معرفی و نقد آلبوم های موسیقی کودک

صرف نظر از ایرانی و یا غیر ایرانی بودن موسیقی, جای خالی این هنر در سرفصلهای درسی دانش آموزان دوره دبستان و راهنمایی كاملاً به چشم می آید گو اینكه به جز عنوان تخصصی «موسیقی» كه تنها در معدود هنرستانهای موسیقی كشور به تدریس آن مبادرت می شود, این رشتهٔ هنری در دبیرستانها و سایر هنرستانهای كشور جایی ندارد

صرف نظر از ایرانی و یا غیر ایرانی بودن موسیقی، جای خالی این هنر در سرفصلهای درسی دانش‌آموزان دوره دبستان و راهنمایی كاملاً به چشم می‌آید؛ گو اینكه به جز عنوان تخصصی «موسیقی» كه تنها در معدود هنرستانهای موسیقی كشور به تدریس آن مبادرت می‌شود، این رشتهٔ هنری در دبیرستانها و سایر هنرستانهای كشور جایی ندارد. باید توجه داشت كه اصولاً، آنچه پیش از هرگونه ورود به مأنوس كردن كودك با موسیقی، لازم به عمل است، شناساندن و معرفی كلی‍ّت و هوی‍ّت «موسیقی»، به‌عنوان همراهی همیشگی در زندگی آدمی است؛ در این مفهوم، اگر كودك پیش از ورود به جریان عملی و اجرایی موسیقی بتواند چنین آموزشی را درك و دریافت كند، آن‌گاه است كه می‌توان ضمن آشنا نمودن تدریجی او با حوزه‌های گوناگون موسیقی، گرایشهای ویژهٔ او را شناسایی كرد و در جهت تقویت و تحقق آنها به سوی عرصه‌های عملی مربوط گام برداشت. در هر حال ورود به چنین بحثی، ضمن آنكه نیازمند صرف هزینه‌های هدفمند و البته كلان است، حضور متخصصینی را می‌طلبد كه خود با قرار گرفتن و بالیدن در شرایط مذكور، شیوه‌های یادشده را به صورت عملی فرا گرفته، در انتقال آنها به كودكانی كه یكی پس از دیگری از راه می‌رسند، شرط تفكر و اجرا را توأماً دارا باشند؛ تحقق آنچه كه ذكر آن رفت، به‌عنوان برنامه‌ای «میان‌مدت» باید مد نظر آن دسته از برنامه‌ریزانی كه به گنجاندن درس و یا موضوع «كمك‌درس» موسیقی در برنامه تحصیلی دانش‌آموزان علاقه‌مندند، قرار گیرد.

كودك و موسیقی ایرانی

بسیاری بر آن عقیده‌اند كه موسیقی ایرانی، به دلیل مبتنی بودن بر ساختارهای ردیفی و در نتیجه توأم بودن آن با اندیشه‌های فراتر از تحمل ذهنی كودكان، نمی‌تواند سرفصلی برای آغازیدن موسیقی قرار گیرد؛ این گفتمان معتقد است كه استفاده از نغمه‌های ایرانی، توأم با سازبندی ویژهٔ اركسترهای سنتی، ضمن آنكه موجب سرخوردگی كودك از موسیقی ایرانی خواهد شد، به ضعف زیرساختهای موسیقی ایران، چه در حوزهٔ نگرش اجتماعی به آن، چه در پهنهٔ دیدگاههای تخصصی منجر می‌شود.اما نخستین ایرادی كه به گفتمان مذكور وارد می‌شود، این است كه در این گیر و دار، عمده‌ترین عنصر ممزوج با موسیقی ایرانی، یعنی شعر مورد توجه قرار نمی‌گیرد، ضمن آنكه نگرش ریتمیك به حوزهٔ موسیقی كودك به‌عنوان نمادی كه لااقل در موسیقی ایرانی از تلو‌ّن كافی برخوردار است، مورد توجه قرار نمی‌گیرد؛ به این دو عامل، علاوه می‌كنیم، اینكه اصولاً چنین دیدگاهی به جهت آنكه لااقل تا سالهای اخیر، مراحل آزمون استفاده از موسیقی ایرانی برای ایجاد و تقویت بنیانهای موسیقی كودك طی نشده است، «قصاص پیش از قضا» محسوب می‌گردد.چنین می‌توان گفت كه آنچه در بدو امر، توجه كودك را به سوی موسیقی (به معنای التقاطی از نغمه، كلام و یا افه‌های ویژه) جلب می‌كند، ارائه كلام كودكانه مطابق با درك او و یا اصوات خاصه‌ای است كه «موسیقی»، وسیله‌ای برای بیان یا اجرای آنها قرار می‌گیرد و از این جهت، پرداختن به موسیقی ایرانی، به‌عنوان وسیلهٔ بیان احساسات كودك و ابزار نشانه‌روی دغدغه‌های كودكانه از طریق شعر، می‌تواند، مهم‌ترین گام در راهی باشد كه نهایتاً به جلب توجه و استعدادهای كودك به ذات موسیقی ایران منجر می‌شود. اما اینكه موسیقی ایرانی، در عرصه «ریتم» دارای مدارج بالایی از نقطه نظر تلون و ترك‌تازی است، امری است كه بر همهٔ صاحب‌نظران و دست‌اندركاران حوزه موسیقی عیان بوده، نیازمند تفسیر نیست؛ در این راه، ملودیهای ایرانی با امتزاج هوشمندانه با شعر كودكانه و استفادهٔ به‌جا از ریتمهای مناسب كاملاً قدرت جلب و جذب كودك را دارا خواهند شد.

نمونه‌ها

به منظور آشنایی كودكان مقاطع او‌ّل و دو‌ّم ابتدایی با موسیقی ایرانی و در جهت گنجاندن این برنامه در سرفصلهای درسی آنان، دو كاست، مشتمل بر آهنگهای ساخته‌شده بر پایهٔ موسیقی ردیف، با بهره‌گیری از اشعار كودكانه و برخی شعرهای كتب درسی توسط سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش تهیه شده است كه شنیدن آنها حتی برای بزرگسالان نیز خالی از لطف نیست؛ در آزمونی كه شخصاً در دو نمونهٔ آماری ۲۰ نفره در خصوص میزان اثرمندی آثار ارائه‌شده در این دو كاست برای مقاطع او‌ّل و دوم ابتدایی داشته‌ایم، این نتیجه حاصل‌شده كه اثرگذاری این نوع از «موسیقی ایرانی» بر گوش و روح كودك، بسیار مطلوب بوده است؛ به‌طوری‌كه در مورد كاست تهیه‌شده برای گروه تحصیلی او‌ّل ابتدایی ۱۷ نفر از دانش‌آموزان، پس از طی یك دورهٔ یك‌ماهه و گوش دادن مقطعی به آثار مربوطه، از شنیدن آنها «لذت» برده و برخی از آهنگها را نیز از بر نموده‌اند، كه این آمار در مورد كاست تهیه‌شده برای گروه تحصیلی دو‌ّم ابتدایی به ۱۸ نفر رسیده است و چنین به نظر می‌رسد كه اگر اقدام عملی و متداوم در این خصوص انجام شود، چنین رویكردی در میان كودكان كنونی و جوانان آتی كاملاً تحكیم شود.

حسین علیشاپور