نیکی به پدرومادر

«وقضی ربّک الاّ تعبدوا الاّ ایاه و بالوالدین احساناً اما یبلغن عندک الکبر احدهما او کلاهما فلا تقل لهما افّ و لا تنهرهما و قل لهما قولاً کریماً؛ پروردگارت مقرر داشت که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید.

«وقضی ربّک الاّ تعبدوا الاّ ایاه و بالوالدین احساناً اما یبلغن عندک الکبر احدهما او کلاهما فلا تقل لهما افّ و لا تنهرهما و قل لهما قولاً کریماً؛ پروردگارت مقرر داشت که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو نزد تو به پیری رسیدند، به آنان «وای» مگو و آنان را مران و با آنان [لطیف و سنجیده و] بزرگوارانه سخن بگو».(سوره اسراء ـ آیه ۲۳). نکته: بارها در قرآن، احترام به پدر و مادر توصیه شده است، آن هم در کنار دعوت به توحید. در احادیث نیز احسان به والدین بسیار سفارش شده و از آزردن آنان نکوهش به عمل آمده، چنان که آمده است: نگاه رحمت به والدین، پاداش حج مقبول دارد. رضایت آن دو، رضای الهی است و خشم آنان خشم خداست.

احسان به پدر و مادر عمر شخص را طولانی می‌کند و سبب می‌شود که فرزندان او هم به وی احسان کنند. در حدیث است که حتی اگر تو را زدند، تو «اُف» نگو، خیره نگاه مکن، دست بلند مکن، جلوتر از آنان راه نرو، آنان را به نام صدا نزن، کاری مکن که مردم به آنان دشنام دهند، پیش از آنان منشین،پیش از آن که از تو چیزی بخواهند به آنان کمک کن. مردی مادرش را به دوش گرفته بود و طواف می‌داد و پیامبر را در همان حالت دید. پرسید: آیا حقّ مادرم را ادا کردم؟ فرمود: حتّی حق یکی از ناله‌های زمان زایمان را ادا نکردی.

از پیامبر اکرم(ص) سوال شد: پس از مرگ پدر و مادر هم می‌توان به ایشان احسان کرد؟ فرمود: آری، از راه نماز خواندن برای آنان و استغفار برایشان و وفا به تعهداتشان و پرداخت بدهی‌هایشان و احترام به دوستانشان. مردی از پدرش نزد پیامبر(ص) شکایت کرد. حضرت پدر را خواست و پرسش نمود. پدر پیر گفت: پسر من قوی و پولدار شده و به من کمک نمی‌کند. رسول خدا گریست و فرمود: هیچ سنگ و شنی نیست که این قصه را بشنود و نگرید! سپس به فرزند فرمود: «انت و مالک لأبیک» تو و دارایی ات از آن پدرت هستید. مردی از مادرش شکایت کرد که بداخلاق است. پیامبر(ص) فرمود: آن روز که حامله بود، بداخلاق نبود،شب‌های بسیاری به خاطر تو بیدار شد، روزها برایت غصّه خورد.

تو برای مادرت چه کردی؟ گفت: او را به حج بردم. فرمود: حقّ او را ادا نکرده‌ای. امام صادق(ع) فرمود: اگر لفظی رقیق‌تر از «اُف» بود، خداوند آن را می‌فرمود. اولین گام عاقّ شدن، گفتنِ «اُف» است، عمل کسی که عاقِّ والدین باشد پذیرفته نیست. پیام‌ها: ۱. فرمان به نیکی به والدین همچون فرمان توحید، قطعی و نسخ نشدنی است (قضی). ۲. از پدر و مادر جدا نشوید و با آنان زندگی کنید (یبلغنّ عندک الکبر). ۳. هم احسان لازم است، هم سخن زیبا و خوب (احساناً… قولاً کریماً). ۴. احسان به والدین، تنها مالی نیست، بلکه شامل محبّت، ادب، آموزش، مشورت، اطاعت، تشکر، مراقبت و … هم می‌شود. ۵. سالمندان روحشان ظریف‌تر و توقّعشان بیشتر می‌شود و بهانه جویی و نیاز بیشتری پیدا می‌کنند. در آن شرایط، حتی کلمه ناپسند «اُف» هم نباید به آنان گفت. ۶. چون والدین، به صورت فطری با همه وجود به فرزند احسان می‌کنند، سفارش قرآن به احسان، متوجّه فرزندان است.