دانشگاهی به وسعت دنیا

در فرآیند حرکت به سوی جامعه اطلاعاتی, بسیاری از پدیده ها و مفاهیم شکل تازه ای به خود می گیرند و با تغییر چارچوب, خود را با تحولات ایجاد شده سازگار می سازند, مسئله آموزش و دانشگاه که سابقه ای طولانی در تاریخ بشر دارد, همزمان با ورود جهان به عصر اطلاعات به صورت آموزش الکترونیکی و دانشگاه مجازی نمود پیدا کرده است

در فرآیند حرکت به سوی جامعه اطلاعاتی، بسیاری از پدیده‌ها و مفاهیم شکل تازه‌ای به خود می‌گیرند و با تغییر چارچوب، خود را با تحولات ایجاد شده سازگار می‌سازند، مسئله آموزش و دانشگاه که سابقه‌ای طولانی در تاریخ بشر دارد، همزمان با ورود جهان به عصر اطلاعات به صورت آموزش الکترونیکی و دانشگاه مجازی نمود پیدا کرده است.

ورود به دانشگاه آرزوی بسیاری از دانش‌آموزان است که این آرزو با زحمات و تلاش‌های بسیار همراه است. گروهی از شرکت کنندگان راهی دانشگاه می‌شوند و عده‌ای پشت درهای بسته و محدود دانشگاه در حسرت ورود به آن به سر می‌برند و برخی نیز در آرزوی رسیدن به مدرک بار سفر بسته و راهی سایر کشورها می‌شوند.

این درحالی است که با استفاده از پتانسیل‌های موجود در دانشگاه‌های کشور خودمان می‌توانیم از خروج بیهوده ارز از کشور جلوگیری کرده و دانشجویان متقاضی را در کشور نگاه داریم. محدودیت ظرفیت دانشگاه‌ها عامل مهمی در خروج متقاضیان از کشور است که با راه‌اندازی و پذیرش متقاضیان در دانشگاه‌های مجازی امکان ادامه تحصیل آنها فراهم می‌شود. مقوله دانشگاه مجازی برپایه مبحث قدیمی آموزش از راه دور بنا شده است که در برخی از کشورها مرسوم بوده و در قالب این طرح جزوات و کتاب‌های آموزشی را توسط پست برای متقاضیان ارسال می‌کردند و در بازه‌های زمانی مشخص از آنها امتحان به عمل می‌آمد با رشد و پیشرفت اینترنت و فرهنگ IT در جامعه، آموزش از راه دور را برعهده فناوری اطلاعات گذاشت و اینترنت به عنوان بستری رابطه بین آموزگار و دانش‌آموز را تحلیل کرد.

● سیستم دانشگاه مجازی

دانشگاه مجازی دانشگاهی است که دانشجو در هر زمانی که بخواهد می‌تواند دروسی را که ارائه شده است انتخاب کند و از طریق صدا و فیلم در ارتباط با استاد باشد. در دانشگاه مجازی دروس به صورت محتوایی آماده شده و برای یادگیری نیز از امکانات موجود استفاده می‌شود. در یادگیری دروس از آموزش‌های کارگاهی که به صورت فیلم نیز ارائه می‌شود استفاده می‌شود. همچنین در قالب فایل‌های انیمیشن، ویدئو و صدا می‌توان از امکانات این دانشگاه استفاده کرد.

نحوه برگزاری کلاس‌های حضوری نیز بدین شکل است که دانشجو در هرجایی که باشد در ساعت و زمان مشخص می‌تواند وارد شبکه شده و به صورت همزمان صدا و تصویر را دریافت کند و سؤالات خود را مطرح کرده و جواب آنها را نیز بگیرد، به عنوان تکالیف درسی نیز وظایف‌ (Task)در قالب پروژه ارائه می‌شود و چند دانشجو از مکان‌های مختلف وارد فرایند انجام پروژه شده و پروژه مذکور در قالب یک کار گروهی انجام می‌شود و پس از ارائه پروژه به استاد مربوطه استاد پروژه را ارزیابی کرده و نمره آن را لحاظ می‌کند.

● تفاوت‌های دانشگاه مجازی و دانشگاه واقعی

۱) عدم محدودیت زمانی

سیستم دانشگاه مجازی مبتنی بر دروسی است که هر زمان دانشجو اراده کند می‌تواند به سایت دانشگاه مجازی متصل شده و دروس خود را دریافت کند. این سیستم برای افرادی که دچار مشغله‌های زیادی هستند کاملاً مناسب است.

۲) عدم نیاز به حضور فیزیکی

به دلیل آن که ارتباطات درسی در این دانشگاه به صورت اینترنتی است لزومی به حضور فیزیکی استاد و دانشجو در کلاس نیست و لذا نیازی به صرف هزینه‌های جاری و عملیاتی دانشگاهی وجود ندارد و به علاوه در شهرهای بزرگ منجر به کاهش رفت و آمد و ترافیک می‌شود.

۳) کیفیت بالاتر

در دانشگاه واقعی درس توسط یک استاد ارائه می‌شود و کیفیت درس ارائه شده به فاکتورهای زیادی مانند وضعیت جسمی و روحی استاد، شرایط کلاس، ساعت ارائه درس و... بستگی دارد. اما در دانشگاه مجازی این قبیل مشکلات وجود ندارد و دروس با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته به نحومطلوبی ارائه می‌شود و دانشجو می‌تواند به دفعات زیاد فایل مربوط به کلاس مذکور را گوش دهد.

۴) اعتبار علمی

در دوره‌های ارائه شده در دانشگاه‌های مجازی دروس ارائه شده توسط اساتید با سابقه و باتجربه ضبط شده و به صورت فایل‌های ویدئویی قابل دریافت توسط دانشجو است.

۵) تعداد زیاد دانشجو

در دانشگاه مجازی به دلیل عدم محدودیت‌های فیزیکی و مکانی امکان ثبت نام تعداد زیادی دانشجو وجود دارد که این امر در دانشگاه واقعی یکی از محدودیت‌های اساسی به حساب می‌آید.

۶) شانس ادامه تحصیل

در دانشگاه مجازی به دلیل عدم محدودیت در تعداد نفرات به دلیل عدم محدودیت‌های مکانی و زمانی تعداد بیشتری از کسانی که تقاضای ادامه تحصیل دارند موفق به تحصیل می‌شوند و این امر سبب خواهد شد که سطح علمی جامعه افزایش یابد.

۷) دسترسی به منابع علمی

دانشجویان دانشگاه مجازی امکان دسترسی به منابع online بیشتر و به روزتری را نسبت به دانشجویان دانشگاه واقعی دارند و به علاوه در دانشگاه واقعی به دلیل استفاده نامناسب از نسخه‌ها طول عمر آنها کاهش یافته و زودتر از بین می‌روند و به علاوه به محض درخواست دانشجو دانشگاه مجازی منابع لازم دراختیارش قرار می‌گیرد.

● تاریخچه پیدایش دانشگاه مجازی

تاریخ پیدایش این سبک از دانشگاه‌ها را می‌توان در اواسط قرن بیستم یافت. یعنی زمانی که ایده آموزش غیرحضوری توسط دانشگاه آزاد (Open University) در کشور انگلیس مطرح شد. براساس این طرح داوطلبان با استفاده از برنامه‌های تلویزیونی، آموزش‌های علمی و دروس لازم را فراگرفته و پس از آن مدرک را دریافت می‌کنند.

پس از ابداع مفهوم کلینیک آزاد در ایالات متحده امریکا و با راه اندازی کارگاه مشورتی گام بلندتری در زمینه طراحی دانشگاه مجازی برداشته شد.

اولین واحدهای دانشگاهی که به صورت Online ارائه شد مربوط به دانشگاهی مجازی در کشور امریکا و در دهه ۱۹۸۰ بود. سپس با پیشرفت‌هایی که در این زمینه به وقوع پیوست در سال ۱۹۸۸ اولین نرم افزار قدرتمند سیستم الکترونیکی آموزش تحت عنوان Digital-prophessor ارائه شد.

امروزه می‌توان صدها سایت آموزشی با قابلیت ارائه بیش از هزارها عنوان درسی کم هزینه را روی شبکه جهانی اینترنت یافت که طیف وسیعی از رشته‌ها و گرایش‌ها را دربرمی‌گیرد. برطبق آمار اعلام شده هم اکنون در حدود یک میلیون دانشجوی مجازی در سطح دنیا مشغول به تحصیل هستند که بی‌تردید در آینده نزدیک آموزش غیرحضوری بیشترین سهم را در اینترنت خواهد داشت.

بخش آموزش را می‌توان به سه دسته آموزش کلاسیک – آموزش الکترونیک – آموزش نوین حضوری دسته‌بندی کرد که در هر سبک از این آموزش‌ها، نوع خاصی از رابطه استاد و دانشجو وجود دارد. تدریس و آموختن در هر کدام از این شیوه‌های آموزشی موجب پدیدآمدن ساختار تحصیلی و محتوایی مستقل خواهد شد.

● آموزش مجازی و اینترنت

در سبک‌های آموزش از راه دور گذشته، کتاب‌ها، جزوات، نوارها و... از طریق پست برای دانشجویان ارسال می‌شد و در پایان ترم دانشجو باید با حضور در یک مکان خاص و از پیش تعیین شده امتحانی را می‌گذراند اما هم اکنون با فراهم بودن بستر آموزش از طریق اینترنت امکان تعامل بیشتر بین کاربران در قالب ابزارهای کاربردی مانند Email، chat، Forum و... فراهم شده است. برای تعیین کیفیت و کارآمدی آموزش مجازی ازسوی کارشناسان و متخصصان IT مؤلفه‌های زیر به عنوان ملاکی جهت تعیین میزان کارآمدی مشخص شده است:

۱) خدمات ارائه شده به دانشجو

۲) میزان شفافیت مالی دانشگاه

۳) برنامه‌ریزی آموزشی

۴) بستر آموزشی

۵) قوانین و مقررات

۶) میزان تعهدات مجریان

۷) فناوری‌های به کار گرفته شده

۸) رتبه علمی و تجربه اساتید

● زیرساخت‌های دانشگاه مجازی

طراحی و پیاده‌سازی دانشگاه مجازی در هر کشوری نیازمند داشتن زیرساخت‌های زیر است.

۱) زیرساخت‌های قانونی: با توجه به این که مهمترین سرمایه هر دانشگاه مجازی محتوای آموزش و دروس آن است، داشتن قوانینی برای حمایت از حقوق پدیدآورندگان و صاحبان محتوای آموزش و نظارت بر اجرای آنها از سوی مراجع ذیصلاح شرط لازم برای گسترش این نوع از دانشگاه‌ها است.

۲) زیرساخت مخابراتی: به دلیل آن که فرآیند انتقال اطلاعات و انجام عملیات لازم در آموزش الکترونیکی از طریق بستر مخابراتی انجام می‌شود وجود زیرساخت‌های مخابراتی لازم ازجمله الزامات گسترش دانشگاه مجازی است.

۳)‌ زیرساخت فرهنگی: فرهنگ‌سازی صحیح و مناسب در هر جامعه موجب ایجاد و توسعه سریع دانشگاه مجازی خواهد شد. فرهنگ‌سازی و ارائه تصویر مناسب و صحیحی از دانشگاه مجازی سبب خواهدشد که زمینه پذیرش عمومی و استقبال از آن بیشتر شود.

● دانشگاه مجازی در ایران

برای پیاده سازی دانشگاه مجازی در کشور نیاز به برداشتن یک سری گام‌های اساسی است که نخستین گام تأسیس و برقراری شیوه آموزش غیرحضوری و سپس برطرف کردن مشکلات خطوط ارتباطی و پهنای باند اینترنت است.

به علاوه مقوله امنیت در دانشگاه مجازی از مهم‌ترین موارد امنیتی به حساب می‌آید زیرا همه فرآیند ثبت‌نام، انتخاب واحد، برگزاری آزمون، نمره و... از مفاد اساسی دانشگاه مجازی محسوب شده و اختلال در هرکدام از این موارد سبب خواهد شد که حیثیت و آبروی دانشگاه به بازی گرفته شود. به علاوه با پرورش کارشناسان و متخصصان در امور مربوطه نیز می‌توان گام‌های بلندتری را برداشت.