ارمنیان ایران

روابط ایرانیان و ارمنیان از هزاره اول پیش از میلاد آغاز می شود ایرانیان و ارمنیان در هزاره اول پیش از میلاد نخستین خاستگاه اقوام آریایی به حركت در آمدند, ارمنیان چون به سرزمینی رسیدند كه بعدا ارمنستان نامیده شد, در آن سرزمین ساكن شدند,

روابط ایرانیان و ارمنیان از هزاره اول پیش از میلاد آغاز می شود. ایرانیان و ارمنیان در هزاره اول پیش از میلاد نخستین خاستگاه اقوام آریایی به حركت در آمدند، ارمنیان چون به سرزمینی رسیدند كه بعدا ارمنستان نامیده شد، در آن سرزمین ساكن شدند، و ایرانیان به سوی جنوب به حركت خود ادامه دادند و به ایران زمین رسیدند. در این كوچ بزرگ ایرانیان و ارمنیان مدت دویست سال در جوار یكدیگر زیستند، سرزمین ارمنستان ادامه فلات ایران زمین است، زبان ارمنی یكی از شاخه های مستقل زبان هند اروپایی است ولی با زبان فارسی پیوندی ناگسستنی دارد. تعداد كثیری از نامه های ارمنیان مانند آرشام (نام نیای داریوش هخامنشی) سورن، گارن، آرشاك، نام های هخامنشی و اشكانی است كه ارمنیان با نهادن این نام ها بر فرزندان خود در حفظ و نگهداری آنها پایمردی كرده اند و هم اكنون نیز از این نام استفاده می كنند. تا پایان روزگار اشكانیان، ایزدان واحدی مورد پرستش ایرانیان و ارمنیان بود، هر دو دین واحدی داشتند. جشن های ایران باستان و ارمنستان باستان مشابه هم است و كوچكترین تفاوتی با یكدیگر ندارند. گاه شماری ارمنستان باستان همانند گاه شماری ایران باستان عبارت از دوازده ماه سی روز بود كه پنج روز مانده (خمسه مسترقه) را ایرانیان به آخر ماه هشتم و ارمنیان به آخر ماه دوازدهم می افزودند.هر روز از روزهای ماه های ارمنیان همانند ایرانیان نام خاصی داشت، داستان ها و افسانه ها و باورهای ایرانیان و ارمنیان شباهت بسیار با یكدیگر دارند و از هم متاثر شده اند، هیچ قوم و ملتی به اندازه ارمنیان با ایرانیان نزدیك نمی باشند، در حقیقت ایرانیان و ارمنیان دو برادر هم نژاد و هم خون می باشند كه از یك دیگر آگاهی چندانی ندارند.

به نوشته موسی خورنی پدر تاریخ ارمنیان (سده پنجم میلادی) پادشاه ماد (وارباكس)، (هوخشتره) به بارویر ونیس قوم ارمنیان وعده تاج و تخت داد. و او را با خود متحد كرد، (بارویر) در فتح نینوا پایتخت آشور (۶۱۲ پ.م) پادشاه ماد را یاری داد پس از نابودی آشور به پاس این خدمت، پادشاه ماد (بارویر) را به پادشاهی ارمنستان برگزید. پس از پیروزی كوروش هخامنشی بر دولت ماد ارمنیان در ایران هخامنشی جایگاه ویژه ای یافتند. پس از پارس ها و مادها سومین جایگاه را ارمنیان داشتنند. فرماهندهی سپاه هخامنشیان به جز پارس ها و مادها به سایر اقوام تابع امپراتوری هخامنشی محول نمی گردید، ولی ارمنیان از این قاعده مستثنی بودند به استناد كتیبه بیستون (۴۸۰ پ.م.) ارمنیان فرماندهی سپاهیان ایران را داشتند و در شورش ارمنستان «دادارشی» سردار ارمنی داریوش هخامنشی فرماندهی سپاهیان را به عهده داشت. در حمله اسكندر مقدونی به ایران زمین، جناحین راست و چپ سپاه ایران را سپاهیان ارمنی به فرماندهی سرداران ارمنی تشكیل می دادند. فرمانده جناح راست یرواند (داماد شاهنشاه هخامنشی) و فرمانده جناح چپ میترا اوستس بود. پس از پیروزی مقدونیان، یرواند در ارمنستان ادعای استقلال كرد و به سلطنت پرداخت، خاندان یرواندیان كه بر ارمنستان فرمان می راندند، سیاست ضد سلوكی داشتند و تا حدودی توانستند استقلال ارمنستان را حفظ كنند. در سال ۱۸۹ پیش از میلاد «آرتاشس» اول كه منسوب به خاندان یرواندیان بود بر تخت سلطنت ارمنستان جلوس كرد و ارمنستان را به عظمت و قدرت رساند. (تیگران) دوم (۹۵ – ۵۵ پیش از میلاد) نواده آرتاشس كه در تاریخ ارمنیان به تیگران كبیر اشتهار دارد به توسعه سرزمین های متصرفی پرداخت و حدود ارمنستان را از شمال به اران، از شرق به دریای خزر، از جنوب تا نزدیك فلسطین و از غرب به دریای مدیترانه رساند. روابط ایرانیان و ارمنیان در روزگار اشكانیان بسیار صمیمانه تر و نزدیك تر شد. در دهه ششم سده اول میلادی بلاش اشكانی برادر خود، تیرداد را به سلطنت ارمنستان منصوب كرد، تیرداد بنیانگذار سلسله اشكانیان در ارمنستان شد و یك شاخه از سلاطین اشكانی نزدیك به چهار صد سال در ارمنستان سلطنت كردند، در سال ۴۲۸ م. سلسله اشكانیان در ارمنستان منقرض شد، امیران ارمنستان به اطاعت دولت ساسانی در آمدند. یزدگرد دوم در سال ۴۴۷ م. فرمانی صادر كرد كه در ارمنستان سرشماری به عمل آید. پس از سرشماری مالیات سنگینی بر مناطق آباد و بایر وضع كرد سپس دستور داد ارمنیان پیرو دین زرتشت گردند. شورای امیران ارمنستان تشكیل شد و هم پیمان شدند كه تسلیم خواست یزدگرد ساسانی نشوند. ظهر روز ۲۴ ماه مه ۴۵۱ م. دردشت ماكو نبرد خونینی بین ارمنیان به فرماندهی وارتان مامیگرنیان با سپاهیان یزدگرد در گرفت، وارتان مامیگرنیان، سپهسالار ارمنیان همراه با یك هزار و سی و شش تن از سپاهیان و سرداران ارمنی در جنگ كشته شدند، شبانگاه كه دو سپاه از یكدیگر جدا شدند، نیروهای ارمنی صحنه كارزار را ترك گفتند، سپاه ساسانی بدون اخذ نتیجه بازگشت، فیروز شاهنشاه ساسانی در ۴۶۰ م. مجددا در صدد زرتشتی كردن ارمنیان برآمد. ارمنیان دوباره شورش كردند و سپاهیان فیروز را در نزدیكی روستای «آگور» به سختی شكست دادند، پافشاری پادشاهان ساسانی برای تغییر دین ارمنیان باعث گردید، كه ارمنیان و ایرانیان كه دو برادر هم نژاد و هم خون بودند از یكدیگر فاصله بگیرند. در سده اول میلادی را گروه زیادی از ارمنیان ساكن آذربایجان بودند، تاتووس مقدس یكی از حواریون حضرت مسیح كه برای تعمید دادن ارمنیان به آن خطه رفته بود، پس از شهادت در جنوب ماكو به خاك سپرده شد. وجود تعداد بسیاری كلیساهای كهن ارمنیان در آذربایجان، مانند : كلیسای تاتووس مقدس (سده ششم) در ماكو، استبانوس مقدس (سده هشتم میلادی) در جلفا، كلیساهای سركیس در خوی، هرپیسمه مقدس در موژومبار (سده دوازدهم میلادی) موید سكونت ارمنیان در بخش باختری ایران زمین است. در زمان مغولان، تعداد بسیاری از ارمنیان در سلطانیه و مراغه می زیستند، حمدالله مستوفی در نزهت القلوب، ماكو را شهری ارمنی نشین توصیف كرده كه محل سكونت بزرگ كشیشان ارمنی بود. در سده شانزدهم میلادی حداقل ۵۰ سال پیش از آن كه شاه عباس ارمنیان را به داخل فلات ایران كوچ دهد، گروهی از ارمنیان ساكن شیراز بودند و خانه و كلیسا و كشیش و بارانداز برای كالاهایشان داشتند. بازرگانان ارمنی از طریق بندر گمبرون با هندوستان داد و ستد می كردند و شهر شیراز یكی از پایگاه های مهم آنان بود. در ۱۹۰۲ ارمنیان ایران در سیزده شهر، ۱۲۱ روستا زندگی می كردند و دارای ۵۳ مدرسه بودند كه برخی از آنها مختلط بود. ارمنیان در سراسر ایران زمین ۱۸۷ كلیسا، ۱۶۲ كشیش، ۷ دیر و دو پیشوای مذهبی یكی در تبریز و دیگری در جلفای اصفهان داشتند. زبان ارمنی _ زبان ارمنی یكی از زبان های هندواروپایی است به سبب وجود تعداد بی شماری واژه های فارسی در زبان ارمنی پاره ای از خاورشناسان، پس از مشاهده این واژه های همانند گمان كردند زبان ارمنی، مانند زبان اوستایی و پهلوی اشكانی یكی از شعبه های زبان ایرانی است. هوبشمان دانشمند آلمانی پس از تطبیق كلمات مترادف در زبان های فارسی و ارمنی اعلام داشت كه زبان ارمنی یكی از شاخه های مستقل زبان هندواروپایی است و از رشته زبان ایرانی نمی باشد، ولی زبان های ارمنی و فارسی دارای خویشاوندی نزدیكند و بخشی از كلمات این دو زبان مشابه یكدیگرند. زبان ارمنی هنگام تكامل به سبب وجود شرایط سیاسی و فرهنگی و اقتصادی خاص، تركیب كلمات خود را تا اندازه ای از زبان فارسی گرفته است. از یازده هزار واژه زبان ارمنی یك هزار و چهارصد و یازده واژه آن از زبان فارسی است. آثاری كه از زبان پهلوی اشكانی در دسترس پژوهشگران است، اندك است . در نتیجه آگاهی از زبان پهلوی اشكانی به واژه هایی محدود می شود كه در این آثار بكار رفته است. از این رو، برای یافتن واژه های بیشتر، زبان ارمنی می تواند پژوهشگران را یاری دهد. زیرا زبان ارمنی گنجینه ای است سرشار از واژه های پهلوی. در زبان ارمنی واژه هایی وجود دارد كه از زبان ایرانی وارد زبان ارمنی شده است ولی این كلمات اكنون در زبان فارسی كنونی دیده نمی شود . زیندا كاپت (درجه افسر ایرانی) آپارهاییك (نام گروه ایرانی) Matian (نام گروه جاویدان ایرانی). همچنین در زبان ارمنی كلماتی وجود دارد كه از زبان پهلوی وارد زبان ارمنی شده است. ارمنیان این كلمات را هم اكنون نیز به كار می برند ولی در زبان فارسی كنونی از كلمات دیگر بجای آنها استفاده می شود.

زبان پهلوی زبان ارمنی زبان فارسی كنونی

آپاستاك آپاستاك اسب سواری

آزد آزد اطلاع

آرژن آرژان برازنده، مناسب

آپاستان آپاستان پناه

آرماو آرماو خرما

دسپان دسپان سفیر

آزگ آزگ ملت

---