،بایدبامطالعۀ وسیع وتبلیغات کارسازدرسطح فراملی،ضمن مطالعۀ افکارعمومی جهانیان به دنبال یافتن وحتی ساختن بازارهایی برای فروش محصولات فرهنگی خودباشد.بی گمان ریشه های عمیق فکری وفرهنگی دولت وملت ما،به منزلۀ فرصتهایی عظیم،وسیع وگسترده است که باتکیه برآنهامیتوان برتهدیدهایی همچون محصولات فرهنگی غربی که درظاهرازرنگ ولعاب خاصی برخورداراست،فائق آمد.ازسوی دیگربایدسهمی ازبودجۀ ملی به عنوان یارانه درخدمت سازندگان فیلمهای سینمایی قرارگیردتاتولیدبه قدری باشدکه مجبوربه واردات فیلم سینمایی نباشیم چراکه میدانیم محصولات فرهنگی خارجی چه بساآثارسوئی فزاینده ترنسبت به منافع وارده راداراهستند"[۱۵].

دوم اینکه گرایشهای خاص اقتصاددانان سنتی،خبرگان فناوری ومتخصصان آموزش،که این حوزه هارابه ندرت ازدیدگاه رشته های خاص خودبررسی کرده اندوکمتربه تاثیرات اجتماعی وفرهنگی چنین تراکنشهایی پرداخته اند."دراین شرایط برمحققین وپژوهشگران عرصۀ فرهنگی است که ضمن مطالعۀ دقیق خواسته هاوتمایلات بازارداخلی وخارجی ومعرفی آن به افکارعمومی اولانکات منفی محصولات وارداتی راشناسایی نمایند وثانیاازنکات مثبت محصولات وارداتی درساخت محصولات داخلی بهره ببرندتاضمن کاهش واردات فیلمهای سینمایی به صادرات آن نیزبپردازند؛ضمن آنکه اصل برعدم استفاده ازمحصولات خارجی است،نه فروش محصولات داخلی دربازارهای بین المللی؛چراکه حفظ غنای فرهنگ داخلی بسیارمهم تراز...."[۱۶].

وبالاخره سابقۀ کوتاه بسیاری ازفناوریهای جدیدازجمله ویدئو،ماهوارۀ پخش مستقیم ورایانه های شخصی،زمان کافی برای بررسی ابعادمختلف پیامدهای بین المللی این رسانه هارافراهم نکرده است.

"درعرصۀ داخلی مطالعۀ هرچه بیشتردرخصوص ویدئو،ماهواره ورایانه،ضرورتی خاص رامی طلبد.فراموش نکنیم که وجودفیلمهای ویدئویی یکی ازتهدیدات بازارفیلمای سینمایی ماست،همچنین ماهواره واینترنت نیزازدیگرتهدیداتی هستندکه بایددرفکرچاره ای برای آنهابود.شناخت علایق مخاطبین وقرابت فرهنگی که بامردم برقرارمینماییم میتواندبه عنوان فرصتی باشدتابرویدئووماهواره واینترنت فائق آییم"[۱۷].

به این دلایل،تحقیق وتالیف درخصوص جریان بین المللی اطلاعات درصنایع فرهنگی وتجاری فوق وحوزه های علمی وفنی نسبتاجدیداست[۱۸].

● سوال۳- چه تفاوتهایی میان توریسم وانواع دیگرارتباطات بین فرهنگی وجوددارد؟مشکلات اصلی ایران درزمینه گسترش انواع ارتباطات بین فرهنگی کدام است؟

▪ پاسخ- تاثیرصنعت جهانگردی به عنوان یک جریان رامیتوان درسه سطح بررسی نمود:جهانی،اجتماعی وفردی.صنعت جهانگردی اکنون به تنهایی بیشترین نقش رادرتجارت بین المللی داردونه تنهاروابط اقتصادی وجهانی،بلکه روابط اجتماعی وسیاسی بین ملتهارانیزتحت تاثیرقرارمیدهد.سازمانهای جهانی ومجامع حرفه ای تاسیس شده اندکه به صنعت جهانگردی اشتغال دارند.گشت وگذارمردم درسراسرجهان چنانچه کمکی به مانکند،اماعواقب وپیامدهایی داردکه بیشترآنهاهنوزبه خوبی درک نشده است.

درسطح اجتماعی،تاکیدتاحدزیادی ازتوجه به تاثیراقتصادی بسوی اثرات اجتماعی وفرهنگی سوق داده شده است.اگرچه جریان اطلاعات بین جوامع دوجانبه است،جهانگرداطلاعاتی رادرموردفرهنگ خودردوبدل میکند.همچنین اطلاعاتی رادرموردفرهنگ کشورمیزبان به دوستان خوددروطن منتقل مینماید.به تعبیری،تاثیراجتماعی وفرهنگی جهانگردان کشورهای پیشرفته برملتهای حاشیه ای کمترتوسعه یافته رضایت بخش نیست.

درسطح سوم تاثیرهای فردی وشخصی ازسوی مسافرونیزمیزبان ایجادویاتقویت میشوند.شرکت کنندگان بعنوان معتبرترین منبع اطلاعات درموردفرهنگ ومردم،تعامل فردی راتعیین میکنند.دراین سطح است که کلیشه هاوقالبها،شکسته ویابه طورقطعی تقویت میگردند.

لازم به ذکراست که تعاملات ارتباطی نه تنهادرسطح تاثیرات وپیامدهابلکه بین آنهانیزرخ میدهد.

۱- اطلاعات وارتباطات جهانی نوشتۀ حمیدمولانا؛ترجمۀ اسدالله آزاد،محمدحسن زاده ومریم اخوتی.صفحه۴۷.درادامۀ هرکدام ازتقسیمات چهارگانه چندسطری ازنظریات شخصی نویسنده درج شده است.

۲- technical communication

۳- behavioristic

۴- stimulus

۵- response

۶- metatheoretical

۷- epistemological

۸- substance

۹- persuation

۱۰- one-way mechanistic causation

۱۱- Everett M.Rogers and D.Lawrence Kincaid, Communication networks:Toward a New Paradigm for Research(New York: Free Press. ۱۹۸۱), ۳۸-۳۹.

۱۲- two-step flow

۱۳- multistep flow

۱۴- Ibid., ۷۰.- ارتباط شناسی وکتابداری تالیف جان باد.

۱۵- سطوری ازنویسنده.

۱۶- نویسنده.

۱۷- نویسنده.

۱۸- اطلاعات وارتباطات جهانی حمیدمولاناصفحه۱۱۵.

۱۹- Daniel J. Boorstin

۲۰- اطلاعات وارتباطات جهانی نوشته حمیدمولاناصفحۀ۱۸۱.

۲۱- نویسنده.

۲۲- اطلاعات وارتباطات جهانی؛تالیف حمیدمولانا،صفحۀ۳۶.

۲۳- generalization

۲۴- primary recorde media channel

۲۵- archival channel

۲۶- secondary recorded media channel

۲۷- information center channel

۲۸- John W. Murdock and David M. Liston, Jr., "A General Model of Information Transfer:Theme Paper ۱۹۶۸ Annual Convention,"American Documentation, ۱۸(October ۱۹۶۷), ۱۹۸-۲۰۰.

- ارتباط شناسی وکتابداری.تالیف جان باد.ترجمه محبوبه مهاجرونورالله مرادی.

۲۹- مبانی ارتباطات جمعی،تالیف دکترسیدمحمددادگران.

۳۰- گزیدۀ افق رسانه،تهیه وتنظم ازمعاونت تحقیقات وبرنامه ریزی سازمان صداوسیما.

اسامی منابعی که موردمطالعه قرارگرفته اندعبارتنداز:۱- رسانه هاومدرنیته،اثرجان بی تامپسون،ترجمه مسعوداوحدی۲- تحلیل پیامهای رسانه ای،اثردانیل رایف،استفان لیستی،فردریک جی فیکو،ترجمه مهدخت بروجردی علوی۳- ارتباطات انسانی،اثردکترعلی اکبرفرهنگی۴- مبانی ارتباطات جمعی،اثرمحمددادگران۵- ارتباط کلامی،اثرجرالدآرمیلر،ترجمه علی ذکاوتی قره گزلو۶- رسانه هاونمادها،اثردیویداولسون،ترجمه محبوبه مهاجر۷- ارتباط شناسی،اثرمهدی محسنیان راد۸- اطلاعات وارتباطات جهانی،اثرحمیدمولانا۹- ارتباط شناسی وکتابداری،اثرجان باد،ترجمه محبوبه مهاجرونورالله مرادی.

---