اصلاحات اقتصادی در كوبا

چندی پیش یكی از روزنامه های آمریكایی كه مدت ها است منتظر مرگ فیدل كاسترو و فروپاشی نظام او در كوبا هستند, در گزارشی درباره وضعیت خود فیدل و كشور كوبا نوشت, وضعیت فیدل كاسترو این روزها درست مثل وضعیت و شرایط كشور كوباست

چندی پیش یكی از روزنامه‌های آمریكایی كه مدت‌ها است منتظر مرگ فیدل كاسترو و فروپاشی نظام او در كوبا هستند، در گزارشی درباره وضعیت خود فیدل و كشور كوبا نوشت، وضعیت فیدل‌كاسترو این روزها درست مثل وضعیت و شرایط كشور كوباست.

یعنی آنقدر بیمار است كه نمی‌تواند به خوبی به فعالیت خود ادامه دهد، اما كاملا نمرده است. كاسترو هر‌چند ماه یك بار در صفحه تلویزیون حاضر می‌شود و خودی نشان می‌دهد اما هنوز توان بازگشت به كار را ندارد. در این هفت ماهی كه فیدل ۸۰ ساله در صحنه قدرت كوبا نبوده و كار را به برادرش رائول واگذار كرده ظاهرا همه چیز آرام به نظر می‌رسد و گویی هیچ تغییری صورت نگرفته است. اما با نگاهی عمیق‌تر می‌توان دریافت كه تغییراتی ایجاد شده و تغییرات بیشتر هم در راه است.

در همین مدت كوتاه كه رائول ۷۵ ساله در قدرت بوده مشكلات كشور ۴/۱۱‌میلیون نفری كوبا به گونه‌ای جدی‌تر مورد توجه قرار گرفته است. تحلیلگران امور كوبا می‌گویند كاستروی جوان‌تر الگوی جدیدی برای ایجاد تحول در كشورش پیش رو دارد و آن پكن است جایی كه حزب كمونیست در آن همچنان قدرت سیاسی را در دست دارد، اما از نظر اقتصادی نفوذ و قدرت و انحصار خود را كم كرده تا سرمایه‌گذاران خارجی و كارآفرینان خصوصی تشویق شوند و چین را به ابرقدرت اقتصادی تبدیل كنند.

محسوس‌ترین تغییری كه در كوبا در شش ماه گذشته دیده شده تجدید‌نظر هاوانا در شیوه‌های قدیمی است. به همین دلیل است كه اكنون از رائول انتظار می‌رود جهت‌گیری كشور را تغییر دهد. در جریان اجلاس دو روزه پارلمان بدون قدرت كوبا در روزهای پایانی سال میلادی گذشته رائول با چهره‌ای برافروخته از خط قرمز‌های بروكراتیك كه باعث تاخیر در پرداخت به كشاورزان و دیگر كارهای كشور می‌شود به شدت انتقاد كرد و شبكه حمل و نقل عمومی كشور را در آستانه فروپاشی توصیف كرد. او فریاد زد كه از بهانه آوردن‌ خسته شده‌ایم. همزمان با این سخنان روزنامه جوانان حزب كمونیست در مقاله‌ای از ناتوانی و ناكارآمدی شركت‌های دولتی انتقاد كرد و نوشت كه همه سر هم كلاه می‌گذارند و كم‌فروشی می‌كنند. این روزنامه به نقل از یك اقتصاددان نزدیك به دولت دلیل این وضعیت نابه‌سامان را الگوی ناموفق شوروی اعلام كرد. رائول از زمانی كه برای اولین بار در سال ۱۹۹۷ به پكن سفر كرد مشغول مطالعه الگوی جایگزین چینی است. در سفر به چین او با زورونگ جی، نخست‌وزیر وقت چین دیدار كرد كه بسیاری از اصلاحات مهم اقتصادی این كشور را باید به نام او ثبت كرد. رائول بعد از این سفر یكی از مشاوران ارشد زو را به كوبا دعوت كرد تا در دیدار با صدها تن از مقامات و مدیران شركت‌های دولتی اطلاعات و راهنمایی‌های خود را در اختیار آنها بگذارد.

این دیدارها از آن زمان تا‌كنون ادامه دارد. یكی از مقامات اطلاعاتی سابق كوبا كه اكنون هم ارتباطات نزدیكی با دولت دارد در این باره می‌گوید، مدل چینی رهبری كنونی كوبا را به شدت تحت تاثیر قرار داده‌است.

در ۱۵‌سال گذشته نزدیك به ۸۵‌درصد از رهبران نظامی و غیر‌نظامی كوبا به چین سفر كرده‌ و از پیشرفت‌های این كشور در سال‌های گذشته بازدید نموده‌اند. این سفرها تازه اكنون در حال ثمر دادن است. هاوانا هنوز در سطح مقامات رسمی تاكید می‌كند كه باید مالكیت دولتی بیش از ۹۰‌درصد از اقتصاد را در دست داشته باشد. رائول هم هیچ‌گاه در انظار و به طور عمومی سوسیالیسم بازار مدل چینی را تایید نكرده ‌است. اما اقدامات او معنای دیگری دارد. در دوران حكومت رائول ارتش مهم‌ترین بازیگر در اقتصاد كوبا بوده‌ و ده‌ها شركت با ۶۰‌درصد درآمد توریسم كشور و دو سوم فروش ارز را در اختیار داشته است. این قراردادها شبیه قراردادهای ارتش چین در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ است. نشانه‌های دیگری كه از كوبا دیده می‌شود حاكی از تغییر جهت‌گیری سیاست‌های این كشور به سوی استراتژی‌های متمایل به بازار است. مثلا گروهی از كارشناسان اقتصادی با نفوذ سابق كه از قانونمندسازی شركت‌های خصوصی كوچك و متوسط در اوائل دهه ۱۹۹۰ حمایت می‌كردند و به همین دلیل از كار خود بركنار شده بودند، اكنون بار دیگر به صحنه بازگشته‌اند.

رائول دلایل زیادی برای نگاه به الگوی چینی دارد. بسیاری از مشكلات پیش روی كوبای امروز شبیه به همان مشكلاتی است كه چین را بعد از مرگ مائو در سال ۱۹۷۶ فلج كرد. فیدل كاسترو مانند مائو با یكدندگی بر اصول ضد‌بازار تاكید می‌كرد. البته شرایط و دشواری‌های كوبا چنان وخیم بود كه بعضی چینی‌ها هم به آن توجه نشان می‌دادند. در سال ۲۰۰۳ زو شیچنگ از آكادمی علوم‌اجتماعی چین در پایان سفر خود به كوبا گفت، كوبا باید مكانیز‌م‌های اقتصاد بازار سوسیالیستی را ایجاد كند و از یك‌جانبه گرایی دست بردارد. كشور كوبا اكنون با مشكلات اقتصادی بسیاری رو‌به‌رو است.

این كشور با كاهش ۷۰۰‌هزار واحدی مسكن رو‌به‌رو است و به‌رغم درمان و آموزش رایگان كارمندان دولت با حقوق و دستمزد ۱۷‌دلار در ماه به سختی روزگار می‌گذرانند. به دلیل همین شرایط سخت، بسیاری از این كارمندان در محل كار خود به خوبی به وظایفشان عمل نمی‌كنند و به همین دلیل امور كشور به كندی پیش می‌رود و كارآمد نیست. رائول می‌داند كه برای باقی ماندن در قدرت باید شرایط و استانداردهای زندگی مردم را بالا ببرد. برای این كار باید بخش‌هایی از اقتصاد را باز كند. ناظران بدبین هشدار می‌دهند اگر دولت راهی برای كنترل فساد و تقویت كارآمدی پیدا نكند همه حرف‌هایی كه درباره اصلاحات گفته و شنیده می‌شود بی‌فایده خواهد بود. گاه به گاه مدیری از شركت‌های دولتی به خاطر فساد اخراج یا تنبیه می‌شوند، اما این در دریای فساد مالی و كاری و اقتصادی كه كوبا را فراگرفته به هیچ‌وجه كافی نیست.

یكی از راه‌های باز كردن بازار این است كه به كشاورزان اجازه داده شود محصول خود را خودشان انتخاب كنند و محصولشان را هم به هر كس كه می‌خواهند و به هر قیمتی كه بازار با مكانیزم‌های خود مشخص می‌كند بفروشند. این همان اتفاقی است كه در چین و ویتنام روی داده و نام آن را خصوصی‌سازی گذاشته‌اند. اما رائول كه سال‌ها زیر سایه فیدل زندگی كرده و نفس كشیده است نمی‌تواند تا وقتی او زنده است دست به تغییرات شگرفی بزند كه در جهت مخالف سیاست‌های رهبر كوبا است. كوبا اكنون در عصر یخی و در انتظار به سر می‌برد.

مترجم‌: نیلوفر قدیری

منبع‌: نیوزویك