خاطرات نوشته نشده کاتیا مان

توماس مان در سال ۱۹۰۵ با کاتیا پرینگس هایم ازدواج کرد کاتیا در سال ۱۸۸۳ دنیا آمده بود و ۱۹۸۰ مرد توماس مان با خانواده اش در سال ۱۹۳۹ به امریکا مهاجرت و در سال ۱۹۵۲ به اروپا مراجعت کردند

توماس مان در سال ۱۹۰۵ با کاتیا پرینگس هایم ازدواج کرد. کاتیا در سال ۱۸۸۳ دنیا آمده بود و ۱۹۸۰ مرد.توماس مان با خانواده‏اش در سال ۱۹۳۹ به امریکا مهاجرت و در سال ۱۹۵۲ به اروپا مراجعت کردند.سال‏ها بعد کاتیا مان خاطراتش را برای الیزابت پلسنر تعریف کرد، پلسنر هم آن خاطرات را به صورت‏های مختلف ثبت کرد، اما به خواست کاتیا مان این نوشته‏ها منتشر نشد تا سال ۱۹۷۳، به مناسبت نودمین‏سال تولد کاتیا، این نوشته‏ها به دست پسرش، میشائل رسید. مادر و پسر دوباره باهم نشستند و خاطرات را تنظیم کردند که در سال ۱۹۷۴ منتشر شد: «خاطرات نوشته نشده من».

ترجمه زیر گزیده‏ای است از بخش خاطرات کاتیا مان از اقامت در امریکا و رفت و آمدشان با چند تن از مشاهیر آن روزگار.

گروه بزرگی از پناهنده‏های آلمانی، نویسنده، موسیقی‏دان و دست‏اندرکاران فیلم و تئاتر در کالیفرنیا ساکن بودند و بسیاری از آنها به کمک ما موفق شده بودند به امریکا بیایند و هر جا هم که همسایه خوب باشد ودوستان خوب، جمع جور است و زندگی هست و همانجا می‏شود خانه و کاشانه آدم.

از موسیقی‏دان‏ها شونبرگ‏(۱) و آیزلر(۲) و والتر(۳) آمده بودند، دو، سه جین هم نویسنده. درِ مهاجرت در خانه هیچ کس بسته نیست، برای همین هم رفت و آمد ما با نویسنده‏ها در کالیفرنیا بیشتر از مونیخ بود. غیر ازخانواده فرانک، با خانواده ورفل‏(۴) خیلی صمیمی بودیم و بیشتر اوقات باهم. از ورفل خیلی خوشم می‏آمد. برخلاف بسیاری از مهاجرین، درآمد ورفل در امریکا خیلی خوب بود. با «آهنگ برنادت» خیلی‏سریع موفقیت عظیمی کسب کرده بود. «آهنگ برنادت» از طرف «انجمن کتاب ماه» انتخاب شده بود و فیلمی هم از روی آن ساخته بودند. ورفل پول خیلی خوبی درآورده بود. برخلاف ما طی سالهای اول.اولین درآمد قابل توجه را زمانی کسب کردیم که «داستانهای یعقوب» از طرف «انجمن کتاب ماه» انتخاب شد. فرانتس ورفل حال نداشت، بیماری قلبی شدیدی داشت. رفتم منزل ورفل. ورفل روی تخت درازکشیده بود. گفتم: فکرش را بکنید، «داستانهای یعقوب» کتاب ماه شد. ورفل از خوشحالی صورتش سرخ شد، داد زد: آلما! آلما(۵)! بیا ببین چی شده! فوق‏العاده نیست؟ به ورفل همیشه از این که خیلی بیشتر ازدیگر مهاجرین پول درمی‏آورد، ناراحت بود و وقتی توماس مان به این موفقیت - اولین موفقیت بزرگ در آمریکا - دست پیدا کرد، ورفل واقعاً عین بچه‏ها خوشحال شد.

آلما مالر - ورفل شخصیت خاص خودش را داشت. شوهرم احترام زیادی برایش قایل بود. آلما فراوان لیکور شیرین می‏نوشید و طبیعتاً کمی بداخلاق بود. غیبت کردن را دوست داشت و آنقدر به آرنولدشونبرگ گفت تا او باور کرد که توماس مان در «فاوستوس» بحث سیستم دوازدهگانه را از کتاب «تئوری آهنگسازی آتونال» او دزدیده است.

توماس مان از شونبرگ که دوستش بود، کتاب «آموزش هارمونی» را قرض کرده و خوانده بود. ولی سرقتی در میان نبود. شونبرگ اصلاً «فاوستوس» را نخوانده و احتمالاً از آلما موضوع را شنیده بود. شونبرگ‏هم از شوهرم خیلی گله کرد و برای همین هم در چاپ دوم کتاب، توضیحی آمده است که صاحب امتیاز بحث آموزش آهنگسازی، شونبرگ است و نه آدریان لدور کرون. به این ترتیب شونبرگ حاضر شدآشتی کند.

آلما آدم چندان دلچسبی نبود، ولی جذابیت خاصی داشت. آدم سختی بود و گوستاومالر را به شدت آزار داده بود و تمام دوستان و آشنایان مالر را از دور و برش پراکنده بود.

شونبرگ آدم نچسبی بود و از زنش گرترود هم خوشم نمی‏آمد. ولی او هم با آن‏شوهر امر و نهی کن زندگی راحتی نداشت. گاهی دعوتمان می‏کردند، همسایه بودیم.امر و نهی شونبرگ مثلاً از این دست بود که تحمل دود سیگار را نداشت و زنش مجبوربود به میهمانها بگوید که سیگار نکشند و این هم به مذاق سیگاری‏ها خوش نمی‏آمد،مثلاً دخترم اریکا که خیلی سیگار می‏کشید و اگر بعد از غذا سیگار نمی‏کشید، حال‏خوشی نداشت.

شونبرگ دو پسر بسیار بی‏تربیت داشت و هر وقت میهمان داشتند، همه دلواپس‏بودند که الان بچه‏ها با لباس خواب می‏آیند طبقه پائین و می‏گویند: ما سیر نشدیم. تنهاامکان آرام نگه داشتن پسرها این بود که به آن دو اجازه داده می‏شد تا در تخت‏خواب‏پدر و مادرشان بخوابند و خواهر بزرگتر و بسیار زیبایشان نوریا که بعداً با نونو(۶) آهنگسازازدواج کرد، مراقبشان باشد. والا هنگام صرف شام نه میهمانها و نه پدرو مادر آرامش‏داشتند. وضع زندگی شونبرگ خیلی هم جالب نبود. گرترود شونبرگ هم در بداخلاقی‏دست‏کمی از شوهرش نداشت و شنیده بودم که سخت دلواپس شوهرش بود. شونبرگ‏دیگر جوان نبود، سالم هم نبود و در آمریکا کمترین اسم و رسمی نداشت. یکی ازپسرهای بی‏تربیتش بعدها بهترین تنیس‏باز کالج شد و جایزه‏های زیادی برد و طبیعتاًشونبرگ خیلی احساس غرور می‏کرد. یک روز که شونبرگ و زنش رفته بودند قدمی‏بزنند، با زوج جوانی برخورد می‏کنند. زن جوان پچ پچی در گوش شوهر می‏کند و هر دوشروع می‏کنند به برانداز کردن شونبرگ. شونبرگ می‏ایستد، برمی‏گردد به آن زوج جوان‏نگاه می‏کند که ایستاده بودند و به شونبرگ نگاه می‏کردند و در همین حال شونبرگ‏می‏شنود که زن به شوهرش می‏گوید: «ببین، این پدر شونبرگ است!».

شونبرگ بیماری قلبی داشت و بسیار خرافاتی بود. از عدد ۱۳ وحشت داشت و فکرمی‏کرد روز سیزدهم ماه خواهد مرد. ۷۶ ساله بود و سیزدهم هر ماه بی‏قرار می‏شد وگرترود باید کنارش می‏نشست و دستهایش را می‏گرفت. در اتاق نشیمن هم ساعتی بود وشونبرگ آنقدر به ساعت نگاه می‏کرد تا روز سیزدهم تمام می‏شد.

روز سیزدهم ژوئیه - تصور می‏کنم ۱۹۵۱ - همان صحنه‏ها تکرار شد. دوباره زن وشوهر کنار هم نشستند و ساعت تیک‏تاک می‏کرد. بالاخره نیمه شب شد. شونبرگ بلندشد، رفت طبقه بالا تا بخوابد و گرترود هم مثل همیشه رفت به آشپزخانه تا شربت‏خواب شوهرش را درست کند. گرترود فنجان شربت را به اتاق خواب برد و دید که‏شوهرش بی‏جان روی تخت افتاده بود. گرترود شونبرگ وحشت می‏کند و نگاهی به‏ساعت می‏اندازد. او هم مثل شوهرش اسیر ساعت بود. می‏بیند که هنوز نیمه‏شب نشده‏است. ساعت طبقه پایین جلو بود. یکی از دوستان بعدها برایم گفت که گرترود شونبرگ‏دچار عذاب وجدان شده و فکر می‏کند شونبرگ با دیدن ساعت پس افتاده است.

چارلی چاپلین را خیلی می‏دیدیم. منزل فیرتل‏(۷) یا آیسلر. شوهرم بهترین شنونده‏ای‏بود که می‏شود تصور کرد. بزرگترین لذتش در یک جمع زمانی بود که کسی داستانی‏تعریف می‏کرد. برای سرگرمی‏های دیگر، هر چقدر هم بزرگ و جالب، ارزشی قایل‏نبود. شوهرم می‏توانست ساعت‏ها بنشیند و به حرفهای چاپلین گوش بدهد. چاپلین هم‏بسیار جذاب حرف می‏زد و تعریف می‏کرد، از دوران جوانیش، از اولین نمایش‏هایش، ازناکامی‏هایش؛ خیلی بامزه و سرگرم کننده، انگار که آن واقعه دارد همانجا اتفاق می‏افتد.ادا درنمی‏آورد، ولی بسیار سرگرم‏کننده تعریف می‏کرد. شوهرم آنقدر می‏خندید که‏اشکش درمی‏آمد و مدام چشم‏هایش را پاک می‏کرد. بعدها چاپلین را یک بار دیگر درووی‏(۸) دیدم. ویلای زیبایی داشت. ولی شوهرم دیگر در قید حیات نبود.

برتولد برشت‏(۹) و شوهرم از هم چندان خوششان نمی‏آمد. باهم جور نبودند. گاهی‏در کالیفرنیا برشت را می‏دیدیم. در آلمان که بودیم توماس مان اصلاً برشت رانمی‏شناخت. یادم هست که یک بار ترزه گیزه‏(۱۰) یکی از نمایشنامه‏های برشت را باخودش به مونیخ آورد. گیزه با هر دو، هم با توماس مان و هم با برتولد برشت دوست‏بود. وقتی شوهرم نمایشنامه را خواند و به گیزه پس داد، گفت: «عجب بابا، این جانوراستعداد دارد!»

گیزه هم این جمله تند و در عین حال تمجیدکننده را به برشت منتقل می‏کند و برشت‏هم که خوشش آمده بود، با بدجنسی گفته بوده: راستش از داستانهای کوتاهش خیلی‏خوشم می‏آید!

تا آنجا که می‏دانم برشت هرگز رُمانی از توماس مان را نخواند.

یکبار کسی به من گفت: می‏دانید چرا در نمایشنامه «ننه دلاور» نقش یک زن لال‏هست؟

گفتم: نه، نمی‏دانم. واقعاً هم کمی تعجب‏آور است که در نمایشنامه‏ای یکی ازشخصیت‏ها لال باشد. او گفت: برشت این نقش را به خاطر همسرش نوشته، چون آنهادر آن زمان مدت زیادی نبود که در سوئد بودند و زبان سوئدی یاد نگرفته بودند. برای‏همین هم برشت نقش یک زن لال را برای همسرش خلق کرد.

دفاعیه برشت در برابر کمیته فعالیت‏های ضدامریکایی که بعدها به کمیته مک‏کارتی‏معروف شد، از رادیو پخش شد و من شنیدم. برشت آدم بزرگی بود. خودش را به‏حماقت زد، ولی بقیه احمق بودند. این جریان خیلی گرفتاری درست کرد؛ اما امروزه هم‏وضع به همان بدی است. ما تمام آن دوره باصطلاح مک‏کارتی را تجربه کردیم، مدام به‏شوهرم برچسب کمونیست می‏زدند و مورد حمله بود. ولی او هرگز در زندگیش‏کمونیست نبود.

---