پنجشنبه, ۴ بهمن, ۱۴۰۳ / 23 January, 2025

مجله ویستا

جستجوی موضوعی در فهرستهای رایانه ای اپک

در این مقاله رویکردهای مختلفی که برای بهبود طراحی فهرست رایانه‌ای برای انجام جستجوی موضوعی پیشنهاد شده است،‌مرور می‌شود. گرایش به سوی محیطهای رابط فهرست رایانه‌ای مبتنی بر وب، پیشرفت در اینترنت و فناوری کتابخانه‌های دیجیتالی و ‌فرصتهای تازه‌ای که برای افزایش کارآیی سیستم فهرست رایانه‌ای در انجام جستجوی موضوعی ایجاد کرده است مورد بحث است.‌

● مقدمـه

فهرست رایانه‌ای(اپک[۱])یک سیستم بازیابی اطلاعات است که مشخصه اصلی آن وجود پیشینه‌های کتابشناختی کوتاه، عمدتاً ازکتابها، نشریه‌های ادواری و مواد دیداری شنیداری قابل دسترس در یک کتابخانه خاص است. این امر در محیط رابط جستجوی بولین[۲] و کاربران متفاوت با نیازهای متفاوت، مشکلات خاص جستجوی موضوعی توسط کاربران نهایی را نشان می‌دهد. انجام جستجوی موضوعی موفق در یک فهرست رایانه‌ای به طیف گسترده‌ای از دانش و مهارت نیاز دارد. در این مقاله رویکردهای[۳] مختلفی که برای بهبود طراحی فهرست رایانه‌ای جهت انجام جستجوی موضوعی پیشنهاد شده است مرور می‌شود. گرایش به سوی محیطهای رابط فهرست رایانه‌ای مبتنی بر وب[۴] و نیز پیشرفت در اینترنت و فناوری کتابخانه‌های دیجیتالی، فرصتهای تازه‌ای برای افزایش کارآیی سیستم فهرست رایانه‌ای در انجام جستجوی موضوعی ایجاد می‌کند.

● مرور کلی

پیشینه‌های[۵] یک پایگاه داده فهرست رایانه‌ای معمولاً از فرمت مارک گرفته می‌شوند. پیشینه‌ها، توصیفهای کتابشناختی کوتاهی هستند که با تعداد کمی‌از توصیفگرهای موضوعی کنترل شده (که اغلب از سر عنوانهای موضوعی کنگره گرفته می‌شوند)و یک شماره رده‌بندی (معمولاً یک شماره رده‌بندی کنگره یا دیویی)تکمیل می‌شوند. بنابراین پیشینه‌های پایگاه داده شامل حداقل اطلاعات برای جستجو هستند (کمی‌بیشتر از نویسنده، عنوان، سال نشر، توصیفگر‌های موضوعی و یک شماره رده‌بندی).

توصیفگرهای موضوعی بیشتر برای نشان‌دادن محتوای موضوعی کلی یک اثر انتخاب می‌شوند (نه آنکه یک نمایه عمیق از اطلاعات موجود در یک اثر فراهم کنند). به عنوان مثال اگر کتابی دارای چند مقاله باشد، برای هریک توصیفگر موضوعی جداگانه‌ای تعیین نمی‌شود بلکه برای موضوع کلی کتاب توصیفگر موضوعی تعیین می‌شود.

معمولاً در مورد انتشارات دوره‌ای، تنها کل ادواریها[۶] توصیف می‌شود. مقالات نشریه‌های ادواری به طور جداگانه در پایگاه داده ثبت نمی‌شوند. این نکته با پایگاههای نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی در تضاد است که جستجوی کلید واژه‌ای را در یک چکیده و حتی متن کامل مقاله فراهم می‌کند و نمایه‌ای جامع از مقالات نشریات ایجاد می‌کند.

با این همه، تفاوت بین فهرستهای رایانه‌ای و دیگر انواع سیستمهای بازیابی اطلاعات مبهم است. همچنین به‌طور فزاینده‌ای فهرستهای رایانه‌ای پیوند به مدارک تمام متن، کتابهای الکترونیکی و منابع اینترنتی ایجاد می‌کنند.

امروزه بیشترین فهرستهای رایانه‌ای مورد استفاده آنهایی هستند که هیلدرث[۷]آنها را نسل دوم فهرستهای رایانه‌ای نامیده است. اغلب فهرستهای رایانه‌ای سیستمهای بازیابی دارای عملگر بولی هستند که تطابقی دقیق انجام می‌دهند و به پرسش[۸] جستجو که به‌صورت یک عبارت بولی بیان می‌شود، نیاز دارند. ویژگیهای شاخص جستجو شامل انتخاب جستجوی کلید واژه‌ای (مانند جستجوی تک تک لغات در منطقه[۹] موضوع یا عنوان ) یا جستجوی منطقه با کوتاه‌سازی[۱۰] خودکار (مانند جستجو برای عنوان کامل یا نام نویسنده)، استفاده از عملگرهای بولی برای ترکیب دو یا بیش از دو واژه، استفاده از علامت کوتاه‌سازی و محدود‌کردن یک جستجو به منطقه‌های مشخص می‌باشد. این مسئولیت بر دوش کاربر است که نیازهای اطلاعاتی اش را به سرعنوانهای موضوعی و واژه‌های نمایه‌ای استفاده شده در پایگاه فهرست رایانه‌ای ترجمه کند و پالایش جستجو را بر اساس نتایج جستجوی اوّلیه انجام دهد.

از آنجایی که اغلب فهرستهای رایانه‌ای امروزه دسترسی از طریق وب را ترجیح می‌دهند، صفحات رابط کاربر فهرستهای رایانه‌ای به طور فزاینده‌ای صفحات رابط کاربر به شکل صفحات وب حاوی فرمهایHTML می‌باشد. چنین صفحات رابط کاربری عمدتاً به صورت پرکردن فرم[۱۱] می‌باشند. کاربر نوع جستجو و منطقه جستجو را با وارد‌کردن سؤال در جعبه ورودی مناسب یا با کلیک روی جعبه مناسب انتخاب می‌کند. برای جستجوی کلیدواژه‌ای،عبارت جستجو می‌تواند شامل عملگرهای بولی و انتخاب منطقه جستجو باشد.

کاربران فهرستهای رایانه‌ای از نظر پیشینه، سن، علایق موضوعی، سواد کامپیوتری و اطلاعاتی تفاوت زیادی دارند بنابراین فهرستهای رایانه‌ای باید برای طیف وسیعی از کاربرانی که اطلاعات کمی ‌در مورد فهرستها و تجربه اندکی در کار با کامپیوتر دارند تا کتابداران با تجربه یک پایگاه جستجوی پیوسته و کسانی‌که به سیستمی‌ با قابلیتهای جستجوی قدرتمند نیاز دارند، طراحی شوند.

● جستجوی موضوعی

جستجوی فهرستهای رایانه‌ای دو گونه است

۱) جستجوی یک اثر خاص (یا جستجوی یک اثر شناخته شده): کاربر در پی یافتن اثر خاصی است که می‌شناسد و اطلاعاتی درباره آن (مثلاً درباره مؤلف یا قسمتهایی از عنوان) دارد.

۲) جستجوی موضوعی: کاربر می‌خواهد همه آثار مربوط به یک موضوع خاص را بازیابی کند.

تمایز بین دو نوع جستجو مشخص نیست، چون یک جستجو اغلب هر دو نوع را شامل می‌شود. شروع جستجوی یک اثر شناخته شده اغلب به صورت یک جستجوی موضوعی تمام می‌شود، مخصوصاً اگر جستجوی اثر شناخته شده با شکست روبه‌رو شود. هردو نوع جستجو مشکلات خاص خود را دارد. این مقاله به مشکلات جستجوی موضوعی نظر دارد.

اسلون[۱۲] بین دو نوع جستجوی موضوعی تمایز قائل شد؛ جستجوی اثر ناشناخته و جستجوی مکان. در جستجوی مکان، فهرست رایانه‌ای برای مشخص‌کردن مکانی در کتابخانه که مواد با یک موضوع خاص در آنجا قراردارند استفاده می‌شود. جستجوی پیوسته به یک حداقل توجه دارد و کاربر به بررسی قفسه[۱۳] برای تعیین مدارک مرتبط تکیه می‌کند و در مقابل، جستجوی آثار ناشناخته به فهرست رایانه‌ای برای مشخص‌کردن مدارک مرتبط تکیه می‌کند.

جستجوی موضوعی، یک فعالیت مهم است که بخش عمده‌ای از جستجوهای فهرستهای رایانه‌ای را تشکیل می‌دهد، اما در برآورد میزان جستجوهای موضوعی اختلاف نظر وجود دارد زیرا این میزان با نوع کتابخانه و گروه کاربران و نیز دشواری تمایز بین جستجوی موضوعی از دیگر انواع جستجو تغییر می‌کند.

در یک بررسی سراسری کتابخانه‌های ایالات متحده در اوایلS۱۹۸۰، ماتئوز[۱۴] و همکارانش دریافتند که حدود۵۹ % موارد استفاده از فهرستهای رایانه‌ای شامل جستجوی موضوعی است. مطالعات اخیر فهرست رایانه‌ای میزان استفاده از جستجوی موضوعی را ۶۰- ۳۵ % نشان می‌دهد. این احتمال وجود دارد که سهم واقعی جستجوی موضوعی حتی بیشتر از موارد گزارش شده باشد زیرا تعدادی از جستجوهای کلید واژه‌ای عنوان در واقع بازنمون جستجوهای موضوعی هستند.

تعدادی از مطالعات دریافتند که جستجوی موضوعی بیشترین نوع جستجوی فهرست رایانه‌ای است . اگر چه مطالعات دیگری به کاهش در جستجوهای موضوعی و افزایش در جستجوهای عنوان دست یافتند. در دو مطالعه‌ای که در مورد استفاده از فهرست رایانه‌ای دانشگاه انجام شد، دریافتند که دانشجویان کارشناسی تمایل به انجام جستجوی موضوعی دارند در حالی که دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اعضای هیئت علمی‌ به جستجو از طریق نویسنده یا عنوان تمایل دارند و جستجوی موضوعی را فقط زمانی انجام می‌دهند که خارج از حوزه خودکار می‌کنند.

● دانش مورد نیاز برای جستجو‌های موضوعی

انجام جستجوی موضوعی کارآمد مستلزم آگاهیهای ذیل است:

۱) شناخت نواحی مختلف در پیشینه‌های کتابشناختی که می‌توانند برای جستجوی موضوعی و ویژگیهای آنها مورد استفاده باشند.

۲) شناخت اصطلاحنامه[۱۵] یا فهرست سرعنوانهای موضوعی که توصیفگرهای موضوعی از آنها انتخاب و به هر پیشینه کتابشناختی تخصیص داده می‌شوند.

۳) آشنایی با راهبردهای جستجو و زمان و چگونگی کاربرد آنها.

۴) آگاهی از قابلیتهای جستجو در نظام فهرست رایانه‌ای و چگونگی استفاده از آنها.

۵) دانش حیطه موضوعی.

۶) علم چگونگی تبدیل یک نیاز اطلاعاتی به سؤال قابل جستجو.

بورگمن[۱۶] دانش مورد نیاز برای جستجوی موضوعی را به سه نوع تقسیم کرد:

۱) دانش مفهومی[۱۷] فرایند بازیابی اطلاعات (چگونگی ترجمه یک نیاز اطلاعاتی به پرسش قابل جستجو).

۲) دانش معنایی[۱۸] چگونگی به کاربردن یک پرسش در سیستم (چگونگی و زمان استفاده از ویژگیهای سیستم).

۳) مهارتهای فنی در انجام پرسش (مهارتهای محاسباتی پایه و مهارت فرمول‌بندی عبارت جستجو در ترکیب مورد نیاز).

نواحی اصلی در پیشینه‌های کتابشناختی که شامل اطلاعات موضوعی است، ناحیه عنوان، ناحیه موضوعی و ناحیه شماره رده‌بندی می‌باشد. هر ناحیه موضوعی شامل یک توصیفگر موضوعی یا سرعنوان موضوعی انتخاب شده از سر عنوانهای موضوعی کتابخانه کنگره[۱۹] یا از برخی از اصطلاح‌نامه‌ها (مانند سر عنوانهای موضوعی پزشکی کتابخانه ملی آمریکا[۲۰]) می‌باشد. یک توصیفگر موضوعی[۲۱] شامل یک توصیفگر اصلی[۲۲] و تعدادی معرف[۲۳] است که سر عنوان فرعی یا تقسیم فرعی نامیده می‌شوند. برای آگاهی از اینکه چه توصیفگر و معرفی در زمان جستجو در ناحیه موضوعی استفاده شود، کاربر باید به سرعنوانهای موضوعی کنگره یا اصطلاحنامه مراجعه کند که ممکن است به‌صورت پیوسته یا فقط به شکل چاپی در دسترس باشند. آگاهی از ساختار اصطلاحنامه، چگونگی انتخاب توصیفگرها برای نشان‌دادن محتوای موضوعی مدرک، چگونگی ترکیب توصیفگرها و معرفها برای جستجوی مؤثر در ناحیه موضوعی مهم می‌باشند. آگاهی از ساختار اصطلاحنامه شامل دانستن انواع رابطه‌ها (اصطلاحات اعم، اخص، مرتبط و...)که در اصطلاحنامه استفاده می‌شود و چگونگی استفاده از این رابطه‌ها می‌باشد.

در انتخاب واژه‌ها برای جستجو درناحیه موضوع، بهتر است کاربران از دو اصل مهم که توسط نمایه سازان در میان انتخاب توصیفگرها از اصطلاحنامه استفاده می‌شود آگاه باشند:

۱) توصیفگرها برای خلاصه‌کردن محتوای کل مدرک انتخاب می‌شوند تا اینکه همه مفاهیم موجود در مدرک را نمایه کنند. بنابراین بهتر است که کاربر در جستجوی موضوعی از واژه یا توصیفگری استفاده کند که عام‌تر از مفهوم مورد علاقه خود می‌باشد.

۲) در زمان انتخاب یک توصیفگر برای نشان‌دادن مفهوم یک اثر از مهمترین توصیفگری که مطابق با مفهوم آن اثر است استفاده می‌شود (قانون مدخل خاص) و معمولاً فقط از یک توصیفگر برای نشان‌دادن یک مفهوم استفاده می‌شود. اثری که به آن توصیفگر"ماهیها" اختصاص داده می‌شود. معمولاً توصیفگرهایی برای انواع خاص ماهی (مثل کوسه ماهی یا ماهی طلایی ) تخصیص داده نمی‌شود. بنابراین بهتر است برای یافتن کتابهایی در مورد همه انواع ماهی، توصیفگر "ماهیها" و همه واژه‌های اخص‌تر در جستجوی مورد استفاده قرارگیرد.

یک روش جایگزین در انجام جستجوی موضوعی، جستجوی کلید واژه در ناحیه عنوان و ناحیه موضوع می‌باشد. جستجوی کلید واژه‌ای در ناحیه عنوان خصوصاً زمانی مناسب است که توصیفگری که با مفهوم مورد نظر کاربر دقیقاً مطابقت کند، وجود ندارد. اشکال این است که یک مفهوم ممکن است به‌وسیله چند کلمه مترادف بیان شود که هر یک دارای شکلهای متفاوتی هستند و در زمان جستجو همه مترادفات و اشکال متفاوت باید برای بازیابی همه پیشینه‌های مرتبط استفاده شوند. علاوه بر این، اگر یک کلید واژه بیش از یک معنی داشته باشد، جستجوی کلید واژه‌ای ممکن است پیشینه‌های غیر مرتبط را بازیابی کند.

ناحیه‌ای که اغلب در جستجوی موضوعی نادیده گرفته می‌شود ناحیه شماره رده‌بندی است. برای جستجوی مؤثر در این ناحیه به دانش سیستم رده‌بندی و علائم به‌کار رفته درآن نیاز است و کاربر اغلب باید به جدول رده‌بندی مناسب برای شناسایی شماره رده‌بندی مناسب رجوع کند. مزیت مهم جستجو با شماره رده‌بندی این است که به کاربر اجازه می‌دهد شماره‌های مجاور را نیز مرور کند و آثار مرتبط را پیدا کند که این مشابه با مرور قفسه‌ها است. یک مشکل در جستجو با شماره رده‌بندی این است که فقط یک شماره رده‌بندی به یک اثر اختصاص داده می‌شود حتی اگر آن اثر شامل بیش از یک موضوع باشد.

چنانچه آثار یک نویسنده معطوف به موضوعات مشابه یا مرتبط باشد، ناحیه پدیدآور نیز می‌تواند برای جستجوی موضوعی استفاده شود.

گر چه اغلب فهرستهای رایانه‌ای، نواحی موضوع، عنوان، شماره رده‌بندی و پدید آور دارند، اما آنها در قابلیتهای جستجویی که فراهم می‌کنند، در زبان جستجویی که برای جستجوی این نواحی به کار می‌برند و در طرح محیط رابط جستجو متفاوتند. برای انجام جستجوی موضوعی مؤثر، کاربر به دانستن ویژگیهای جستجوی در دسترس و چگونگی استفاده از آنها نیاز دارد همچنین کاربر به مهارت عمومی‌ترجمه یک نیاز اطلاعاتی به پرسش قابل جستجو نیاز دارد.آنچه در ذهن کاربر می‌گذرد ممکن است شامل موارد زیر شود: نوع اطلاعات مورد نیاز، نوع کتابی که حاوی اطلاعات مورد نظر است، محتوا یا موضوع کتاب و واژه‌هایی که می‌تواند برای بازنمون موضوع استفاده شود. برای پیدا‌کردن واژه‌های عام‌تر، خاص‌تر و مرتبط برای جستجو و پیدا‌کردن توصیفگرهای مناسب در اصطلاحنامه، مقداری دانش موضوعی مورد نیاز است.

اسلون[۲۴] (۳)در مطالعه فهرست رایانه‌ای یک کتابخانه عمومی‌دریافت که تولید واژه‌های جستجو در جستجوی آثار ناشناخته بیشترین اهمیت را دارد. وقتی که تولید واژه مشکل بود، جستجوی اثر ناشناخته با شکست روبه‌رو می‌شد. همچنین او دریافت که کاربرانی که جستجو‌های خیلی خاص انجام می‌دهند آنچه را که نیاز دارند پیدا نمی‌کنند. کاربرانی که ابتدا جستجوی عام و سپس جستجوی خاص انجام می‌دهند (به وسیله انتخاب واژه‌هایی از نتایج جستجو برای استفاده در جستجوی جدید) موفق‌ترند، اما بسیاری از کاربران در شروع جستجو برای تولید واژه‌های مرتبط، دانش کافی نداشتند.

بنابراین یک راهبرد[۲۵] مناسب جستجو نیازمند به کارگیری خلاقانه دانش ذکر شده در انجام یک جستجوی موضوعی مؤثر می‌باشد. راهبردهای جستجو می‌توانند به راهبرد اوّلیه و راهبرد فرمول‌بندی مجدّد تقسیم شوند. راهبرد اولیه جستجو در فرمول‌بندی درخواست جستجوی اوّلیه استفاده می‌شود. راهبرد‌های فرمول‌بندی مجدد برای فرمول‌بندی درخواستهای جستجوی بعدی برای بهبود نتایج جستجو بعد از مرور نتایج جستجوی اولیه استفاده می‌شود. راهبرد‌های فرمول‌بندی مجدد شامل راهبردهای عام‌سازی برای افزایش تعداد پیشینه‌های بازیابی شده مرتبط و راهبردهای خاص‌سازی برای کاهش پیشینه‌های بازیابی شده ناخواسته می‌باشد.

● مشکلات کاربران در جستجوی موضوعی

مطالعات زیادی با استفاده از روشهای تحقیقاتی متفاوت دریافته‌اند که کاربران در انجام جستجوی موضوعی در فهرستهای رایانه‌ای با مشکلاتی روبه‌رو هستند که شامل موارد زیر است:

۱) کاربران در مطابقت‌دادن واژه‌های جستجوی خود با واژه‌های به‌کار رفته در فهرست با دشواری روبه‌رو هستند.

۲) کاربران در تعیین واژه‌هایی که عام‌تر یا خاص‌تر از موضوع آنهاست مشکل دارند.

۳) کاربران از ساختار اصطلاحنامه و سرعنوانهای موضوعی کنگره آگاهی ندارند.

۴) کاربران چگونگی عام‌کردن جستجو را نمی‌دانند (برای افزایش نتایج جستجو در زمانی که نتایج بازیابی صفر یا خیلی کم است).

۵) کاربران چگونگی خاص‌کردن و کاهش نتایج جستجو را نمی‌دانند (وقتی که موارد بازیابی شده زیاد است).

۶) کاربران چگونگی استفاده از عملگرهای بولی و کوتاه‌سازی و محدود‌کردن جستجوی کلید واژه‌ای به ناحیه‌ای خاص را نمی‌دانند. آنها عموماً از قابلیتهای پیچیده‌تر فهرستهای رایانه‌ای آگاه نیستند.

۷) کاربران چگونگی ترجمه نیاز اطلاعاتی خود به عبارت جستجوی بولی را نمی‌دانند.

۸) کاربران در هجی کلمات مشکل دارند.

۹) کاربران در فرمول‌بندی جستجو با استفاده از زبان جستجوی سیستم مشکل دارند.

اسلون[۲۶] دریافت که ۶۰% جستجوهای آثار ناشناخته، بی نتیجه مانده است که۴۰ % ناامید و۲۰% راضی بوده‌اند.

برای به دست آوردن حداکثر نتیجه در جستجوی موضوعی اغلب به بیش از یک راهبرد جستجو نیاز است. کاربر فهرست رایانه‌ای از میزان راهبردهایی که می‌تواند استفاده کند یا محدودیتهای هر راهبرد آگاهی ندارد. کاربران بسیاری فاقد مهارتهای مورد نیاز برای جستجوی موضوعی هستند.

بخش زیادی از جستجوهای موضوعی نتیجه صفر دارند. خطاهای هجی و تایپ شایع‌ترین اشتباهات هستند. کمک به کاربر در کاهش اشتباهات هجی و تایپی و راهنمایی وی به واژه‌های مرتبط ممکن است به بازیابی مدارکی با اطلاعات مفید منجر شود.

با مطالعه گزارش عملکرد[۲۷] فهرستهای رایانه‌ای دریافته‌اند که کاربران کمی‌از عملگرهای بولی در جستجوهایشان استفاده می‌کنند. کاربران اغلب در مورد تفاوت بین جستجوی کلید واژه‌ای و جستجو از طریق سرعنوانهای موضوعی گیج می‌شوند (مانند منبع۱۰).

کوناوی و همکاران[۲۸] دریافتند که بسیاری از کاربران ناحیه موضوعی را در زمانی که ممکن است جستجوی کلید واژه‌ای مناسب‌تر باشد جستجو کردند. هیلدرث[۲۹] دریافت که اغلب کاربران با چگونگی عملکرد نظام فهرست رایانه‌ای در ناحیه موضوع در جستجوی کلید واژه‌ای خود آشنا نیستند.

● بهبود طراحی سیستم فهرستهای رایانه‌ای

جهت کمک به کاربران در اجرای مؤثرتر جستجوهای موضوعی، نویسندگان زیادی در رابطه با بهینه‌سازی فهرستهای رایانه‌ای پیشنهاداتی کرده‌اند. موارد پیشنهاد شده را می‌توان به چند دسته زیر تقسیم کرد:

▪ فراهم‌کردن محیطهای رابط مفیدتر و کاربرمدارتر

▪ فراهم‌کردن محیطهای رابط گرافیکی و قابل پردازش

▪ فراهم‌کردن محیطهای رابط برای مرور

▪ غنی‌کردن پیشینه‌های فهرست با موضوعات بیشتر و اطلاعات فهرست مندرجات

▪ فراهم‌کردن امکان بسط و گسترش پرسش و پشتیبانی فرمول‌بندی پرسش

▪ فراهم‌کردن قابلیتهای جستجوی غیر بولی با بیشترین تطابق

▪ فراهم‌کردن بازخورد[۳۰] و امکان پالایش پرسش

▪ امکان ترکیب یافته‌های جستجو

▪ امکان ترکیب درختهای جستجو[۳۱] و تکنیکهای مبتنی بر دانش[۳۲]

راه حلهای فوق به‌طور مختصر بررسی می‌شوند:

۱) فراهم‌کردن محیطهای رابط مفیدتر و کاربرمدارتر

تغییرات ساده در طراحی صفحه نمایش فهرستهای رایانه‌ای می‌تواند به گونه‌ای مؤثر به کاربران در بهبود جستجویشان یاری رساند. چنین اصلاحاتی برای صفحه نمایش فهرستهای رایانه‌ای می‌تواند با تحلیل گزارشات عملکرد فهرستهای رایانه‌ای مشخص شود. بلسیک و همکاران[۳۳] گزارش عملکرد فهرست رایانه‌ای دانشگاه را تحلیل و خطاهای عمده کاربران را شناسایی کردند و سپس تغییرات ساده‌ای را روی صفحه نمایش فهرست رایانه‌ای انجام دادند مانند: ساده‌کردن و واضح‌کردن عبارات در راهنمای صفحه نمایش، استفاده از یک کتاب برای همه مثالهای جستجو، قراردادن گزینه جستجوی کلید واژه‌ای به عنوان اوّلین گزینه و قراردادن پیغامهای کمک‌رسانی برجسته‌تر. در تحلیل گزارشات در ۶‌ ماه بعد، آنها به کاهش معنادار به لحاظ آماری و نیز به شیوة بهتر جستجو دست یافتند. همچنین بلارد[۳۴]دریافت که میزان جستجوی کلید واژه‌ای زمانی که گزینه جستجوی کلید واژه‌ای به عنوان اوّلین گزینه در صفحه نمایش فهرست رایانه‌ای قرار می‌گیرد، بیشتر است.

در یک مطالعه پیگیری بلسیک و همکاران دریافتند که برخی از اصلاحات اوّلیه بیش از زمان مقرر رعایت نشد به این دلیل که همان طراحی صفحه نمایش فهرست رایانه‌ای می‌تواند تأثیر متفاوت بر کاربران متفاوت داشته باشد، مخصوصاً در یک محیط محاسباتی متغیر.

هیلدرث[۳۵]دریافت که کاربران بندرت راهنمای صفحه نمایش را می‌خوانند. با این‌حال آنها به کمک رسانی سیستم در هدایت جستجوهایشان علاقه زیادی نشان دادند. پیغامهای کمک در صفحه نمایش می‌تواند کاربر را در چگونگی بهبود جستجو هدایت کند. زمانی که هیچ پیشینه یا پیشینه‌های کمی‌بازیابی می‌شود، سیستم می‌تواند کوتاه‌کردن عبارت جستجو، جایگزین‌کردن واژه‌های مترادف یا کلی‌تر یا جستجوی مجدد با استفاده از یک روش جستجوی متفاوت را پیشنهاد کند. وقتی که پیشینه‌های زیادی بازیابی می‌شوند، سیستم می‌تواند از کاربر بخواهد که لغات جستجوی بیشتر یا معیارهای محدودکننده را برای خاص‌کردن جستجو وارد کند. پیغامها می‌توانند به کاربر بگویند چه انجام دهد، چگونه آن را انجام دهد و چرا ممکن است آن جستجو را بهبود بخشد، اما پیغامهای پیوسته[۳۶] فقط به میزان محدودی می‌تواند به کاربر کمک کند. برخی از راهبردهای جستجو به فهم پیشینه کتابشناختی، واژگان کنترل شده، قواعد فهرست نویسی و جستجوی پیوسته نیاز دارند. همچنین بیش از حد درباره چه انجام‌دادن، چگونه و چراکاربر را گیج خواهد کرد.

برخی محققان، ترکیب الگوهای کاربر و وظایف کاربر و موقعیت او را مطرح کرده‌اند. چنین فهرست رایانه‌ای می‌تواند صفحه‌های جستجوی متفاوتی فراهم کند، راهبردهای جستجوی متفاوتی استفاده کند و کاربر را به طرق مختلف بر طبق موارد ذیل راهنمایی کند:

ـ آیا کاربر جدید است یا تجربه کار با فهرست رایانه‌ای را دارد؟

ـ آیا کاربر دانش موضوعی دارد؟

کاربردرکدام مرحله پروژه است؟

ـ آیا جستجو در ادامه جستجوی قبلی است؟

ـ هدف کاربر از جستجو چیست؟

حتی در شرایط دلخواه هنوز این مسئله که الگوهای کاربر چگونه می‌تواند با نظام فهرست رایانه‌ای ترکیب شود ناشناخته است.

۲) فراهم‌کردن محیطهای رابط گرافیکی و قابل پردازش[۳۷] مستقیم

با تحولات جدید در تکنولوژی محیط رابط و نیز پیشرفت در اینترنت و تکنولوژیهای مرتبط با وب مانندHTML پویا، انواع جدید محیطهای رابط گرافیکی فهرست رایانه‌ای طراحی می‌شود که تصاویر دو بعدی و سه بعدی، متحرک‌سازی[۳۸]، حقیقت مجازی[۳۹] و قابلیتهای قابل پردازش مستقیم را ترکیب می‌کند و به کاربر اجازه می‌دهد که اشیاء را روی صفحه نمایش پردازش کند. چنین تکنیک‌هایی می‌تواند برای تصور کاربران از روابط عبارات جستجو و مدارک مفید باشد و کاربران را در فهم راهبردهای جستجو و امکان پردازش نتایج جستجو و پیشینه‌های فهرست رایانه‌ای کمک کند.

برخی نظرات برای استفاده از نمادها[۴۰]،متحرک‌سازی، پردازش، مجاز [۴۱] در مدلهای فهرست رایانه‌ای بررسی شده است.

لی[۴۲] یک محیط رابط فهرست رایانه‌ای متحرک‌سازی شده، شیء‌گرا[۴۳] توصیف کرد که اشیاء دو بعدی و سه بعدی مثل برگه‌دان حاوی فهرست برگه، قفسه کتابها و نوار ضبط می‌توانند پردازش شوند. بووی[۴۴] فهرستی پیوسته از کارتونها را توصیف کرد. مجموعه کارتونهایی که با جستجو بازیابی می‌شدند به صورت نمایش خطی زمان نمایش داده می‌شوند که کارتونهای منتشر شده در هر ماه و سال را با جستجو نمایش می‌دادند. کاربر می‌توانست از ماوس برای نشان‌کردن یک مکان روی خط زمان برای انتخاب یک کارتون منتشر شده در یک زمان مشخص استفاده کند. چانگ[۴۵] کشف کرد که چگونه حقیقت مجازی می‌تواند در محیط رابط فهرست رایانه‌ای ترکیب شود. پترسن[۴۶] یک مدل فهرست پیوسته از مواد داستانی را ارائه کرد که آن را" خانه کتاب " نامید. او از مجازی یک خانه با اتاقهای مختلف که نمایانگر گروههای مختلف کاربران (مانند کودکان و بزرگسالان) و انواع مختلف جستجو بود استفاده کرد. هر اتاق خانه اشیایی داشت که می‌توانست برای نشان‌دادن جنبه‌های مختلف یک جستجو پردازش شود. متحرک‌سازی برای اشاره به نوع جستجو به کار رفت و نمادها برای نشان‌دادن ابعاد مختلف سیستم رده‌بندی استفاده شد (مانند یک کره برای باز نمون مجموعه جغرافیایی، یک ساعت برای بازنمون زمان و ماسکهای نمایش برای بازنمون تجربه احساسی فراهم‌شده توسط کتابها) پیشینه‌های بازیابی شده در حکم قفسه‌های کتاب بودند و پیشینه‌ها به صورت تک تک به‌عنوان متن در یک تصویر کتاب باز، نمایش داده شده بودند.

دنی سی. سی. پو و کریستوفر اس. جی. کهوو

ترجمه معصومه جعفری

منابع خارجی

۱-Chan, L.M. Library or Congress Subject Headings: Principles and Applications; Libraries Unlimited: Little – ton, CO, ۱۹۷۸; ۱۵۹.

۲-Hildreth, C.R. Pursuing the Ideal: Generations of Online Catalogs. In Online Catalogs, Online Reference: Converging Trends; Aveney, B., Butler, B., Eds.; American Library Association: Chicago, ۱۹۸۴;۳۱-۵۷.

۳- Slone, D.J. Encounters with the OPAC: On-line searching in public libraries. J.Am. Soc. Inf. Sci. ۲۰۰۰, ۵۱(۸), ۷۵۷-۷۷۳.

۴- Matthews, J.R.; Lawrence, G.S.; Ferguson, D.K. Using Online Catalogs: A Nationwide Survey; Neal – Schuman: New York, ۱۹۸۳;۱۴۴.

۵- Cherry, J.M. Improving subject access in OPACs: An exploratory study of conversion of user’s queries. J. Acad. Librariansh. ۱۹۹۲, ۱۸(۲), ۹۵-۹۹.

۶- Hunter, R.N. Successes and failures of patrons searching the online catalog at a large academic library: A transaction log analysis. RQ ۱۹۹۱, ۳۰(۳) , ۳۹۵-۴۰۲.

۷- Peters, T.A. When smart people fail: An analysis of the transaction log of an online public access catalog. J.Acad.

Librariansh. ۱۹۸۹, ۱۵(۵), ۲۶۷-۲۷۳.

۸- Wallace, P.M.How do patrons search the online catalog when no one’s looking? Transaction log analysis and implications for bibliographic instruction and system design. RQ ۱۹۹۳, ۳۳(۲), ۲۳۹-۲۵۲.

۹- Zink, S.D. Monitoring user search success through transaction log analysis: The WolfPAC example. Ref. Serv. Rev. ۱۹۹۱, ۱۹ (۱), ۴۹-۵۶.

۱۰- Connaway, L.s.;Budd, J.M.; Kochtanek, T.R. An investigation of the use of an on-line catalog: User characteristics and transaction log analysis. Libr. Resour. Tech. Serv. ۱۹۹۵, ۳۹ (۲), ۱۴۲-۱۵۲.

۱۱- Nelson, J.L.An analysis of transaction logs to evaluate the educational needs of end users. Med. Ref. Serv. Q. ۱۹۹۲, ۱۱(۴),۱۱-۲۱.

۱۲- Larson, R.R. The decline of subject searching: Long – term trends and patterns of index use in an on – line catalog. J. Am. Soc. Inf. Sci. ۱۹۹۱, ۴۲ (۳), ۱۹۷-۲۱۵.

۱۳- Millsap, L.; Ferl, T.E. Search patterns of remote users: An analysis of OPAC transaction logs. Inf. Technol. Libr. ۱۹۹۳, ۱۲(۳), ۳۲۱-۳۴۳.

۱۴- Connaway, L.S.; Johnson, D.W.; Searing, S.E. Online catalogs from the user’s perspective: The use of focus group interviews. Coll. Res. Libr, ۱۹۹۷, ۵۸(۵), ۴۰۳-۴۲۰.

۱۵- Borgman, C.L. Why are on – line catalogs still hard to use?

J.Am. Soc. Inf. Sci. ۱۹۹۶, ۴۷ (۷),۴۹۳-۵۰۳.

۱۶- Markey, K. Subject Searching in Library Catalogs: Before and After the Introduction of Online Catalogs. In OCLC Library, Information and Computer Science Series; OCLS Online Computer Library Center: Dublin, OH, ۱۹۸۴; Vol. ۴,۷۷.

۱۷- Ensor, P. User practices in keyword and Boolean Searching on an online public access catalog. Inf. Technol. Kibr. ۱۹۹۲. ۱۱(۳), ۲۱۰ – ۲۱۹.

۱۸- Kaske, N.K.; Sanders, N.P. A Comprehensive Study of Online Public Access Catalog: Access Catalog: An Overview and Application of Findings; OCLC: Dublin, OH, ۱۹۸۳O. CLC/OPR/RR-۸۳/۴.

۱۹- Ferl, T. E.; Millsap, L. The knuckle – cracker’s dilemma: Atransaction log study of OPAC subject searching. Inf. Technol. Libr. ۱۹۹۶, ۱۵(۲), ۸۱-۹۸.

۲۰- Hildreth, C.R. The use and understanding of keyword searching in a university on – line catalog. Inf. Technol. Libr. ۱۹۹۷ ,۱۶(۲), ۵۲-۶۲.

۲۱-Blecic, D.D.; Bangalore, N.S.; Dorsch,J.L.; Henderson, C.L.; Koenig, M.H.; Weller, A.C. Using transaction log analysis to improve OPAC retrieval results. Coll. Res. Libr. ۱۹۹۸, ۵۹(۱), ۳۹-۵۰.

۲۲-Ballard, T. Comparative searching styles of patrons and staff. Libr. Resour. Tech. Serv. ۱۹۹۴, ۳۸, ۲۹۳ – ۳۰۵.

۲۳- Blecic, D.D.; Dorsch, J.L.; Koenig, M.H.; Bangalore, N.S. A longitudinal study of the effects of OPAC screen changes on searching behavior and searcher success. Coll. Res. Libr. ۱۹۹۹.۶۰(۶), ۵۱۵-۵۳۰.

۲۴- Hildreth, C. Beyond Boolean: Designing the next generation of online catalogs. Libr. Trends ۱۹۸۷,۳۵(۴),۶۴۷-۶۶۷.

۲۵- Kuhlthau, C.C. Inside the search process: Information seeking from the user’s perspective. J.Am. Soc. Inf. Sci. ۱۹۹۱, ۴۲(۵), ۳۶۱-۳۷۱.

۲۶- Kuhlthau, C.C. Seeking Meaning: A Process Approach to Library and Information Services; Ablex Publishing: Norwood, NJ, ۱۹۹۳.

۲۷- Hert, C.A. User goals on and online public access catalog. J. Am. Soc. Inf. Sci. ۱۹۹۶, ۴۷(۷), ۵۰۴-۵۱۸.

۲۸- Spink, A.Multiple search sessions model of end-user behavior: An exploratory study.J. Am. Soc. Unf. Sci. ۱۹۹۶, ۴۷(۸), ۶۰۳-۶۰۹.

۲۹- Belkin, N.J.; Chang, S-J.; Downs, T.; Saracevjo T.; Zhao, S. In Taking Account of User Tasks, Goals anu Behavior for the Design of Online Public Access Catalogs. ASIS ‘ ۹۰, Proceedings of the ۵۳rd ASIS Annual Meeting, Toronto, Nov. ۴-۸, ۱۹۹۰; Learned Information: Medford, NJ, ۱۹۹۰; Vol. ۲۷۶۹-۷۹.

۳۰- Belkin, N.J.; Marchetti, P.G.; Cool, C. Braque: Design of an interface to support user interaction in information retrieval. Inf. Process. Manag. ۱۹۹۳, ۲۹(۳), ۳۲۵- ۳۴۴.

۳۱-Lee, N.S. Multimedia visualizer: An animated, object – based OPAC. Inf. Technol. Libr. ۱۹۹۱, ۱۰(۴), ۲۹۷ – ۳۱۰.

۳۲- Bovery, J.D. A graphical retrieval system. J. Inf. Sci. ۱۹۹۳, ۱۹(۳), ۱۷۹-۱۸۸.

۳۳- Chung, S.H. A VRML – Based ۳D OPAC. M.Sc. Thesis; Nanyang Technological University, School of Applied Science, ۱۹۹۸.

۳۴- Pejtersen, A.M. New model for multimedia interfaces to online public access catalogues. Electron. Libr.Int. J. Minicomput. Microcomput. Softw. Appl. Libr. ۱۹۹۲, ۱۰ (۶), ۳۵۹-۳۶۶.

۳۵- Beheshti, J.Browsing through public access catalogs. Inf . Technol. Libr. ۱۹۹۲, ۱۱(۳), ۲۲۰-۲۲۸.

۳۶-Huestis, J.C. LC classification numbers in an online catalog for improved browsability. Inf. Technol. Libr. ۱۹۸۸, ۷(۴), ۳۸۱- ۳۹۳.

۳۷- Allen, B. Improved browsable displays: An experimental test. Inf . Technol. Libr. ۱۹۹۳, ۱۲(۲) , ۲۰۳-۲۰۸.

۳۸-Massicottee, M. Improved browsable displays for online subject access. Inf. Technol. Libr. ۱۹۸۸,۷,۳۷۳-۳۸۰.

۳۹-Bates, M.J. Subject access in online catalogs: A design model, J. Am. Soc. Inf. Sci. ۱۹۸۶, ۳۷(۶),۳۵۷-۳۷۶.

۴۰- Lin, X. Map displays for information retrieval. J. Am. Soc. Inf. Sci. ۱۹۹۷, ۴۸ (۱), ۴۰-۵۴.

۴۱-Atherton, P. Books Are for Use: Final Report of the subject Access Project to the Council of Library Resources; Syracuse University Printing Services: Syracuse, ۱۹۷۸;۱۷۲.ED ۱۵۶ ۱۳۱.

۴۲-DeHart,F.E; Reitsma, R. Subject searching and tables of contents in single – work titles. Tech. Serv. Q. ۱۹۸۹, ۷(۱), ۳۳-۵۱.

۴۳- Markey, k. Searching and browsing the Dewey decimal classification in an online catalog. Cat. Classif. Q. ۱۹۸۷, ۷ (۳), ۳۷-۶۸.

۴۴-Michalak, T. J. An experiment in enhancing catalog records at Carnegie Mellon University. Libr. ۱۹۸۸,۸(۳), ۳۳-۴۱.

۴۵- Byrne, A.; Micco, A. Improving OPAC subject access: The ADFA experiment. Coll. Res. Libr. ۱۹۸۸, ۴۹ (۵), ۴۳۲-۴۴۱.

۴۶- Labcaster, F.W.; Connell, T.H.; Bishop, N.; McCowan, S. Identifying barriers to effective subject access in library catalogs. Libr. Resour. Tech. Serv. ۱۹۹۱, ۳۵(۴), ۳۷۷- ۳۹۱.

۴۷- MacEwan, A. Electronic access to fiction. Vine ۱۹۹۷, ۱۰۵, ۴۱-۴۴.

۴۸- Paice, C. Expert systems for information retrieval? Aslib Proc. ۱۹۸۶,۳(۱۰),۳۴۳-۳۵۳.

۴۹- Drabenstott, K.M.; Vizine-Goetz, D. Using Subject Headings for Online Retrieval: Theory Practice, and Potential; Academic Press: San Diego, CA,۱۹۹۴.

۵۰- Drabenstott, K.M.; Vizine-Goetz, D. Search trees for subject searching in online catalogs. Libr. Hi Tech ۱۹۹۴, ۱۲(۱), ۶۷-۷۶.

۵۱- Drabenstott, K.M.; Weller, M.S. Testing a new design for subject searching on online catalogs. Kibr. Hi Tech ۱۹۹۴, ۱۲(۱), ۶۷ – ۷۶.

۵۲- Drabenstott, K.M. Enhancing a new design for subject access to online catalogs. Libr. Hi Tech ۱۹۹۶, ۱۴(۱),۸۷-۱۰۹.

۵۳- Drabenstott, K.M.; Weller, M.S.Failure analysis of subject searches in a test of a new design for subject access to online catalogs. J. Am. Soc. Inf. Sci.۱۹۹۶, ۴۷ (۷), ۵۱۹-۵۳۷.

۵۴- Drabenstott, K.M.; Weller, M.S.The exact-display approach for on – line catalog subject searching. Inf. Process. Manag. ۱۹۹۶, ۳۲(۶), ۷۱۹-۷۴۵.

۵۵- Khoo, C.; Poo, D.; Toh, T.-K.; Hong, G. In E-Referencer: Transforming Boolean OPACs to Web Search Engines, International Federation of Library Associations, ۶۵th. IFLA Council and General Conference, Bangkok, August ۲۰-۲۸, ۱۹۹۹;The Hague: Netherlands, ۱۹۹۹; Vol. ۶, ۵۶-۶۳.

۵۶-Larson, R.R. Classification clustering, probabilistic information retrieval, and the online catalog. Libr. Q. ۱۹۹۱, ۶۱(۲), ۱۳۳-۱۷۳.

۵۷-Larson, R.R. Evaluation of advanced retrieval techniques in an experimental online catalog. J.Am. Soc. Inf. Sci. ۱۹۹۲, ۴۳(۱), ۳۴-۵۳.

۵۸- Micco, M.; Popp, R. Improving library subject access Hi Tech ۱۹۹۴, ۱۲(۱), ۵۵-۶۶.

۵۹- Hildreth, C.R. Intelligent Interfaces and Retrieval Methods for Subject Searching in Bibliographic Retrieval Systems; Cataloging Distribution Service, Library of Congress: Washington, DC. ۱۹۸۹; ۸۰.

۶۰- Salton, G. A simple blueprint for automatic Boolean query processing. Inf. Process. Manag. ۱۹۸۸, ۲۴(۳), ۲۶۹-۲۸۰.

۶۱- Harman, D. Ranking Algorithms. In Information Retrieval: Data Structures & Algorithms; Frakes, W.B., Baeza- Yates, R., Eds.; Prentice – Hall: Englewood Cliffs, NJ, ۱۹۹۲; ۳۶۳ – ۳۹۲.

۶۲- Walker, S. Improving subject access painlessly: Recent work on the OKAPI online catalog projects. Program ۱۹۸۸, ۲۲(I), ۲۱_۳۱.

۶۳- Walker, S.; Vere, R. Improving Subject Retrieval in Online Catalogues: ۲.Relevance Feedback and Query Expansion; British Library Research Paper, British Library: London, ۱۹۹۰; vol. ۷۲.

۶۴- Robertson, S.E. Overiew of the okapi projects. J.Doc. ۱۹۹۷, ۵۳ (۱), ۳-۷.

۶۵- Fox, E.; Betrabet, S.; Koushik, M.; Lee, W. Extended Boolean Models. In Information Retrieval: Data Structures & Algorithms; Frakes, W.B., Baeza- Yates, R., Eds.; Prentice – Hall: Englewood Cliffs, NJ, ۱۹۹۲; ۳۹۳- ۴۱۸.

۶۶-Lee, J.H.; Kim, M.H.; Lee, Y.J. Ranking documents in thesaurus – based Boolean retrieval systems. Inf. Process. Manag. ۱۹۹۴, ۳۰(۱), ۷۹-۹۱.

۶۷- Radecki, T. Trends in research on information retrieval the potential for improvements in conventional Boolean retrieval systems. Inf. Process. Manag. ۱۹۸۸, ۲۴ (۳), ۲۱۹- ۲۲۷.

۶۸- Khoo, C.; Poo, D.; Toh, T. – K.; Liew, S. –k.; Goh, A. In E- Referencer

۱. Opac(online public Access catalog)

۲. Boolean Search Interface

۱. Approaches

۲. Web-based Opac Interfaces

۳. Record

۴. Periodical

۱. Hildreth

۲. Query

۳. Field

۴. Truncation

۵. Form-filling