پنجشنبه, ۴ بهمن, ۱۴۰۳ / 23 January, 2025
حماسه های ملی با چاشنی روایات دینی
حماسههای ملی مبتنی بر روایات عامیانه سابقه طولانی در تاریخ ایران دارند. اغلب این نوع روایتگری در ایران، پیوند داستانهای ملی با ذائقه دینی است.
رستم نامه نمونه روشنی از این آمیختگی است. اوایل دوره صفوی با ارتقای جایگاه فقهای شیعه، روایاتی که جنبه های ملی و باستان گرایانه داشت با بی تفاوتی و بعضا مخالفت علما مواجه شد اما این نوع قصه پردازی ها در قالب مذهبی و شبه مذهبی آن در میان جامعه ادامه پیدا کرد. مختار نامه، خاوران نامه و حمله حیدری از آن جمله هستند که در آنها روایت براساس یک شخصیت تاریخی مثل حضرت علی و مختار ثقفی شکل گرفته اما متن و محتوا، بافته های ذهنی راوی است که هیچ با واقعیات تاریخی تطابقی ندارد. با این وصف این قصه ها فارغ از جاذبه داستان های ملی نیست. جالب اینجاست که در چنین روایات عامیانه ملی، گوینده قصه، به رغم ناهمگونی زمانی، اصرار بر دیدار و همراهی رستم با امام علی (ع) دارد و فرستاده ای از سرزمین عربستان هم اسلام را بر کیخسرو شاه اساطیری ایران عرضه می کند.
در این روایت سلیمان نامی با ارسال نامه ای از کیخسرو پادشاه ایران می خواهد اسلام بیاورد. کیخسرو، رستم پهلوان اساطیری را ناشناس به درگاه سلیمان می فرستد تا زمینه را بسنجد و اخبار بیاورد. آنجا رستم با دیو نیرومندی درگیر می شود و بر او غلبه می کند. در این هنگام ناشناسی سوار بر اسب که نقال او را حضرت علی معرفی می کند، ظاهر شده و با رستم درگیر می شود. در این رویارویی، علی(ع) کمربند رستم را می گیرد و او را به آسمان پرتاب می کند و رستم آن قدر بالا می رود که صدای ذکر ملائکه را می شنود و آنجا راهنمایی اش می کنند که در برگشتنش ذکر یا علی بگوید.
منم رستم ای پهلوان جهان
امان یا علی، الامان، الامان
برای پاسخ به چرایی درآمیختگی حماسه های دینی و ملی، دکتر ذبیح الله صفا معتقد است:
«در باب امام اول شیعیان میان شیعه تدریجا داستان هایی پدید آمده که بعضی از آنها مبتنی بر حوادث تاریخی یعنی جنگ های او در حیات محمد بن عبدالله(ص) و هنگام خلافت و شجاعت های وی است منتهی بتدریج عناصر داستانی به آنها افزوده شده است. برخی دیگر از داستان ها بکلی دور از حقیقت تاریخی و افسانه محض است که اندک اندک میان ملت ایران و بر اثر اخلاص شدید این قوم نسبت به حضرت علی(ع) و در آمدن او در صف پهلوانان ملی وجود یافت.»
به نظر می رسد هدف اصلی از پرداختن به چنین روایاتی،برانگیختن حس دینی و تحسین شنوندگان بوده است. روایتگران این قبیل داستان ها برآن بودند در قالب قصه های جذاب، فضایل اخلاقی و ملکات ائمه دین را به گونه ای بیان کنند که ذهن ساده مخاطبان عامی با این نوع روایات خو بگیرد و بنیان عقاید دینی آنان محکم تر شود.
ویژگی این داستان ها علاوه بر داشتن جنبه های دینی و ترویج و اشاعه اسلام، کمرنگ بودن صحنه های می گساری و رقص و آواز و سرگذشت های عاشقانه است.
قهرمان های ملی در این روایات در مقابله با افسون جادوگران به حربه دعا مجهزند و موقع مواجهه با خطر، آیات قرآن می خوانند و اسم های اعظم بر زبان جاری می کنند.
منابع:
ـ داستان های دینی با رنگ مذهبی، علیرضا ذکاوتی قراگزلو، گزارش میرات، دوره دوم، سال پنجم، شماره ۴۵، خرداد و تیر ۱۳۶۹
ـ حماسه سرایی در ایران، دکتر ذبیح الله صفا،چاپ چهارم،انتشارات امیر کبیر،تهران، ۱۳۶۳
ـ درباره پدید آمدن حماسه دینی، محمد جواد محجوب، مجله ایران آباد
ـ حماسه های دینی شفاهی در ادب عامه، حسینعلی بیهقی، خراسان پژوهی،سال دوم،شماره چهارم
فتاح غلامی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست