علم و علم آموزی در اسلام

در کتب اسلامی در ردیف سایر دستورهایی از قبیل نماز و روزه و حج و جهاد و امر به معروف و نهی از منکر بابی هم تحت عنوان باب وجوب طلب العلم وجود دارد و علم به عنوان یکی از فرایض شناخته شده است

در کتب اسلامی‌در ردیف سایر دستورهایی از قبیل نماز و روزه و حج و جهاد و امر به معروف و نهی از منکر بابی هم تحت عنوان باب وجوب طلب العلم وجود دارد و علم به عنوان یکی از فرایض شناخته شده است. بیش از چهارده قرن از ظهور اسلام و نزول قرآن می‌گذرد. در همه این چهارده قرن، علم در حال تطور و تکامل و پیشرفت است. مخصوصا در سه چهار قرن اخیر ترقی علم به صورت جهشی بوده است. در اینکه در اسلام راجع به علم تاکید و توصیه شده و در کمتر موضوعی و شاید نسبت به هیچ موضوعی اینقدر توصیه و تاکید نشده، بحثی نیست.از قدیمی‌ترین زمانی که کتب اسلامی‌تدوین شده، در ردیف سایر دستورهای اسلامی‌از قبیل نماز و روزه و حج و جهاد و امر به معروف و نهی از منکر بابی هم تحت عنوان باب وجوب طلب العلم باز شده و علم به عنوان یکی از فرایض شناخته شده است.گذشته از آیات قرآن کریم موکدترین و صریح‌ترین توصیه‌های رسول خدا (ص) درباره علم است. این جمله از مسلمات همه مسلمانهاست که رسول خدا (ص) فرمود طلب العلم فریضه علی کل مسلم؛ تعلم و دانشجویی بر هر مسلمانی فرض واجب است. اختصاص به طبقه‌ای درون طبقه‌ای، به جنسی دون جنس ندارد. هر کس مسلمان است باید دنبال علم برود.پیامبر (ص) همچنین فرمود: اطلبوا العلم و لو بالصین؛ علم را پی جویی کنید و لو مستلزم این باشد که تا چین سفر کنید. یعنی علم مکان معین ندارد، هر نقطه جهان که علم هست بروید و اقتباس کنید. باز فرمود: کلمه الحکمه ضاله المومن فحیث وجدها فهو احق بها؛ سخن علمی‌و حکیمانه و متقن گمشده مومن است، هر جا آن را بیابید معطل نمی‌شود،آن را مال خودش می‌داند و بر می‌دارد.

یعنی اهمیت نمی‌دهد که طرف کیست، مسلمان است یا کافر. همان طوری که آدمی‌مال خود را گم کرده در دست هرکس ببیند معطل نمی‌شود و بر می‌دارد، مومن نیز علم را مال خود می‌داند، در دست هر که ببیند آن را می‌گیرد.امیر المومنین علی(ع) همین کلمه را توضیح می‌دهد: حکمت گمشده مومن است، پس به دنبالش بروید و لو آنکه آن را در نزد مشرکان بیابید، شما از او شایسته تر و سزاوارتر خواهید بود.علم فریضه ای است که نه از لحاظ متعلم و نه از لحاظ معلم و نه از لحاظ زمان و نه از لحاظ مکان محدودیت ندارد،و این عالی‌ترین و بالاترین توصیه ای است که می‌توانسته بشود و شده است. اما بحث درباره این علم، کدام علم است نیز بحثی جدی است.در اینجا این سوال مطرح است که منظور اسلام از علم چه علمی‌است؟ ممکن است کسی بگوید مقصود از همه این تاکید و توصیه‌ها علم خود دین است. یعنی همه به این منظور گفته شده که مردم به خود دین عالم شوند و اگر از نظر اسلام از علم، علم دین باشد در حقیقت به خودش توصیه کرده و درباره علم به معنی اطلاع بر حقایق کائنات و شناختن امور عالم چیزی نگفته و اشکال به حال او باقی می‌ماند، زیرا هر مسلکی هر اندازه هم ضد علم باشد و با آگاهی و اطلاع و بالا رفتن سطح فکر و معلومات مردم مخالف باشد با آشنایی با خودش مخالف نیست، بلکه خواهد گفت با من آشنا باشید و با غیر من آشنا نباشید. پس اگر منظور اسلام از علم، خصوص علم دینی باشد باید گفت موافقت اسلام با علم صفر است و نظر اسلام درباره علم منفی است.

برای کسی که درست با اسلام و منطق اسلام آشنا باشد جای این احتمال نیست که بگوید نظر اسلام درباره علم منحصرا علوم دینی است.این احتمال فقط از ناحیه طرز عمل مسلمین در قرنهای اخیر که تدریجا دایره معلومات را کوچکتر کردند و معلومات خود را محدود کردند پیدا شده و الا آنجا که می‌فرماید حکمت گمشده مومن است پس آن را به چنگ آورید ولو اینکه بخواهید از دست مشرکان بگیرید،معنی ندارد که خصوص علوم دینی باشد.مشرک را با علوم دین چه کار.در جمله اطلبوا العلم و لو بالصین، چین به عنوان دورترین نقطه و یا به اعتبار اینکه در آن ایام یکی از مراکز علم و صنعت جهان بوده یاد شده است.

قدر مسلم این است که چین نه در آن زمان و نه در زمانهای دیگر مرکز علوم دینی نبوده است.گذشته از همه اینها در متن سخنان رسول اکرم (ص) تقیید و تحدید و تفسیر شده که مقصود چه علمی‌است اما نه تحت عنوان اینکه فلان علم باشد یا فلان علم،بلکه تحت عنوان علم نافع، علمی‌که دانستن آن آثار خوب و مفید داشته باشد، آن علم از نظر اسلام خوب و مورد توصیه و تشویق است.پس حسابش روشن است، باید دید اسلام چه چیز را فایده و چه چیز را ضرر می‌داند. هر علمی‌که به منظوری از منظورهای فردی یا اجتماعی اسلام کمک می‌دهد و نداستن آن سبب زمین خوردن آن منظور می‌گردد، آن علم را اسلام توصیه می‌کند و هر علمی‌که در منظورهای اسلامی‌تاثیر ندارد اسلام درباره آن علم نظر خاصی ندارد، و هر علم که تاثیرسوء دارد با آن مخالف است.