حافظ و شاعران آلمان

شاعر بزرگ ایران, حافظ, افزون بر سرزمین مادری و مناطق پیرامونی, در کمتر جایی از دنیای ادب است که ناشناخته باشد آنچه در پی می آید, تنها به یادکرد دو شاعر آلمانی از او می پردازد گوته و نیچه

شاعر بزرگ ایران، حافظ، افزون بر سرزمین مادری و مناطق پیرامونی، در کمتر جایی از دنیای ادب است که ناشناخته باشد. آنچه در پی می‌آید، تنها به یادکرد دو شاعر آلمانی از او می‌پردازد: گوته و نیچه.

یوهان ولفگانگ فون گوته (Goethe، ۱۸۳۲ ـ ۱۷۴۹) شاعر، ادیب، نویسنده، نقاش، محقق،فیلسوف و سیاستمدار آلمانی، یکی از کلیدهای اصلی ادبیات آلمانی و همچنین رمانتیسیسم است. وی یکی از مردان بزرگ فرهنگی قرون ۱۸ و ۱۹ اروپا و از افراد برجسته ادبیات جهان محسوب می‌شود. گوته در آلمان، شکسپیر در انگلستان، ویکتور هوگو در فرانسه و دانته در ایتالیا را چهار رکن ادبیات اروپا می‌دانند.

یکی از آثار بنام او «دیوان غربی ـ شرقی» کتاب شعری است که در سال ۱۸۱۹ منتشر شد. این کتاب که گفتارهای گوناگونش از حافظ و فرهنگ ایرانی الهام گرفته، بازتابانندة باورها و اندیشه‌های ایرانی و به ویژه حافظ است؛ چنان که گویی گوته برای سرودن بیشتر این شعرها از شاعر شیراز یاری جسته است. در این دیوان واژگان فارسی و عربی بسیاری یافت می‌شود که به همان وجه به کار رفته‌اند؛ نظیر: الله، بلبل، ساقی، درویش، حوری، مشک، میرزا، مفتی، ‌پنبه، وزیر و...

آشنایی گوته با حافظ و فرهنگ ایرانی، به آفرینش تعداد فراوانی از آثار ادبی در سده‌های ۱۹ و ۲۰ میلادی انجامید. دیوان غربی ـ شرقی جزء واپسین آفریده‌های گوته به شمار می‌رود، وی آن را به عنوان «برآیند زندگی خود» معرفی می‌کند. این دیوان ۱۲ گفتار به نامهای زیر دارد: نواگر نامه (مغنی نامه)، حافظ نامه، مهرنامه، اندیشه نامه، رنجنامه، اندرزنامه، تیمور نامه، زلیخانامه، ساقی نامه، زبانزد نامه، پارسی نامه و پردیس نامه. از اشعار اوست:

حافظا، در غزلهایت می‌شنوم

که شاعران را بزرگ داشته‌ای.

بنگر که اینک پاسخی فراخورت می‌دهم:

بزرگ اویی است که این سپاس به بزرگداشت اوست.

*

خود را با تو برابر گرفتن، حافظا

راستی که دیوانگی است!

کشتی‌یی پر شتاب و خروشان

به پهنه پر موج دریا درمی‌آید،

و مغرور و دلیر به دل خیزابها می‌زند.

و آن دمی است که اقیانوس در همش بشکند.

ولی این تخته‌بند پوده همچنان به پیش می‌راند.

در غزلهای سبک‌خیز و تندآهنگ تو

خنکای سیال دریاست،

و فوران کوه‌وار آتش نیز.

و گدازه‌ها مرا در خود غرق می‌کنند.

با این همه، خیالی نیز درونم را می‌آکند

و شجاعتم می‌بخشد.

مگر نه آنکه من نیز در سرزمین خورشید

زیسته و عشق ورزیده‌ام!۱

*

باشد اگر این دنیا در ه م شکند

حافظ، از شور به‌هم‌چشمی تو می‌بالم

در بد و خوب شریکیم و وفادار و سهیم

توأمانیم و ز یک گوهر و همزاد همیم

چون تو خواهم ره دل پویم و نوشم می ناب

هم کنم فخر بر این زندگی شعر و شراب

شو کنون با شرر آتش خود نغمه‌سرا!

گر چه پیری، دل پرشور و جوانی‌ست تو را

● نیچه

یکی دیگر از شاعران و فیلسوفان نام‌آور آلمان، فریدریش ویلهلم نیچه (۱۹۰۰ـ ۱۸۴۴) فیلسوف، شاعر و آهنگساز بزرگ است که در دیوان «اندرزها و حکمت‌ها»، یکی از شعرهای خود را با نام «به حافظ آوای نوشانوش، پرسش یک آبنوش» به او تقدیم کرده‌است:

میخانه‌ای که تو برای خویش

پی‌افکنده‌ای

فراخ‌تر از هر خانه‌ای است

جهان از سر کشیدن می‌ای

که تو در اندرون آن می‌اندازی،

ناتوان است.

پرنده‌ای، که روزگاری ققنوس بود

در ضیافت توست

موشی که کوهی را زاد

خود گویا تویی

تو همه‌ای، تو هیچی

میخانه‌ای، می‌ای

ققنوسی، کوهی و موشی،

در خود فرو می‌روی ابدی،

از خود می‌پری ابدی،

رخشندگی همه ژرفاها،

و مستی همه مستانی

- تو و شراب ۲

پی‌نوشتها:

۱. دیوان غربی - شرقی، یوهان ولفگانگ فون گوته، محمود حدادی.

۲ . اکنون میان دو هیچ/مجموعه اشعار نیچه، علی عبداللهی.