بروجرد

بروجرد یا به گویش بروجردی وُوری یرد شهری است در غرب ایران از توابع استان لرستان

بروجرد (یا به گویش بروجردی: وُوری یرد) شهری است در غرب ایران از توابع استان لرستان. شهر بروجرد در شمال دشتی حاصلخیز سیلاخور قرار گرفته و قلل مرتفع گرّین از مجموعه رشته کوههای زاگرس مانند نواری شمال غرب تا جنوب شرق آن را در بر گرفته‌ است و رودهای دائمی متعددی که از دامنه این کوهها جاری است، در اقتصاد منطقه و توسعه شهر بروجرد نقش اساسی داشته‌اند.

شهرهای ملایر و نهاوند در استان همدان، شازند در استان مرکزی، دورود، خرم‌آباد و الشتر در مجاورت بروجرد قرار دارند. از گذشته‌های دور، این شهر دارای موقعیت ویژه ارتباطی بود و همین امر سبب‌ساز حوادث تاریخی متعددی در این منطقه شده‌ است. قرارگیری بر سر شاهراه تهران ـ خوزستان نیز یکی از عوامل رونق اقتصادی این دیار به شمار می‌رود.

بروجرد از نظر میزان جمعیت، دومین شهر بزرگ استان لرستان و بیست و هشتمین شهر بزرگ ایران محسوب می‌شود. علاوه بر رونق کشاورزی و دامپروری در منطقه، بروجرد یکی از قطبهای داد و ستد در منطقه غرب ایران و بازارش همچنان بزرگ و پر رونق است.

نام‌شناسی: گرد و کرد در اسامی شهرهای ایرانی به معنای شهر، آبادی و ساخته و اثر هستند. اشکانیان و ساسانیان شهرها را بیشتر با پسوند «گرد» می‌ساختند؛ همچون: سوسنگرد، بروگرد و دارابگرد. عده‌ای نام درست بروجرد را «ویروگرد» دانسته‌اند، به معنای شهر و ساختة ویرو، شاهزاده اشکانی. کوهی در غرب بروجرد با نام «ولاش» نیز یادآور نام شاهان اشکانی است؛ اما معتبرترین نوشته‌ها، بروجرد را «پیروزگرد» دانسته‌اند که آن را به فیروز ساسانی منتسب می‌کند. استاد سعید نفیسی بروجرد را از شهرهای ساسانی و اصل آن را «بروگرد» می‌داند، برساخته از «بر» و «گرد» به معنای شهری که گرد است و بر و میوه فراوان دارد. در کتابهای تاریخی از بروجرد با نامهای گوناگون نام برده شده‌است؛ مانند: بَروجرد، فلوجرد، اردکرد، یزدگرد، ولوگرد. روحبخشان در کتاب «جغرافیای تاریخی بروجرد» بیش از سی مورد از صورتهای مختلف نام این شهر را به تفصیل ذکر نموده‌است. امروزه بروجرد در لهجه بروجردی «وُوری یرد» و در لری خرم‌آبادی وُروگرد نامیده می‌شود.

بروجرد به خاطر مردم خوش مشرب و طبیعت زیبایش گردشگران زیادی را پذیراست و در قدیم به «دارالسرور» شهرت داشت. در بروجرد بنایی از عصر ساسانی به نام قلعه یزدگرد وجود دارد که بر قله کوه و از سنگ لاشه و بدون ملات ساخته شده است.

▪ آب و هوا: بروجرد دارای آب و هوای سرد کوهستانی با زمستانهای پر برف و سرد و تابستانهای معتدل است. بهارش نیز معتدل و دل انگیز است؛ چنان که قاآنی ـ شاعر پرآوازه دوره قاجارـ سروده ‌است:

گر چه سپاهان بهشت روی زمین است/ لیک نیرزد به یک بهار بروجرد

▪ گویش: لهجه بروجردی، لهجه‌ای است که مردم منطقه بروجرد در شمال شرقی استان لرستان و نواحی مجاور آن با آن صحبت می‌کنند. لهجه بروجردی یا لری ثلاثی که میان مردم تویسرکان، نهاوند و ملایر نیر رواج دارد، یکی از شاخه‌های گویش لری است و نزدیکی زیادی با فارسی معیار دارد و از زبان دیگر مناطق لرستان متمایز است.

▪ محله‌ها: شهرداری بروجرد دارای دو منطقه‌است که به ترتیب نیمه غربی و نیمه شرقی شهر را شامل می‌شود. محله‌های قدیمی‌تر بروجرد با عنوان «کوی» شناخته می‌شوند؛ مانند: کوی‌های سعدی، سوزنی، یخچال، قُدغون و جعفری. برخی محله‌ها مانند صوفیان، دانگه، چال قلعه، باغ چال، کُلَه کله و میدان محمدحسن خان قدمت تاریخی دارند و آثار تاریخی قابل توجهی در آنها دیده می‌شود. مناطق مسکونی جدید بروجرد شامل شهرکهای متعددی است که در شمال غربی شهر ساخته شده‌اند؛ از جمله: شهرکهای اندیشه، ایثار، زاگرس، زیبا، مخابرات و کمپینگ شهرداری. بافت معماری قدیم بروجرد که آخرین بار در دوران قاجاریه ساماندهی شد، بسیار زیبا بود و نمونه‌هایی از آن هنوز باقی است. هسته اولیه این شهر شامل چند کوی و محله بزرگ مانند بروا، صوفیان و دانگه بوده‌است و بازارها، مسجدها و خانه‌های مجللی در آن وجود دارد. بروجرد در طول تاریخ همواره محصور به حصاری بزرگ بوده و اطرافش نیز خندقی قرار داشته‌است. آخرین بار قلعه بروجرد به دستور حسام السلطنه قاجار بازسازی شد.

▪ مشاهیر: شهر بروجرد در طی تاریخ کهنش اندیشمندانی را در دامان خود پرورانده که از آن جمله است: ابوالعباس احمد بن محمد خطیب بروجردی، ابوتمام ابراهیم، ابومحمد حسن ابن احمد، ابوالفضل الحافظ، حسین حزین بروجردی، سیف‌الشعراء ملا اسماعیل فارس بروجردی، اصغر نیّر بروجردی، ملا داوود بروجردی (صاحب «مظهر المصائب»و «سرور المصلین»)، حسن بیگ بروجردی، فخرالدین محمد بروجردی، عارف و فقیه بنام سید بحرالعلوم، علامه سید علی‏اصغر سلطان‌العلماء بروجردی، آیت‌الله العظمی حسین طباطبایی بروجردی، آیت‌الله محمدباقر سلطانی طباطبایی، دکتر سیدجعفر شهیدی، دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، استاد عبدالمحمد آیتی، لوریس چکناوریان، محمد نصیر بروجردی، سیدصالح بروجرودی، سیدقاسم بروجردی، میرزا محمد باقر صامت بروجردی، حسین حزین بروجردی، ارباب جمشید جمشیدیان، ناصرخان بروجردی، مهرداد اوستا، و شهید سرفراز محمد بروجردی (مسیح کردستان).

▪ دانشگاهها و مراکز آموزش عالی: دانشگاه آیت‌الله بروجردی، دانشگاه علوم پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، پیام نور، مرکز آموزش علمی کاربردی، دانشسرای کشاورزی، مرکز آموزش مهندس ارتش، حوزه علمیه امام صادق(ع)، مرکز آموزش عالی علمی کاربردی جهاد کشاورزی.

● دیدنیهای بروجرد

مسجد جامع ، مسجد سلطانی، روستای ونایی، گردشگاه تپه چغا، گردشگاه گل دشت، امامزاده جعفر بروجرد، آرامگاه شاه زواریون بروجرد، مسجد قلعه، موزه اسناد مشروطیت بروجرد (خانه افتخارالاسلام نبوی طباطبایی)،تکیه موثقی، پل قلعه حاتم، قلعه رومیان بروجرد، بازار بروجرد، بوستان فدک، بوستان سماور، تالاب بیشه دالان، قله‌ها و بیشه‌ها و دامنه‌های کوه گرین، پارک بانوان بروجرد.